کتابی درباره عروض

عروض یا وزن، در شعر فارسی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و حتی نیما نیز وزن را یک ابزار ناگزیر برای شعر می‌دانست و معتقد بود که در واقع وزن برای بهتر متشکل کردن شعر لازم است و سبب می‌شود که شاعر ارتباط عمیق‌تری با خواننده و مخاطب خویش برقرار سازد.

کتاب «عروض به زبان امروز» نوشته سعید سلطانی طارمی است که توسط نشر نی به بازار کتاب عرضه شده است. نویسنده این کتاب معتقد است آثاری که امروزه درباره وزن شعر فارسی بحث می‌کنند، در دایره رشته‌ای خاص در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها زندانی شده‌اند و به‌عنوان آثاری که مربوط به عهد باستان‌اند و همه ارزش کاربردی خود را از دست داده‌اند به دست فراموشی سپرده می‌شوند و سردمداران و مراجع فکری شعر به‌اصطلاح آوانگارد با اعلام ارتداد وزن، آن را از محیط فکری شاعران جوان پیرو خود طرد کرده‌‌اند. با توجه به این نکته، این کتاب کوشیده است عروض فارسی را به زبانی ساده و کاربردی ارایه دهد و در آن به زوایای پیچیده عروض کلاسیک نپرداخته است، چراکه هدف خود را آشنایی علاقه‌مندان جوان با این فن دانسته است و نه توضیح تمامی نکات مربوط به عروض. این کتاب در 13 درس نوشته شده که هر درس به یک بحث پرداخته است و در پایان هرکدام نیز تمرین‌هایی مربوط به آن بحث آورده شده و پاسخ‌نامه تمرین‌ها نیز پس از آن موجود است.

در واقع، در نظر اول می‌شود کتاب را به سه بخش تقسیم کرد: بخش اول آن عروض سنتی را با روشی علمی عرضه می‌کند و بدون اشاره به دوایر و سلسله‌های عروض سنتی که آموزش آن را پیچیده و دشوار می‌کند، وزن شعر فارسی را توضیح می‌دهد و آموزش آن را برای علاقمندان ممکن می‌سازد. به‌خصوص عرضه‌ی درس به درس آن و استفاده از زبان ساده در این بخش قابل توجه است. این بخش در شش درس نوشته شده است که درسهای چهارم و پنجم آن به اختیارات شاعری اختصاص یافته که بدون دانستن آنها تسلط بر عروض فارسی ممکن نیست. در این دو درس است که قواعد تخطی از اصول اوزان عروضی آموخته می‌شود. او در این بخش کار خانلری، وحیدیان کامیار و ابوالحسن نجفی را پی می‌گیرد.

بخش دوم که پنج درس را در بر می‌گیرد به عروض نیمایی می‌پردازد و علاوه بر تقطیع عادی، پایان‌بندی مصراع‌ها را که از معضلات عروض نیمایی محسوب می‌شود، در درس هفتم توضیح می‌دهد و از نظرات نیما و اخوان ثالث دراین زمینه استفاده می‌کند. اما کار مهم در عروض نیمایی در درسهای هشتم و نهم  و دهم صورت می‌گیرد. در درس هشتم به وزن‌های چندپایه در عروض نیمایی می‌پردازد و این‌که در این وزن‌ها شیوه‌ی گسترش مصراع‌ها چگونه باید باشد و چگونه اوزانی استعداد گسترش محدودی دارند. در درس نهم به امکان ترکیب وزن‌ها در عروض نیمایی پرداخته می‌شود. در آغاز آن آمده است :«نیما در آبانماه 1337آخرین شعر چاپ شده‌اش "شب، همه شب" را سرود و در ذیل آن چنین توضیح داد:"این شعر را مخصوصا به دو وزن ساخته ام" که منظورش وزن‌های خفیف مخبون "فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن" و رمل مخبون "فعلاتن فعلاتن..." بود که در هر دو این وزن‌ها شاعر می تواند به جای فعلاتن، فاعلاتن بیاورد و نیما هم همین کار را می کند». در این مقاله است که او درباره‌ی تجربه‌ی ترکیب وزنها می‌نویسد و پیشنهادهای خوبی در جهت ترکیب وزن‌های مختلف ارائه می‌کند که تعداد پیشنهادها به هشت مورد می رسد. درس دهم هم به موضوع جذابی در عروض نیمایی می‌پردازد که عبارت از بررسی امکاناتی‌ست که وزن مضارع اخرب مکفوف (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) در اختیار شاعران قرار می‌دهد و این‌که شاعرانی چون فروغ فرخ زاد چگونه از صورت توسعه یافته‌ی آن استفاده کرده‌اند. درس یازدهم پرکاربردترین وزن‌های عروض نیمایی را بررسی می‌کند. در این مقاله به وزن‌هایی می پردازد که 9 تن از مطرح‌ترین شاعران نیمایی شعرهایشان را در آن‌ها سروده اند. این تحقیق نشان می‌دهد که پرکاربردترین وزن عروض نیمایی، وزن مضارع اخرب مکفوف است که نزدیک 36ظھ  کل شعرهای این 9 شاعر در این وزن سروده شده است. در میان این شاعران اخوان ثالث بالاترین و نیما یوشیج پایین ترین تنوع وزنی را دارد.

اما درس دوازدهم به وزن رباعی اختصاص دارد که خواندنی است و داستان این وزن را از زبان شمس قیس رازی نقل می‌کند و امکانات درخشان آن به عنوان یکی از زیباترین اوزان شعر فارسی بررسی می‌شود. درس سیزدهم هم به وزن‌هایی مربوط است که مثنوی‌سرایان به آن‌ها اقبال نشان داده‌اند و بزرگترین مثنوی‌های زبان فارسی در آن وزن‌ها سروده شده‌اند. اما کتاب "عروض به زبان امروز" یک بخش دیگر هم دارد، به نام افزوده ها. این بخش شامل یک مقاله‌ی نظری است به نام "حذف ذائقه‌ی شنوایی از شعر" که به موسیقی شعر می‌پردازد، و بخش آخر کتاب که فرهنگ اصطلاحات عروض سنتی است، بسیار مفید و دل‌نشین است و اصطلاحات عروض سنتی را به زبانی ساده توضیح می‌دهد. پایان‌بخش کتاب پاسخ‌نامه‌ی تمرین‌هایی است که در بخش‌های اول و دوم کتاب، در پایان درس‌ها آمده‌است.