فلسفه بلند خواندن نماز

پرسش: علت بلند خواندن نماز صبح و مغرب و عشا چیست؟

پاسخ: فلسفه و حکمت بیشتر احکام و مقرارت اسلام براى ما مشخص نیست و تنها از باب تعبّد آن ها را پذیرفته ایم و چون خداوند متعال و نبى گرامى اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) فرموده اند یقین داریم تمام دستورات آن ها مبتنى بر مصالح و مفاسد واقعی است از این رو با جان و دل از آن ها اطاعت مى کنیم اگر چه علت گفتارشان را ندانیم . مثلا ما از دستورات دکتر که مى گوید:

فلان دارو را بخور، فلان آمپول را تزریق کن و از خوردن فلان غذا خوددارى کن و...، پیروی می کنیم با این که نمى دانیم خاصیت فلان دارو و آمپول چیست؟

جهر و اخفات در نماز نیز تعبدى است و ما فلسفه آن را به طور کامل نمى دانیم. البته وقتى به روایات مراجعه مى کنیم به اشاراتى از ناحیه ائمه معصومین (ع) و شخص پیامبر اکرم (ص) برخورد مى کنیم، لکن نمى توان آن را علت حقیقى و فلسفه واقعى جهر و اخفات دانست. به این معنا که تمام فلسفه و حکمت در آن خلاصه شود و چیز دیگری نباشد.

محمد بن حمران یا محمد با عمران از امام صادق علیه السّلام علت بلند خواندن حمد و سوره را در بعضى نمازها و آهسته خواندن آن را در بعض دیگر پرسید. حضرت فرمود: وقتى که پیامبر (ص) را به آسمان بردند، اولین نمازى که خداوند بر او واجب نمود نماز ظهر روز جمعه بود و فرشتگان بر او اقتدا کردند. خداوند براى این که عظمت نماز ظهر روز جمعه را به ملائکه نشان دهد به پیامبر (ص) فرمان داد حمد و سوره را بلند بخواند.

دومین نمازى که بر او واجب نمود نماز عصر بود ولى چون کسى بر پیامبر (ص) اقتدا نکرده بوده دستور رسید که آهسته بخواند و بعد نماز مغرب و همین طور عشا را بر او واجب نمود و گروهى ازفرشتگان نیز به او اقتدا کردند.

باز دستور رسید که بلند بخواند و سپس وقتى به زمین رسید موقع صبح بود و براى این که عظمت نماز صبح را براى مردم تبیین کند به پیامبر (ص) امر فرمودند که حمد و سوره را بلندبخواند.... (1)

درمورد خانم ها می تواند به جهت حرمت ایشان و نرسیدن صدا به نامحرمان این حکم برداشته شده باشد و دیگر بر آن ها واجب نباشد. همان گونه که در برخی احکام دیگر نماز غیر از بلند و آهسته خواندن برخی اختلافات جزئی وجود دارد و اعمال مستحب در مورد زنان و مردان در مواردی جداگانه است.

بنابراین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى مغرب و عشا و صبح بر اساس روایات است که فقهاى عظام به آن ها استدلال کرده اند و مشهور علما بر این عقیده اند. ولى تعدادى از فقها مانند سید مرتضى به واجب نبودن قرائت جهریه (بلند خواندن) فتوا داده اند و برخی از علما نیز به این حکم گرایش دارند و آن روایات صحیح را نیز حمل بر استحباب جهر کرده اند نه وجوب آن.

برخی برای وجوب جهر چنین گفته اند که چون در نمازهاى مغرب و عشا و صبح هوا تاریک است بلند خوانده مى شود تا کسانى که در مسجد یا اتاق عبور مى کنند بفهمند که کسى این جا است و نماز مى خواند و نیز گفته اند به این جهت نماز را بلندمى خوانند تا دیگران ساکت بشوند اما این سخنان نمی تواند چندان موجه و پذیرفته باشد.

بنابراین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى صبح و مغرب و عشا وجه کاملا مشخصى ندارد و صرف تعبد است (2).

این عبادات بر اساس دستور پیامبر و طبق عمل آن بزرگوار انجام می شود. پیامبر(ص) فرمود:"صلوا کما رأیتمونی أُصلّی؛ همان طور که من نماز می خوانم شما بخوانید". اعمال حج و سایر عبادات نیز بر اساس سنّت و روش پیامبر(ص) است.

آنچه در عبادت باید مورد توجه باشد، عبودیّت و بندگی است. امام رضا(ع) در زمینه فلسفه و اسرار نماز می فرماید:"علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است، اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی گذشته، مبارزه با شرک و بت پرستی و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع، نهادن پیشانی بر زمین در هر روز برای تعظیم پروردگار. هدف از نماز این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد، گرد و غبار فراموشکاری بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود ... علاوه بر این که مداومت ذکر خداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل می گردد و سبب می شود که انسان مولا و مدبّر و خالق خود را فراموش نکند و روح سرکشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید"(3)

پی نوشت ها:

(1) صدوق ، علل الشرائع ، ج 2 ص 17و 18

(2) آیه الله حکیم، مستمسک العروه الوثقى ، ج 6 ص  198با تلخیص

(3)تفسیر نمونه، ج 16، ص 294، به نقل از وسائل الشیعه، ج 3، ص 4.

مشاور پاسخگو: موسسه پرتو نور

تنظیم: مرکز مشاوره