کاوشگران شوش 2

ژاک دمورگان

چند سال بعد از کشفیات مارسل و ژان دیولافوا، در سال 1891 میلادی ، ژاک ژان مری دمورگان(1857 تا 1924)  زمین شناس و متخصص دوران پیش از تاریخ ، طی یک سفر تحقیقاتی در غرب ایران، از شوش دیدن می کند. تپه های عظیم شوش بلافاصله او را مجذوب خود کرد و با گرفتن حق انحصاری کاوش های باستان شناسی در ایران برای فرانیه و با هدف انجام یک پژوهش چند رشته ای دراز مدت و روش های عملی کردن این ایده، هیئت اعزامی به ایران را با امکانات فراوان تشکیل داد و در سال 1897 وارد شوش شد.

وی از سال 1276 تا 1291 هجری و به مدت 15 سال هدایت تیم باستان‌شناسان فرانسوی را در ایران و شوش بر عهده داشت.

در سال نخست دویست هزار فرانک توسط پارلمان فرانسه به او اهدا شد. نخستین دغدغه وی ساختن یک خانه بزرگ اکتشافی روی بخش شمالی "سیتادل" که بعدها "آکروپل" نامیده شد، به حالت یک قلعه نظامی بود. این خانه با افتخار "شاتو" نامیده می شد.

دمورگان برای اینکه هیات فرانسوی را از آسیب و ناملایمات محیط که دیولافوا را آزار داده بود حفظ کند و اردوگاهی دائمی برپا دارد از آجرهای بازمانده معابد و بناهای عیلامی و هخامنشی استفاده کرد و قلعه ای به اسم شاتو را بر مرتفع ترین تل شوش یا آکروپولیس شوش بنا کرد.

اینکار ضمن اینکه با شکوه ترین قلعه و موزه آجر ایران را خلق کرد، متاسفانه باعث نابودی تپه آکروپولیس شوش شد.

این قلعه که به دلیل ترس از غارت توسط دزدان و ایجاد امنیت ساخته شد هنوز برپاست و سالانه صدها نفر از آن بازدید می کنند.

حفاری در آکروپل شوش بسیار پر بار بود. در همان یکی دو سال نخست، زیر آثار دوران اشکانی ، هخامنشی، شاهکارهای مهمی چون لوح یادبود نارام سین، لوح نامه حمورابی، چند کودورو (نشانه های مرزی) و مقدار زیادی آجر لعابدار به دست آمد. در میان این آثار آجر نوشته های فراوانی وجود داشت که هیئت کاوش آن ها را به دقت جمع آوری کرد. ونسان شِل که آشور شناس بزرگی بود به مطالعه این کتیبه ها همت گمارد. مجموعه با ارزش گزارش های هیئت اعزامی به ایران به منظور چاپ نتایج کاوش ها به سرعت منتشر شد.

در نقد کاوش های دمورگان می توان گفت که وی اهمیتی به لایه نگاری نمی داد. در یک بررسی باستانشناسی لایه های مختلف که به دوره های تاریخی خاص خود تعلق دارند با دقت بررسی و ثبت و از هم تفکیک می شوند. اما گویا دمورگان که چنین حوصله و زمانی نداشت با استخدام 7000 کارگر تل سی و چهارنیم متری شوش را بدون اینکه بین لایه ها فرقی بگذارد به هفت لایه 8/4 متری تقسیم کرد و در حقیقت فاجعه و غارت باستانشناسی شروع شد!!او نمی توانست به طور کار آمد بر 7000 نفر نظارت کند و از همه جزئیات یادداشت بردارد. اطلاعات زیادی نابود شد و باستانشناسان بعدی برای تهیه روزشمار شهر باستانی شوش دچار زحمات فراوانی شدند . توجیه دمورگان برای این کار متاسفانه فاجعه بار و ساده بود: به تجربه دیده بود هنگامی که خاک از لایه هایی به این ارتفاع داخل واگن ها ریخته می شد اشیا مدفون در آنها صدمه نمی دیدند! سیل اشیاء و گنجینه های نفیس تمدن کهن ایران زمین بود که به موزه لوور پاریس سرازیر می شد.

برای فرانسویان گنیجینه ها غیر قابل شمارش و بی نظیر بود.این میراث آنقدر ارزش داشت تا بتواند وزیر فرهنگ فرانسه را از برکناری و استیضاح نجات دهد. موضوع از این قرار بود که دمورگان را به سو استفاده مالی از اعتبارات متهم کردند و مجلس فرانسه تصمیم گرفت وزیر فرهنگ وقت کلمانسو(Clemanceau) را استیضاح کند.کلمانسو به موزه لوور رفته و با آگاهی از کم و کیف اشیایی که دمورگان به فرانسه آورده بود چنان پاسخ دندان شکنی به پارلمان فرانسه می دهد که استیضاح کننده استیضاح خود را پس می گیرد.با تمام انتقاداتی که به کارهای دمورگان وارد است نباید از حق گذشت که اگر حفاریهای دمورگان نبود ما همان اندک اطلاعاتی هم که از دوره های کهن شوش و تمدن عیلام در اختیار داریم فاقد بودیم. او دهها کتاب و مقاله از فعالیتهای خود،باستانشناسی،زمین شناسی،جغرافیا و مردم شناسی برجا گذاشته است و علاوه بر شوش در قسمتهای دیگر ایران مانند تهران،تالش،مازندران،آذربایجان و ....هم مطالعاتی انجام داده است که با ارزش هستند.

دمورگان در اکتبر سال 1912 به دلیل اعتراضاتی که فرانسه به او داشت و نیز به علت اینکه اقامت در شرق فرسوده اش کرده بود، استعفا داد و متعاقب آن مسئولیت بسیار سنگین خود را به همکار جوانش، رولان دومکنم که از سال 1903 میلادی وی را همراهی می کرد واگذار نمود.

شرح تصاویر

1- تصویر ژاک دمورگان

2- تصویر دمورگان در کنار پرونسان شل، کشیش فرقه دمینیکن ، شوش 1902م.

3- قلعه شوش که توسط دمورگان ساخته شد.

کتاب شوش شش هزار سال تاریخ/ لقمان احمدزاده شوهانی، مهدی امیدفر، مرضیه علی محمدی

خبرگزاری میراث فرهنگی

دانشنامه ویکی پدیا