جوازی برای گریستن
در قرآن کریم گریه و ریزش اشک که نتیجه انعطاف و تأثّرات روحی است نه تنها مذموم شمرده نشده است، بلکه مورد مدح و ستایش پروردگار قرار گرفته است، زیرا از فطریّات بشر و جزئی از شخصیّت مثبت انسان محسوب می‌شود.
گریستن از دیدگاه قرآن و روایات
با مطالعه آیات قرآن کریم و روایات، حقایق آشکار و نهان فراوانی برای ما درباره گریه و اشک ریختن روشن می‌شود، اینک به برخی از آیات در این زمینه اشاره می‌کنیم:
آیاتی پیرامون گریه و اشک ریختن
آیات قرآن
1 - گریه نشانه درک حقایق
خداوند متعال می‌فرماید: « وَ اًِّذا سَمِعُوا ما أُنْزِلَ اًِّلَی الرَّسُولِ تَری أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدِّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّهِدِینَ ؛ و هر گاه آیاتی را که بر پیامبر (صلی الله علیه وآله) نازل شده بشنوند، می‌بینی که اشک از چشمان آنان جاری می‌شود، به خاطر حقیقتی که دریافته‌اند. آنان می‌گویند: پروردگارا! ایمان آوردیم، پس نام ما را با گواهان بنویس.» این آیه مربوط به نجاشی زمامدار حبشه است که در آغاز بعثت پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) و مهاجرت مسلمین از مکه به سوی حبشه پذیرای مسلمانان مهاجر شد.
2 - گریه مجازات
خداوند متعال می‌فرماید: « فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلاً وَلْیَبْکُوا کَثِیراً جَزَأً به ما کَانُوا یَکْسِبُونَ ؛ پس آنان باید کمتر بخندند و بسیار بگریند، این جزای کارهایی است که انجام می‌دادند.»
این آیه مربوط به منافقین عصر پیامبر (صلی الله علیه وآله) است که به بهانه گرما یا سرمای هوا از شرکت در جهاد خودداری می‌کردند و مردم را نیز از شرکت در جهاد بازمی داشتند.
3 - اشک برای خدا، نشانه خردمندی
خداوند می‌فرماید: « وَ یَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا اًِّنْ کَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً * وَ یَخِرّوُنَ لِلاْ َذْقَانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً ؛ می‌گویند: منزه است پروردگار ما که وعده‌هایش یقیناً انجام شدنی است. آنان به زمین می‌افتند و گریه می‌کنند و [تلاوت آیات الهی همواره] بر خشوع آنان می‌افزاید.»
4 - اشک برای خدا، سیره انبیای الهی
خداوند می‌فرماید:« ... اًِّذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ آیَاتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیّاً ؛ آنان [پیامبرای الهی و هدایت یافتگان] کسانی بودند که وقتی آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده می‌شد به خاک می‌افتادند در حالی که سجده می‌کردند و گریان بودند.»
5 - اشک ندامت، راه چاره گمراهان
خداوند می‌فرماید: « أَزِفَتِ الاْ زِفَُْ * لَیْسَ لَها مِنْ دُونِ االله کاشِفٌَْ * أَفَمِنْ هذَا الْحَدیثِ تَعْجَبُونَ * وَ تَضْحَکُونَ وَ لاتَبْکُونَ ؛ آنچه باید نزدیک شود [قیامت]، نزدیک شده است و هیچ کس جز خدا نمی‌تواند سختی‌های آن را بر طرف سازد. آیا از این سخن تعجب می‌کنید و می‌خندید و گریان نمی‌شوید.»
خداوند سبحان در توصیف مؤمنان به هنگام نزول آیات قرآن این‌گونه می‌فرماید:
تَرَی أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنْ الدَّمْعِ ؛ می‌بینی که چشمشان پر از اشک می‌گردد. المائده (5): 83
پس آن‌گونه که ملاحظه شد در قرآن کریم گریه و ریزش اشک که نتیجه انعطاف و تأثّرات روحی است نه تنها مذموم شمرده نشده است، بلکه مورد مدح و ستایش پروردگار قرار گرفته است، زیرا از فطریّات بشر و جزئی از شخصیّت مثبت انسان محسوب می‌شود.
گریه یعقوب پیامبر در فراق فرزند
سرگذشت حضرت یوسف از ابتدا تا پایان ماجرا همانند یک تراژدی خوفناک و تأثر برانگیز نقل شده است.
آن هنگام که آتش حسد در دل برادران یوسف زبانه می‌کشد و طرح نا پدید ساختن او را می‌کشند تا زمانی که در دل چاه قرار می‌گیرد و با پیراهن پاره پاره و آغشته به خون برادر، پدر را از دریده شدن به وسیله گرگ با خبر می‌کنند و به دنبال آن تأثّر و اندوه بی حدّ و اندازه یعقوب در غم از دست رفتن فرزند و گریه هر صبح و شام تا آنجا که خداوند از زبان حضرت یعقوب این چنین می‌فرماید:
وَقَالَ یَأَسَفَی عَلَی یُوسُفَ وَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ کَظِیمٌ ؛گفت ای دریغ بر یوسف، و در حالی که اندوه خود را فرو می‌خورد، چشمانش از اندوه سپید شد. یوسف(6): 84
یعقوب از فراق فرزندش با این که می‌دانست او زنده است و به آغوشش باز می‌گردد، ولی با این حال تأثرات روحی او را رها نمی‌کند، و برای تسکین رنج‌های روحی و روانی پناهگاهی جستجو می‌کند و عرض می‌کند:
قَالَ إِنَّمَآ أَشْکُواْ بَثِّی وَحُزْنِی إِلَی اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَاتَعْلَمُونَ.شکایت و اندوه خود را پیش خدا می‌برم، و از عنایت خدا چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید. یوسف(6): 86.
گریه و اشک و اهمیت آن در سلوک
ازمرحوم آیت الله ملکی تبریزی در کتاب شریف لقاء الله می‌فرماید:
پس ای برادر من!خوب فکر کن برای روز فقر و بیچارگی خود توشه ای فراهم نمابلکه برای حال و گر فتاری و بلایت چنین کن و اگر حالت برای گریه مساعد نیست پس چاره ای جز تباکی نیست و اگر قساوت قلب مانع تباکی شد.پس بدان همانا گناهان تو تو را بینماک سا خته و کدورت عیب‌ها دلت را به فساد کشانده به خصوص به زینت این دنیا پست و زرو زیورو ضلاهر فریبایش مغرور شده ای .
امام سجاد می‌فرماید:هیچ قطر های نزد خدا محبوب‌تر از این دو قطره وجود ندارد قطره خونی که در راه خدا ریخته شود و قطر ه اشکی که برای خدا در دل شب فرو بریزدیعنی اشک چشم انسان سالک با جاری شدن در خون از بدنش در راه خدا برابری می‌کند. اگر برای خدا گریه کنیم به این جایگاه می‌رسیم .
پیامبر اکرم می‌فرماید:
هیچ مومنی نیست که از چشمانش به اندازه بال مگسی اشک خارج شود وبه صورتش برسد ،مگر انکه خداوند او را بر اتش جهنم حرام بدارد.(مشهورخوبان)
از این دلایل قرآنی، جواز گریه و زاری بر اولیاء الهی و شکوه و شکایت از اعمال سردمداران ظلم به پیش‌گاه خداوند استفاده می‌شود و به عنوان سیره یکی از پیامبران الهی دلیلی محکم و قرآنی بر اصل مشروعیّت عزاداری و گریه بر مصیبت‌ها مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
درخواست گریه از جانب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
در کتاب تفسیر قرطبی به گوشه‌ای از درخواست پیامبر اکرم هنگام مناجات با خداوند اشاره شده است که آن حضرت عرض می‌کند:
اللّهمّ اجعلنی من الباکین إلیک، والخاشعین لک.
خداوندا مرا از گریه کنندگان و از خشوع گنندگان برای خود قرار ده. (تفسیر قرطبی، ج11، ص 215.)
و در دعای دیگری از آن حضرت نقل شده است که عرض می‌کرد:
اللّهمّ ارزقنی عینین هطالتین.
خداوندا چشمانی اشک ریز به من عنایت کن. (فیض القدیر، ج 2، ص 181.)
در حقیقت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم در این فقرات از دعا و مناجات آرزوی باطنی خود را در کاری که مورد رضایت الهی است طلب می‌کند و اگر این عمل مورد تأیید خداوند نبود هرگز آن را در مناجات خود با خدای خویش مطرح نمی‌نمود.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت حوزه
سایت پرسمان
مشهورخوبان (شرح کلمات عرفانی اخلاقی از میرزا جواد اقا ماکی تبریزی (ره))نویسنده:استاد ارجمند محمد لک علی ابادی
معراج السعاده از عالم ربانی احمد نراقی
کیمیای محبت از محمد ری شهری
