تبیان، دستیار زندگی
برای من که سفر به سرزمین های مختلف به ویژه با رویکرد علمی از قدیم، جاذبه خاص داشته، پیوسته این نکته مدنظر بوده که با فرهنگ اقوام قدیمی قاره آمریکا و در اصل با فرهنگ و تمدن کهن آنها در زمینه های ستاره شناسی، تقویم و باورهای مربوط به آسمان و فضا که بسیار...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سفر به سرزمین مایاها و آزتک ها


برای من که سفر به سرزمین های مختلف به ویژه با رویکرد علمی از قدیم، جاذبه خاص داشته، پیوسته این نکته مدنظر بوده که با فرهنگ اقوام قدیمی قاره آمریکا و در اصل با فرهنگ و تمدن کهن آنها در زمینه های ستاره شناسی، تقویم و باورهای مربوط به آسمان و فضا که بسیار خیال انگیز و جالب بود، آشنا شوم. لذا با تدارک قبلی در زمستان 1389 این فرصت دست داد تا سفری علمی با نگرش ستاره شناسی به سرزمین اقوام اولیه کشورهای مجاور خط استوا در مکزیک داشته باشم.

سفر به سرزمین مایاها و آزتک ها

مقدمات این سفر از پاییز آن سال فراهم شده بود و هماهنگی های لازم با موسسه ها و افراد مطلع در این زمینه به عمل آمده بود، لذا از طریق مسیر تهران- آمستردام- سانفرانسیسکو و سن خوزه عازم شهر مکزیکوسیتی، پایتخت کشور مکزیک شده و از آنچه چندین سفر داخلی به اطراف و مکان های دور و نزدیک انجام شد که طی آن عملاً با عظمت علم و آگاهی این اقوام کهن و اصیل، آشنایی پیدا کردم.

به سوی مکزیکوسیتی

گفته شده که این شهر یکی از بزرگ ترین شهرهای سیاره ما، با حدود26 میلیون جمعیت است که ارتباطات اجتماعی و به خصوص رانندگی در آن کم شباهت به کشور خودمان نیست. به نظر می رسد که این شهر، مجموعه ای از طبقات مختلف از غنی ترین تا فقیرترین را در خود جای داده است.

از عمده ترین مشخصه های کشور مکزیک، داشتن آثار باستانی بسیار زیاد بوده و به روایتی تعداد آنها به دویست هزار فضای باستانی می رسد که عمده ترین آن ها شامل تعداد بسیار زیادی هرم است. بعضی از این هرم ها از پاره ای نظرات می تواند شانه به شانه اهرام مصر بساید. در مجموع شاید پس از صادرات نفت، یکی از بزرگ ترین درآمدهای این کشور از صنعت توریسم به خصوص از سوی کشورهای غنی تر باشد.

جاذبه هایی این سفر علمی را می توان به دو محور اصلی تقسیم نموده و هر یک را جداگانه شرح داد:

بخش اول: مربوط به ساختار این هرم هاست که برخی از آنها به منظور آگاهی یافتن از اوقات نجومی و تعیین چند زمان خاص مانندزمان اعتدالین به مفهوم رسیدن خورشید به محل تقاطع دایره البروج و استوای سماوی برای اعلام اول بهار و یا ابتدای پاییز بوده و بعضی دیگر برای آگاهی از تعیین زمانی که خورشید در دو نوبت در سر سوی ناظر قرار می گیرد. براساس آن از بیش از 5000 سال قبل بومی های قاره آمریکا توانسته بودند کار تقویم خود را آغاز نمایند، تا حدی که بر همین اساس عده ای نظریه نامعلوم نابودی زمین را به گردن پیش گویی های تقویمی این اقوام می گذارند و البته نباید به آن نگرشی ساده و خوش باورانه داشت.

بخش دوم: مربوط به برخورد یک شهاب سنگ تاریخی و عظیم به بخشی از شبه جزیره یوکاتان در نواحی شرقی این کشور بود که در 65 میلیون سال پیش اتفاق افتاده و باعث نابودی بسیاری از جانداران از جمله دایناسورها شده است. به گونه ای که بعضی از جانداران چنان نابود شده اند که کره زمین نتوانسته بعدها نظیر آنها را بر روی خود به وجود آورد و پاره ای هم مجددا تجدید حیات و تکثیر پیدا کرده اند.

من در مورد این برخورد پیشتر مطالعه زیادی داشتم و مایل بودم از نزدیک این جایگاه را ببینم که خوشبختانه با تمام دوری مسافت و مشکلات عدیده، توانستم در زمستان سال 1389، خود را دقیقا به مرکز محوطه ای برسانم که این حادثه عظیم و اثر گذار برای سیاره ما اتفاق افتاده است.

نخستین تقویم مربوط به مسایل مذهبی یا آیین های پرستشی به نام تِزُلکین شامل 20 هفته و هر هفته 13 روز با جمع 260 روز بود. این تقویم برای پیش بینی آینده افراد و محاسبه روزهای جشن و اعیاد خدایان بود

مکزیک در یک نگاه

پیش از ورود به جزییات اهداف و نتایج این سفر لازم دانستم که تصویری مختصر و مفید از این کشور را در قالب جغرافیای کشور مکزیک به آگاهی برسانم: مکزیک در قاره آمریکا و در جنوب ایالات متحده واقع شده و در حدود 2400 کیلومتر مرز مشترک با آن کشور دارد. در سمت شرق محدود به خلیج مکزیک و دریای کاراییب و در جنوب شرق با کشور بلیز و گواتمالا و از جهت غرب به اقیانوس آرام ختم می گردد.

مساحت مکزیک حدود 2/1 برابر ایران یعنی بیش از 1970000 کیلومتر است. بلندترین نقطه این کشور هم تراز قله دماوند در حدود 57000 متر از سطح دریا یک قله آتشفشانی است و این در حالی ست که پایین ترین نقطه آن دره ای با عمق 10 متر است. مردم مکزیک به زبان اسپانیولی صحبت کرده و تحت تاثیر فرهنگ اسپانیا هستند که پس از ورود آنها به این قاره دین رومن کاتولیک را پذیرفته اند. در حالی که قبل از هجوم اسپانیا در سال1519 (حدود 500 سال قبل) فرهنگ و تمدن آنها تحت تاثیر دو گروه باستانی معروف به آزتک در فلات مرکزی با زبان خاص خود به اسم «ناهواتل» و همچنین مایاها در شبه جزیره یوکاتان در شرق مکزیک بود.

سفر به سرزمین مایاها و آزتک ها

نجوم و زمان در دنیای مایاها

مایاها می توانستند زمان را با دقت بسیار زیاد اندازه گیری کنند و تقویم هایی را به کار می برند که در آن موقع از تقویم های اروپایی ها هم دقیق تر بوده است.آنها چندین روش برای اندازه گیری زمان داشتند. هر یک از این تقویم ها کاربرد خاص خود را داشت که فقط به وسیله پیشوایان مذهبی قابل درک و تفسیر بود. از بیشتر این تقویم ها به منظور تنظیم زمان و پیش بینی مراسم یا زندگی روزمره استفاده می کردند.

نخستین تقویم مربوط به مسایل مذهبی یا آیین های پرستشی به نام تِزُلکین شامل 20 هفته و هر هفته 13 روز با جمع 260 روز بود. این تقویم برای پیش بینی آینده افراد و محاسبه روزهای جشن و اعیاد خدایان بود.

دومین تقویم مربوط به کشاورزی بوده که عوامل آن برگرفته از گردش زمین به دور خورشید به اندازه 365 روز و 6 ساعت است که شامل چهار فصل می باشد. این تقویم دارای 18 ماه هر یک 20 روز معادل 360 روز به اضافه 5 روز دیگر می شد. در این تقویم هر چهار سال یک روز به تعداد روزها می افزودند تا جبران شش ساعت هر سال را نماید و به عنوان سال کبیسه محسوب شود.

مایاها با ترکیب دو تقویم فوق یعنی 260 و 360 روزه توانستند تقویم چرخه ای را بسازند که هر 52 سال یک بار تکرار می شد. در بعضی از نقاط مکزیک فقط این تقویم را به کار می بردند، لذا تعیین زمان برای هر واقعه ای به حد غیر مشخصی می رسید چون سیکل های 52 ساله مختلفی به وجود می آید.

سفر به سرزمین مایاها و آزتک ها

برای رفع این ابهامات، مایاها یک تقویم برای «دراز مدت» ساخته که در آنها واحدهایی به این شرح به کار می رفت:

Kin

کین

یک روز

Uinal

اوینال

ماه 20 روزه

Tun

تون

سال 18 اوینال که 360 روز می شود

Katun

کاتون

معادل 20 تون یا 7200 روز

Baktun

باکتون

معادل 20 کاتون یا 144000 روز

با این طبقه بندی سال ها، که اغلب دارای ضرایبی از 20 می باشد (همانند سیستم بیست بیستی شمارگرهای دیگر) به مایاها این امکان داده شده که زمان را در بازه های خیلی طولانی در حد هزاران سال از تمدن بشری، برای گذشته و آینده به وجود آورند. برخی از مدارک مکتوب نشان می دهد که برای دوران های میلیونی هم محاسباتی انجام پذیرفته است.

آنها توانسته بودند با رصدهای دقیق، مسیر ستارگان و خورشید را پیگیری نموده و به نقاط اعتدالین و انقلاب ها رسیده و گرفتگی ها را پیش بینی کنند.

در بیشتر شهرهای باستانی، رصدخانه های نجومی (مانند آنچه در چچن ابتزا موجود است) بوده و ساختمان هایی برای تعقیب و ثبت مسیر ستارگان داشتند. به طوری که انریکوفلورساتو می نویسد: "آنها مسیر عبور ظاهری خورشید را طی سال تعقیب می کردند، به خصوص در موقع انقلاب ها، مایاها این موضوع را کشف کرده بودند که در تابستان و زمستان در نقاط مختلف خورشید طلوع و غروب می کند و موقعیت این چهار نقطه را در افق علامت گذاری و به نام «گوشه های آسمان» نامیده بودند، که به شکل یک چهار گوش ناقص بود." ضمنا واژه kin به معنای «روز»، «زمان» و خورشید می باشد.

زمان و گردش ظاهری خورشید با دقت زیاد همراه بوده و بر طبق آن توانسته اند فرهنگ خاص مایایی را به وجود آورند. آنها باور داشتند که در 21 مارس (اول فروردین) و 21 سپتامبر (اول مهر) یعنی اعتدال بهاری و پاییزی نورانیت بدن کوکول کان ، خدا و فرمانروای فرهنگی، از آسمان نزول و به سرزمین انسان ها می رسیده و این مثالی است برای این که چگونه ستاره شناسی، معماری، مجسمه سازی و نمایش تئاتر گونه با هم ترکیب شده تا «یک روز از سال جابجایی خورشید بر حق بودن نیروی ماورا زمینی را به انسان های زمینی اثبات نماید.»

از دیگر عجایب این دوران کهن، پدیده ای بوده که در همین ایام اتفاق می افتد و بر مبنای آن خورشید در مسیر ظاهری در آسمان به معبد «هفت عروسک» در شهری دیگر رسیده و در صبح روز اعتدال بهاری از پنجره ورودی آن وارد می شده است (در ایران هم چنین حالتی کم و بیش بیان شده) و برای کره ماه هم عمل می کرده که برای چندین شب بعد و با تاخیر اتفاق می افتاده که به نظر اینجانب در مورد ماه باید کم دقت بوده باشد

با توجه به متن فوق و آگاهی از اثر اجرام آسمانی در زندگی مایاها و همچنین باورهای دینی، این اقوام توانسته بودند بناهایی را بسازند که بتواند اطلاعات لازم را از خورشید، ماه، زهره و بعضی اجرام دیگر در اختیارشان بگذارد.

نمونه ای از آن برج عظیم رصد خانه ای ست که بدنه آن در کل شبیه رصد خانه های دنیای جدید به صورت استوانه ای و با ورودی های گوناگون و زوایای معین می باشد که در ایالت یوکاتان مکزیک و در منطقه چچن ایتزا در نزدیکی شهر مریدا ساخته شده و خوشبختانه قسمت اعظم آن سالم و پا برجا مانده است.

بخش دانش و زندگی تبیان


برگرفته از سفرنامه استاد احمد دالکی ( پدرنجوم آماتوری ایران) _ ماهنامه آسمان شب، شماره16