جنگ یا صلح

اگر صلح برای حفظ جان لازم است، چرا امام حسین (ع) صلح نکرد و اگر باید تا شهادت ایستادگی کرد چرا امام حسن (ع) با معاویه صلح کرد و مانند امام حسین (ع) حاضر به شهادت نشد؟

در ابتدا باید گفت: نباید تصور کرد اسلام یا دین جنگ است و یا دین صلح، که بعد اشکالات متعددی بر ایمان پیش آید که اگر دین صلح است، تا آخر باید به دعوتش به طور صلح آمیز ادامه می داد، تا هر جا که پیش رفت، رفت، و اگر نرفت هم نرفت، و اگر دین جنگ است، چرا در سیزده سال مکه مسلمانان حتی اجازه دفاع مسلحانه از خود نداشتند؟

باید گفت: اسلام هم دین جنگ است، هم دین صلح، یعنی در شرایطی نباید جنگید و در شرایطی جنگ لازم است. سیره ی پیامر اکرم (ص) در این زمینه بهترین سند است.

اکنون وقتی می بینیم از دو امام معصوم، یکی صلح کرده و دیگری جنگید، باید متوجه تفاوت شرایط زمان این دو باشیم و آن شرایط را بررسی کنیم و ببینیم که در زمان این دو امام، شرایط اجتماعی چه تفاوتی داشت که یکی مجبور به صلح شد و دیگری مجبور به جنگ. استاد مطهری تفاوت های شرایط این دو امام را عبادت می دانند از:

1-امام حسن (ع) در مرکر خلافت بود و کشته شدن او به معنی کشته شدن خلیفه ی مسلمین و شکست مرکز خلافت بوده، اما وضع امام حسین (ع) وضع یک معترض در برابر حکومت موجود بود. به بیان دیگر، مقاومت امام حسن (ع) تا سر حد کشته شدن شبیه مقاومت عثمان بود و نه نظیر مقاومت امام حسین (ع). این که خلیفه مسلمین در مسند خلافتش کشته شود، مساله ای بود که حتی امام حسین (ع) هم از شبیه آن پرهیز می کرد. حتی امیرالمومنین (ع) نیز در زمان عثمان با این که خواسته های معترضین را به حق می دید و سعی می کرد عثمان را به انجام آنها وادار سازد، اما شدیداً تلاش می کرد تا مانع از قتل عثمان شود.

2-لشکر امام حسن (ع) در مقابل معاویه از گروه های مختلف با گرایش های متفاوتی تشکیل شده بود ، شبیه نیرویی که حضرت علی (ع) در جنگ صفین در مقابل معاویه آورد. در جنگ صفین پس از 18 ماه نبرد و به جا ماندن کشته های فراوان از طرفین، عاقبت عده ای فریب معاویه را خوردند. در لشکر امام حسن (ع) نیز از همه دشته ها: خوارج و ... وجود داشتند و اگر جنگی در می گرفت، احتمالاً مدتها ادامه می یافت و عده بسیاری از مسلمین کشته می شدند. بعید نبود که باز با ترفندهای معاویه، نتیجه به ضرر امام حسن (ع) تمام می شد، یعنی نتیجه نهایی آن، یک جنگ چند ساله و در نهایت خستگی بازگشت طرفین یا مغلوبیت امام حسن (ع) و کشته شدنش در مسند خلافت بود، اما امام حسین (ع) جمعیتی داشت که تعدادشان بسیار کم بود و آن ها را نیز مرخص کرد، اما آنها همگی به اصرار باقی می مانند تا کشته شوند، یعنی کشته شدنی کاملاً افتخارآمیز.

علاوه بر این ها، سه عامل مهم دیگر نیز در قیام امام حسین (ع) دخالت داشت که هر سه در زمان امام حسن (ع) به گونه ای دیگر بود. پس ، از دیگر تفاوت های شرایط این دو امام:

3-یزید (حاکم وقت) از امام حسین (ع) بیعت می خواست و بیعت یعنی قبول خلافت، در حالی که در مفاد صلحنامه امام حسن (ع) به هیچ وجه ذکری از بیعت با معاویه به میان نیامده بود و در تاریخ نیز گفته نشده بود که امام حسن (ع) و شیعیانش با معاویه بیعت کرده باشند.

4-دعوت مردم کوفه از امام حسین (ع) به نحوی بود که حجت بر امام تمام شده بود، ولی در مورد امم حسن (ع) قضیه کاملاً برعکس بود یعنی مردم کوفه تقریباً عدم آمادگی شان را اعلام کرده بودند.

5-در زمان امام حسن (ع) ماهیت معاویه برای مردم روشن نبود، به ویژه که معاویه نامه ی سفید امضا کرده و برای امام فرستاده بود، به این معنی که هر شرطی امام بگذارد، او می پذیرد. مردم هم فکر می کردند که معاویه شخص سیاستمداری است و فقط دلش می خواهد حاکم باشد و حاضر است مجری منویات امام حسن (ع) باشد، لذا اگر امام با این وضعیت صلح نمی کرد، گذشته از شهادت خود ایشان و بسیاری از مسلمانان، امروز هم تاریخ ایشان را ملامت می کرد که: چرا با معاویه که حاضر بود هر شرطی را بپذیرد، به جان شیعیان تعرض نکند و ... صلح نکرد؟

اما در زمان امام حسین (ع) ماهیت معاویه و امویان رو شده بود و اصلاً امام حسین (ع) شعار خود را امر به معروف و نهی از منکر قرار داده و فرموده بود: «من رای سلطانا جائراً مستحلاً لحرام الله ... کان حقا علی الله أن یدخله مدخله» به همین دلیل است که گفته می شود: صلح امام حسن، زمینه را برای قیام امام حسین (ع) آماده کرد.

منبع: مرتضی مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار