عرفه روز دعاست  و بس

نیایش در قرآن

به جرأت می توان گفت: خود خداوند در قرآن کریم بهترین دستور العمل، آداب و شرایط رابرای نیایش ذکر کرده است که از آن می توان به برخی از موارد زیر اشاره کرد:

1. خواندن، مقدمه استجابت:«وَ قَالَ رَبُّکمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ»؛ (1) «و پروردگارتان فرمود: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»

2. خواندن از روی زاری: «ادْعُواْ رَبَّکمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیةً إِنَّهُ و لَا یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ »؛ (2) «پروردگار خود را به زاری و در نهان بخوانید که او از حد گذرندگان را دوست نمی دارد.»

3. خواندن از روی اخلاص: «وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کمَا بَدَأَکمْ تَعُودُونَ»؛ (3) «و در حالی که دین خویش را برای او خالص گردانیده اید، او را بخوانید و همان گونه که شما را پدید آورد، [به سوی او] بر می گردید.»

4. خواندن با نامهای حسنی: «وَلِلَّهِ الأَْسْمَآءُ الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا»؛ (4)«و نامهای نیکو به خدا اختصاص دارد. پس او را با آنها بخوانید.»

دعا در آموزه های حدیثی

حضرات معصومین علیهم السلام نیز برای ترغیب هر چه بیشتر مؤمنان به دعا و نیایش به درگاه پروردگار، تعابیر گوناگونی دارند. حتی بررسی حالات ایشان در نحوه تقریر این موضوع اهمیت آن را نزد ایشان می رساند.

در اینجا به نمونه هایی اشاره می شود:

1. سلاح مؤمن

قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: «اَلا اَدُلَّکمْ عَلی سِلاحٍ ینْجِیکمْ مِنْ اَعْداءِکمْ وَیدِرُّ اُرْزاقَکمْ قالُوا بَلی یا رَسُولَ اللَّهِ قالَ تَدْعُونَ رَبَّکمْ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ فَاِنَّ سِلاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعاءَ؛ (5) آیا شما را راهنمایی نکنم به سلاحی که شما را از دشمنانتان رهایی می بخشد و روزیهایتان را [به سوی شما] ریزان می کند؟ گفتند: بله، ای رسول خدا9! فرمود: پروردگارتان را در شب و روز بخوانید! پس به درستی که سلاح مؤمن، دعاست.»

2. درجه بهشتیان

قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: «یدْخُلُ الْجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یعْمَلانِ عَمَلاً واحِداً فَیری اَحَدُهُما صاحِبَهُ فَوْقَهُ فَیقُولُ یا رَبِّ بِما اَعْطَیتَهُ وَکانَ عَمَلُنا واحِداً فَیقُولُ اللَّهُ تَبارَک وَتَعالی سَأَلَنی وَلَمْ تَسْأَلْنی؛ (6) دو نفر که عمل یکسانی انجام داده اند، وارد بهشت می شوند و یکی از آنها دوست خود را [در درجه ای] بالاتر از خودش می بیند. پس می گوید: بار خدایا! به موجب چه چیزی [این درجه را] به او عطا نمودی؟ در حالی که عمل ما یکی بود. و خداوند پاک و بلند مرتبه می فرماید: او از من درخواست کرد؛ ولی تو درخواست نکردی.»

3. انس با اهل آسمانها

قال الصادق علیه السلام: «مَنْ تَقَدَّمَ فِی الدُّعاءِ اسْتُجِیبَ لَهُ اِذا نَزَلَ بِهِ الْبَلاءُ وَقالَتِ الْمَلائِکةُ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَلَمْ یحْجَبْ عَنِ السَّماءِ وَمَنْ لَمْ یتَقَدَّمْ فِی الدُّعاءِ لَمْ یسْتَجَبْ لَهُ اِذا نَزَلَ بِهِ الْبَلاءُ وَقالَتِ الْمَلائِکةُ اِنَّ ذا الصَّوْتَ لا نَعْرِفُهُ؛ (7) هر کس دعا را [قبل از آمدن بلا] مقدم بدارد، هنگامی که بلایی بر او نازل شود، دعایش مستجاب می شود و ملائکه می گویند: [این] صدایی آشناست. و [از بالا رفتن] در آسمان ممنوع نمی شود و هر کس دعا را مقدّم ننماید، هنگامی که بلایی بر او نازل گردد، دعایش مستجاب نمی شود و ملائکه می گویند: ما صاحب این صدا را نمی شناسیم.»

4. محبوبیت نزد خدا

قال الباقرعلیه السلام: «لا تُحَقِّرُوا صَغِیراً مِنْ حَوائِجِکمْ فَاِنَّ أَحَبَّ الْمُؤْمِنِینَ اِلَی اللَّهِ تَعالی اَسْأَلُهُمْ؛ (8) حاجت های کوچک خود را حقیر مپندارید. پس به درستی که محبوب ترین مؤمنان در نزد خداوند بلندمرتبه درخواست کننده ترین آنهاست.»

5. درجه منزلت مؤمن

قال السجادعلیه السلام: «اَلْمُؤْمِنُ عَنْ دُعائِهِ عَلی ثَلاثٍ اِمَّا أَنْ یدَّخَرَ لَهُ وَاِمَّا أَنْ یعَجَّلَ لَهُ وَاِمَّا أَنْ یدْفَعَ عَنْهُ بَلاءٌ یرِیدُ أَنْ یصِیبَهُ؛ (9) مؤمن از نظر دعایش سه حالت دارد: یا اینکه آن دعا برای او ذخیره می شود، یا اینکه به سوی او شتابان می شود و یا اینکه بلایی را که می خواست به او برسد، از او دور می شود.»

دعا در سیره عملی معصومین علیهم السلام

اهل بیت علیهم السلام به عنوان برترین آموزگاران راستی و صداقت، پیش از آنکه دستوری به مؤمنان و شیعیان بدهند، خود پیش قدم می شدند و با عمل نورانی و روشنگر خود، موضوع مورد سفارش را به بهترین و روشن ترین شیوه، به کار می بستند تا عملاً آن را به دیگران بیاموزند، مانند موارد ذیل:

امیدواری در دعا

نوشته اند: روزی «احمد بن محمد» از نزدیکان امام رضاعلیه السلام نزد ایشان شرفیاب شد و عرض کرد: چند سالی است که حاجتی دارم و آن را از خدا خواسته ام، ولی دعایم مستجاب نمی شود؛ به گونه ای که دیگر در دلم شک و تردید از استجابت آن راه یافته است و به تنگ آمده ام.

امام رضاعلیه السلام نگاه تندی به او کرد و فرمود: «ای احمد! مراقب باش که شیطان بر تو چیره نشود و تو را مأیوس و ناامید از رحمت پروردگار نسازد. بدان که جدم امام باقرعلیه السلام فرمود: مؤمن نیاز خود را از خدا می خواهد، ولی خداوند برآوردن آن را به تأخیر می اندازد؛ به جهت اینکه ناله و زاری او را دوست دارد.»

سپس امام علیه السلام فرمود: «سوگند به خدا! تأخیر در برآوردن نیازهای دنیوی مؤمنان از سوی پروردگار، برای آنها بهتر از تعجیل در برآوردن نیاز آنان است. مگر دنیا چه ارزشی دارد! جدم امام باقرعلیه السلام فرمود: سزاوار است که دعای مؤمن در حال آسایش مانند دعای او در حال سختی باشد و اگر دعایش به اجابت نرسید، سست نشود و باز هم دعا کند.

پس ای احمد! هرگز از دعا کردن خسته نشو؛ زیرا دعا در پیشگاه خدا دارای منزلت والایی است. صبر را پیشه خود ساز و بدان کسی که در این دنیا از نعمتهای الهی برخوردار است، اگر درخواستی از خدا بکند و دعایش مستجاب شود، بر اثر حرص باز هم درخواست دیگری می کند و در نتیجه، نعمتهای خدا در نظرش بی ارزش جلوه می کنند؛ چرا که او سیر نمی شود و در صورتی که نعمتهای او فراوان شود، وی در این راه به جهت حقوقی که بر او واجب است، نمی تواند از عهده همه آنها برآید و در فتنه قرار می گیرد. اکنون بگو بدانم اگر من چیزی به تو بگویم، آیا به درستی آن اطمینان می کنی؟»

احمد سرش را بلند کرد و گفت: البته! اگر به شما اطمینان نکنم، پس به چه کسی اطمینان داشته باشم. شما حجّت خدا هستید و حتماً سخن شما درست است.

امام علیه السلام فرمود: «پس حال که به سخن من اطمینان داری، باید به گفتار خداوند بیشتر اطمینان داشته باشی؛ چرا که خداوند به وعده خود وفا می کند. مگر خود نفرموده: «وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»؛ (10) «هنگامی که بندگان من از تو درباره من سؤال کردند، [بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم.» و نیز مگر نفرموده است: «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ»؛ (11) «از رحمت پروردگار ناامید مشوید.» و همچنین می فرماید:«وَاللَّهُ یعِدُکمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلاً»؛ (12) «و خداوند شما را وعده آمرزش و فزونی می دهد.» بنابراین، باید اعتمادت به خدا بیشتر از دیگران باشد و درب خانه دل خود را به راه یافتن چیزی جز خوبی مگشای که در این صورت، شما آمرزیده اید.» (13)

می دانیم که بعضی از مکان ها برای دعا کردن بهتر است مثل سرزمین های مقدس مرقدهای مطهر ائمه اطهار (علیهم السلام ) و ... زمان هم یکی از مؤلفه های تأثیر گذار در امر دعا است مثل شبهای با عظمت قدر ، یکی از زمان های که دعا در آن بسیار با فظیلت است و سفاراشات زیادی در این باره رسیده است روز عرفه است ،این روز روز دعاست ،زمانی است هم پای شب قدر در روایت داریم که کسی که در شب قدر آمرزیده نشود باید بکوشد که روزعرفه بخشیده شود .

مطمئنا همه ما از شب قدر تا کنون گناهان زیادی را مرتکب شده ایم و در انتظار این روز با عظمت بوده ایم ،عرفه روز دعاست نباید چون روزهای دیگر سپری شود ،باید دل از دنیا و دنیا طلبی شست و رو به درهای گشوده آسمان بایستیسم و خیر بی منتها را از خداوند متعال طلب کنیم .

عرفه فقط روز دعاست و بس روز بندگی و عشق بازی روز ،خدا خواهی روزی که نه تنها گذشته رنگ می بازد که آینده هم ساخته می شود .! پس باید عرفه را شناخت ، آدابش را رعایت کرد و دعا کرد و از خدا بخواهیم آنچه را خوبترین خلق خدا خواسته اند .!

پی نوشت ها :

1) غافر/ 60.

2) اعراف/55.

3) همان/29.

4) همان/ 180.

5) مکارم الاخلاق، حسن بن الفضل الطبرسی، بیروت، مطبعة ثامن الحجج علیه السلام، 1426 ق، ج 2، ص 8.

6) بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1403 ق، ج 93، ص 302.

7) الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، دار الکتب الاسلامیة، 1388 ق، ج 2، ص 472.

8) مکارم الاخلاق، ج 2، ص 96.

9) تحف العقول، ابن شعبة الحرانی، قم، جامعه مدرسین، 1404 ق، ص 280.

10) بقره/186.

11) زمر/53.

12) بقره/268.

14) الکافی، ج 2، ص 243.

منبع سایت جامع تبلیغ