واژه‌نامه کاربردی روزنامه‌نگاران ایرانی
تیتر یک/ فرشاد مهدی‌پور/ انتشارات دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها/ شمارگان 2000 نسخه/ 148 صفحه / بها: 20000ریال
دایره‌المعارف‌ها، لغت‌نامه‌ها و دانش‌نامه‌ها از دیرباز یکی از مهم‌ترین ابزارهای پژوهش‌های کاربردی در تمام زمینه‌های گوناگون علمی به شمار می‌رفته‌اند که این اعتبار هنور نیز پابرجاست. دانش روزنامه‌نگاری اما، در سال‌های گذشته نبود چنین مرجعی را برای جبران کاستی‌های موجود در حوزه ارتباطات در درون خود حس می‌کرده است و کتاب تیتر یک را باید گامی در راستای تحقق این موضوع دانست.
تیتر یک در واقع یک واژه‌نامه کاربردی روزنامه‌نگاری است که تلاش کرده است در راستای تقویت ساختارهای مفهومی مرتبط با فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در ایران، لغات مصطلح و متداول در فضای روزنامه‌نگاری را تعریف و تشریح کند.
این کتاب که حاصل پژوهش علمی نویسنده، فرشاد مهدی‌پور در مقطع کارشناسی ارشد نیز به شمار می‌آید، شامل تمام لغات و عبارت مصطلح در حوزه روزنامه‌نگاری در ایران در نیم قرن گذشته است.
برخی از این واژه‌ها به دلیل قدمت گذشته بر آنان در فضای فعلی فعالیت مطبوعاتی و خبری امروز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، اما به دلیل بررسی فرآیند واژه‌سازی و نمایش توانمندی روزنامه‌نگاران در بومی سازی این فن، در این اثر مورد توجه و ارزیابی قرار گرفته‌اند.
فرشاد مهدی پور در مقدمه کتاب خود تلاش در جهت تقویت روزنامه‌نگاری بومی، شناخت نقاط قوت و ضعف و معادل سازی در حوزه روزنامه‌نگاری در کشور و گسترش نظام واژه‌گزینی به عنوان شاخصه نظام خلاق فکری در حوزه روزنامه‌نگاری را در کنار تلاش برای کشف و ثبت اصطلاحات فارسی در حوزه روزنامه‌نگاری و استمرار بخشیدن به آن را از جمله مهم‌ترین دلایل و ضروریات نوشتن این اثر عنوان کرده است.
تیتر یک با مقدمه‌ای از دکتر یونس شکرخواه با موضوع کاربرد و اهمیت واژه‌نامه آغاز می‌شود و درادامه با مقدمه‌ای از مولف با موضوع بررسی زبان روزنامه‌نگاری ایرانی ادامه پیدا می‌کند.
مدخل‌های این واژه‌نامه همگی بر مبنای ترتیب حروف الفبا تدوین شده و شکل آوایی واژه‌ها بعد از مداخل، با حروف لاتین و در داخل دو ممیز قرار گرفته است.
تیتر یک در مجموع به معرفی 256 مدخل اصلی در کنار 126 مدخل فرعی و 531 معادل برای آنها پرداخته است.
همراه با نویسنده ی این کتاب:
فرشاد مهدی‌پور، مطالعه این واژه‌نامه را برای تمام افرادی که قصد ورود به حرفه روزنامه‌نگاری دارند، مفید دانست و اظهار کرد: این نوشتار به دلیل دربرگیری جنبه‌های نظری و تئوری مفید، می‌تواند مورد استفاده تمامی دانشجویان، فعالان حرفه روزنامه‌نگاری و همه افرادی قرار گیرد که با واژگان این حرفه آشنایی کامل ندارند.
وی گفت: از آنجا که واژگان این کتاب در همه جا کاربرد ندارند و برخی از آنان به صورت محدود و برخی به‌طور گسترده استفاده می‌شوند، بنابراین «تیتر یک» کتابی است برای به‌کارگیری واژگان صحیح و متناسب در این حرفه.
مهدی‌پور در پاسخ به این سوال که «بومی‌سازی اصطلاحات روزنامه‌نگاری تاثیری در ارتقای این حرفه هم دارد؟» بیان کرد: هدف از انتشار این کتاب، شناخت زبان روزنامه‌نگاری ایرانی است زیرا این حرفه از خارج از ایران وارد فضای کشورمان شد و روزنامه‌نگاران برای برقراری ارتباط موثر ناگزیر بودند که این زبان را بومی کنند. برای این‌که بتوان روزنامه‌نگاری را در ایران قدرتمند کرد، باید بدون آن‌که ساختار‌ها و چارچوب‌های روزنامه‌نگاری خدشه‌ای ببینند، دستگاه زبانی بومی‌تر شود.
مدرس دانشگاه صدا و سیما با بیان این‌که در تجربه‌های زمان تدریسش با افرادی روبرو بود که درک صحیحی از بسیاری از واژگان متداول در این حرفه نداشتند، گفت: این امر انگیزه مهمی برای تالیف این کتاب بود.
فرشاد مهدی پور در مقدمه کتاب خود تلاش در جهت تقویت روزنامه‌نگاری بومی، شناخت نقاط قوت و ضعف و معادل سازی در حوزه روزنامه‌نگاری در کشور و گسترش نظام واژه‌گزینی به عنوان شاخصه نظام خلاق فکری در حوزه روزنامه‌نگاری را در کنار تلاش برای کشف و ثبت اصطلاحات فارسی در حوزه روزنامه‌نگاری و استمرار بخشیدن به آن را از جمله مهم‌ترین دلایل و ضروریات نوشتن این اثر عنوان کرده است.
مهدی‌پور درباره لزوم تدوین این واژه‌نامه در حیطه روزنامه‌نگاری گفت: در سایر نقاط دنیا برای هر حرفه‌ای، زبان خاص آن نیز تدوین شده است و در ایران نیز تجربه‌هایی در تدوین واژه‌نامه با زبان عامیانه برای حرفه کفاشان و صنف فروشندگان لوازم یدکی خودرو، موجود است. واژه‌نامه «تیتر یک» در قلمرو روزنامه‌نگاری به دلیل انجام کار‌های گسترده پژوهشی درباره آن کار نوینی است و نخستین واژه‌نامه حرفه روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود.
نویسنده واژه‌نامه «تیتر یک» که کتاب «ما و جامعه اطلاعاتی» را در دست انتشار دارد، درباره این‌که واژه‌نامه‌های روزنامه‌نگاری با توجه به رشد روز افزون علوم چند وقت یک‌بار نیازمند به‌روز رسانی‌اند، گفت: این کار در دنیا هر یک یا دو سال یک‌بار انجام می‌شود و با توجه به پیشرفت مداوم علوم، به‌‌روز‌رسانی در این حوزه همواره احساس می‌شود. پس از انتشار این واژه‌نامه نیز تاکنون 100 واژه جدید در این حیطه یافته‌ام که قصد دارم در ویرایش جدید آنها را بر این واژگان بیفزایم.
وی افزود: «تیتر یک» حاوی اصطلاحات دیجیتال و سایبری نیست و می‌کوشم در ویرایش جدید کتاب به این واژگان نیز بپردازم.
مهدی‌پور رشد دایره واژگانی در روزنامه‌نگاری کشورمان را مستلزم پیشرفت علم در این حوزه دانست و گفت: به یقین واژگان تازه با مطرح شدن نظریه‌های جدید یا ابداع ابزار جدید ساخته می‌شوند و برای آن‌که به واژگان حوزه روزنامه‌نگاری واژه بیفزاییم، باید در جنبه عملی و نظری پیشرفت کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که «واژه‌سازی‌ها می‌تواند الفتی بین روزنامه‌نگار و حرفه‌اش برقرار کنند؟» گفت: یکی از دلایلی که روزنامه نتوانست در ایران جایگاه واقعی خودش را بیابد، عرضه اجباری آن توسط دولت در ادوار پیشین تاریخ بود که مردم در مقابل این کنش دولت، واکنشی مطابق با آن انجام دادند که آن هم به‌کارگیری واژه «زورنامه» در یک برهه تاریخی به‌جای کلمه «روزنامه» بود.
مهدی‌پور اضافه کرد: مردم و روزنامه‌نگاران همواره به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه این واژه‌سازی‌ها را انجام می‌دادند و به یقین، بومی‌سازی واژگان همواره می‌تواند الفتی بین روزنامه‌نگار و حرفه‌اش برقرار کند.
نویسنده حوزه رسانه دلیل برگزیدن نام «تیتر یک» برای واژه‌نامه روزنامه‌نگاری را مشهور بودن این واژه در بین تمامی روزنامه‌نگاران عنوان کرد و گفت: پیدا کردن واژه‌ای متفاوت مانند محتوای به‌نسبت متفاوت این کتاب قدری دشوار بود و من کوشیدم واژه‌ای را از سبد واژگان روزنامه‌نگاران برگزینم که بیشترین بسامد را داشته باشد.
فرآوری: رویا فهیم بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
منابع: خبرگزاری مهر، خبرگزاری کتاب ایران
