چرا دعاهای ما مستجاب نمیشود؟
خداوند با توجه به کمال و سعادت و مصلحت انسان خواستههای او را اجابت میکند. در دعای افتتاح میخوانیم: «اگر حاجتم را دیر برآوردی، از سر نادانی بر تو تندی کردم، در صورتی که تأخیر در اجابت حاجتم برایم بهتر بوده است، زیرا تو به امور آگاهی».
شیطان در یکی از مواردی که وسوسه میکند، تأخیر اجابت دعا است. از این راه انسان را مأیوس میکند تا به خدا بدبین شود. ائمه اطهار(علیهم السلام) به این نکته توجه داشته و همگان را از افتادن به دام بدبینی و سوء ظن به خدا برحذر داشتهاند. امیرمؤمنان(علیه السلام) میفرماید: «دیر اجابت نمودن خدا، تو را ناامید نکند که همانا بخشش، بسته به مقدار درخواست است و چه بسا در اجابت دعای تو تأخیر رخ دهد تا درخواست تو طولانیتر گردد و بخشش او کاملتر شود. چه بسا چیزی را خواسته ای و تو را نداده و بهتر از آن را در این دنیا یا آن دنیا داده و یا بهتر آن بوده که آن را از تو باز دارد. چه بسا چیزی را طلب نمودی که اگر به تو میداد، تباهی دین و دنیای خود را در آن میدیدی».(1)
پس تأخیر اجابت دعا، نشان کم لطفی و کم محبتی خدا نیست، بلکه گاهی بر عکس، هرچه بیشتر تأخیر شود، دلیل بر بیشتر دوست داشتن خدا است. امام صادق(علیه السلام) میفرماید: «وقتی مؤمنی دعا میکند، خداوند به ملائکه میفرماید: دعایش را مستجاب نمودم، ولی آن را نگه دارید و عطا نکنید که من دوست دارم صدای این بندة مؤمن را بشنوم. بندهای هم هست که دعا میکند و خداوند میفرماید: زود حاجتش را بدهید که آوازش را دوست ندارم». (2)
اگر کسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنیا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا امید نمیشود. امام صادق(علیه السلام) میفرماید: «روز قیامت خداوند متعال میفرماید: ای بندة من! تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو میکند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمیشد، برای آن ثواب و پاداش نیک که میبیند».(3)
از روایات استفاده میشود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد، پس در واقع هر دعایی به اجابت میرسد ، اما گونههای اجابت مختلف است.
امام سجاد(علیه السلام) میفرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره میگردد یا در دنیا برآورده میشود یا بلایی را که میخواست به او برسد، از وی میگرداند».(4)
شرایط اجابت دعا
1 - دعا و ارتباط مداوم با خدا در هر حال:
خداوند به پیامبرش دستور میدهد که «نفس خویش را در کمال شکیبایی در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودی خدا وادار کن».(5)
قرآن کسانی را که فقط در هنگام گرفتاری و مشکلات دعا میکنند، نکوهش کرده است: «وقتی به انسان، گرفتاری و غمی روی میآورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهی قطع نماید، به گونهای که) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری که به او رسیده بود، نخوانده است!».(6)
2 - دعا باید از صمیم قلب باشد:
تمام ذرات وجود انسان چیزی را بخواهد و طلب کند و دل و زبانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.
3 - اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خدا دعایی را که از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمیکند. پس وقتی دعا میکنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».(7)
4 - قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست میکند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدی جز به درگاه خدا نداشته باشد».(8)
او به نقطهای از ایمان و توکل باید برسد که بداند همه قدرتها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهی قرار دارند. پس از خدا بخواهد که اسباب و علل مادی و معنوی جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.
5 - دعا باید در کنار تلاش و تدبیر باشد:
پیامبر اکرم(صلی الله علیه السلام) فرمود: «الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ کسی که دعا میکند و به دنبال آن تلاش و عمل نمیکند، مانند آن است که بی چله کمان تیر میاندازد».(9)
دعا نمیتواند جای تلاش و برنامه ریزی در زندگی را بگیرد، بلکه کامل کنندة آن میتواند باشد.
6 - دعا باید با حالت تضرع و دلی شکسته باشد:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، و دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمیشود».(10)
7 - مکان دعا در اجابت تأثیر دارد:
مثلاً دعا در حرم امامان (علیه السلام) مخصوصاً حرم امام حسین(علیه السلام) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم (علیه السلام) و کنار حجرالاسود
8 - زمان دعا:
دعای پنهانی و در تاریکی شب زودتر به اجابت میرسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع خوانده میشود. پیامبر(صلی الله علیه السلام) فرمود: «برای خدا منادی هست که هنگام سحر ندا میکند: آیا دعا کنندهای هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار کنندهای هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست کنندهای هست تا به او عطا نمایم؟» (11)
قرآن میفرماید: «پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانی و خفا بخوانید».
دعا در شبهای ماه رمضان و رجب و دهه اوّل ذیالحجه، دعا را به اجابت نزدیک میکند.
9 - توسل به چهارده معصوم(علیه السلام):
آنها را بر پایه آیه «وابتغوا الیه الوسیله» وسیله و شفیع قرار دهید.
10 - غسل توبه:
غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک مرتبه سوره «الناس» و یک مرتبه «فلق» را بخواند. بعد از نماز هفتاد مرتبه «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و بعد از هفت مرتبه «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» بگوید: «یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت.» (12)
راه دعا:
شخصی خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: دو آیه در قرآن است که تأویل و معنای آن را نمیدانم. یکی «ادعونی استجب لکم» است، که ما هر چه دعا میکنیم، اجابت نمیشود. حضرت فرمود: «من سِرّ عدم اجابت دعایتان را به شما میگویم. اگر خدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت کنی و آن گاه او را بخوانی، دعایت را اجابت میکند، ولی تو با دستورهای او مخالفت کرده، نافرمانیاش میکنی. او نیز اجابت نمیکند. با این حال، اگر خدا را از راهش بخوانی - اگر چه گناهکار باشی - خدا دعایت را مستجاب میکند».
آن شخص پرسید: راه دعا چیست؟ فرمود: نماز (13) که خواندی، ابتدا تمجید کرده، خدا را به بزرگی میستایی و به هر نحو که میتوانی، حمد و ستایش میکنی، سپس بر پیامبر و آلش درود میفرستی و به تبلیغ رسالتش گواهی میدهی، و بر ائمه هدی سلام میدهی، آن گاه نعمتهای خدا را بر خود میشماری و او را به خاطر آنها ستایش و شکر میکنی. بعد به گناهان خود یکایک اعتراف میکنی و هر کدام را که به یادداری، اقرار مینمایی. هر کدام را به خاطر نداری، از همه گناهان به درگاه خدا توبه میکنی و تصمیم میگیری که دیگر گناه نکنی و از روی پشیمانی و صدق نیت و خلوص، و در بیم و امید از آنها استغفار و طلب آمرزش میکنی، سپس میگویی: اللهمانی أعتذر الیک من ذنوبی و استغفرک و أتوب الیک فأعنّی علی طاعتک و وفِّقنی لما اوجبتَ علیّ مِن کلِّ ما یرضیک فإنی لم أر أحداً بلغ شیئاً من طاعتِک إلا بنعمتک علیه قبل طاعتک، فأنعم علیّ بنعمة أنالُ به رضوانکَ و الجنةَ. بعد از رعایت این مراتب، حاجت خود را بخواه، که امیدوارم خدا ناامیدت نکند و حاجتت را برآورد. (14)
پی نوشتها:
1. نهج البلاغه، نامه 31.
2. اصول کافی، ج 4، ص 245.
3. همان، ص 247.
4. تحف العقول، ص 202.
5. کهف (18) آیه 28.
6. یونس (10) آیه 12.
7. همان، ص 305.
8. عدة الداعی، ص 97.
9. همان.
10. مکارم الاخلاق، ص 315.
11.بحارالانوار، ج84 ، ص167.
12. میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، رساله «لقاءالله»، ص 119.
13. غسل و نماز توبه به کیفیتی که ذکر شد.
14. فلاح السائل، ص 38 و 39.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع :
سایت اندیشه قم
سایت حوزه