مشكلات پژوهشی كشور
دکتر فریدون رهنمای رودپشتی یکی از اساتید برجسته کشور پس از بررسی مقوله پژوهش در کشور و نسل پژوهشگر مشکلات پژوهشی کشور را اینگونه بیان کردند:
1) فقدان نظام جامع تحقیقات كشور
قرار بود این كار توسط شورای پژوهش های علمی كشور انجام گردد و زیر نظر مستقیم معاون اول ریاست جمهوری سازمان داده شود . در انتها این شورا به وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری منتقل گردید و احتمال اینكه این نظام جامع باشد ، جای تردید است .
2) فقدان اولویت های تحقیقاتی كشور
این كار نیز در چند اداره ، توسط شورای پژوهش های علمی كشور انجام گرفت و بروكراسی آن چندان زیاد شد كه عملاً طرح ها در حوزه افراد خاصی محدود گردید . به علاوه چون سازمان ها موظف شدند اولویت های تحقیقاتی خود را تعریف نمایند و سپس از محل تبصره های قانونی آن را به دانشگاه ها محول كنند ، این كار در نهایت به نوعی بازی اداری و بودجه تراشیدن تبدیل شد و هنوز این اولویت ها نتوانسته اند مشكلات كشور را در حوزه های مختلف حل كنند .
3) مشكل فرهنگی
استفاده مناسبی از فرهنگ كشور برای پشتیبانی از فعالیت های علمی و پژوهشی نشده است. این فرهنگ تا كنون توانسته است در زمینه های اجتماعی مانند ورزش ( بویژه فوتبال ) و هنر ( بخصوص سینما ) حضور جهانی یابد ، ولی این پتانسیل توسط بخش های علمی مورد استفاده قرار نگرفته است ، به چند دلیل : الف – نداشتن رابطه مناسب با مردم ؛ ب – وابسته نشدن آن به غرور ملی ؛ پ – عدم تبلیغات و كار فرهنگی مناسب ؛ ت – بسته بودن درهای دانشگاه ها به روی مردم .
4) عدم برنامه ریزی برای تربیت پژوهشگر
در حال حاضر تلاش می شود كه از ساختار آموزشی دانشگاه ها ، پژوهشگر استخراج شود كه این عمل چندان موفقیت آمیز نیست . به علاوه نگاه به موضوع آموزش و پژوهش نادرست است وباید این دو مقوله به طور یكسان مورد توجه قرار گیرند و رابطه ارگانیك آنها مد نظر قرار گیرد .
5) فقدان نظام جامع ارزیابی تحقیقات
لازم است نظام پویایی برای ارزیابی تحقیقات طراحی شود . در حال حاضر فرایند انتخاب پژوهشگر نمونه ، دانشگاه نمونه و ... ، روندی متكی بر علم و علم سنجی نیست و معیارهای این انتخاب ها به راحتی قابل تغییرند. به علاوه وقتی فردی به عنوان پژوهشگر نمونه انتخاب می شود، عملاً از مسیر ارزیابی های بعدی خارج شده و خود به مرجع تبدیل می گردد. این كار عواقب زیانبار فراوانی دارد و اعتباری در اختیار افرادی قرار می دهد كه ممكن است شایسته آن نباشند . به علاوه ارزیابی فرد ، دانشگاه یا مركز تحقیقات و كشوری صورت گیرد و هرچه مقیاس این ارزیابی گسترده تر می شود نظام ارزیابی نیز باید دقیقتر و با وسواس بیشتر تدوین گردد .
6) عدم جذب و حمایت از نخبگان
در حال حاضر تعریف درستی از مفهوم نخبه وجود ندارد ، زیرا این افراد بر اساس معیارهای كمی سنجیده می شوند ؛ مثلاً معیارهای معمول به هیچ وجه معیاری برای شناسایی نخبگان نیست . ( تحقیقات نشان داده اند كه اكثر كسانی كه به معنای واقعی نخبه هستند ، در دوران تحصیلات جزو افراد متوسط بوده اند ) به علاوه معیارهای فراوانی در روانشناسی و علوم دیگر وجود دارند كه می توانند فرد خلاق را از فرد عادی باز شناسند . وقتی معیاری تدوین می شود، همه افراد یاد می گیرند خود را بر آن منطبق كنند و به این ترتیب از فیلترهای انتخاب عبور نمایند ، در حالی كه نخبگان واقعی معمولاً پشت این فیلترها می مانند.
7) اعتبارات پژوهشی
نداشتن معیارهای ارزیابی پژوهشی موجب می شود كه نتوان اعتبارهای موجود را بر اساس یك روش علمی تقسیم كرد . در حال حاضر سازمان های مختلف دارای اعتباراتی هستند كه موظفند آن را به هرشكل ممكن هزینه كنند و برای این كار علم سایه ای شكل می گیرد كه معمولاً فراوانی آن از اصل كار علمی ، بزرگتر است و سرمایه گذاری ها روی این نوع علم و كارهای شبه علمی ، متمركز می شود .
8) عدم رقابتی بودن بخش های توسعه كشور و بخصوص صنعت در حال حاضر با توجه به بازار یك جانبه تولیدات مختلف ، قانون عرضه و تقاضا برای كارهای علمی نیز حاكم است . سازمانها و صنایع كلیدی كشور، دلیلی برای به روز كردن تولیدات خود نمی بینند و به همین دلیل ارتباط آنها با دانشگاه ها نیز ، صوری است .
9) مشكل ایجاد مراكز آموزشی و تحقیقاتی در كنار صنایع
یكی دیگر از عوامل عدم ارتباط واقعی بخش های توسعه كشور با دانشگاه ها ، خودكفا شدن صوری مراكز صنعتی در آموزش و پژوهش است . همه مراكز برای حفظ بودجه های خود تلاش می كنند كار های تحقیقاتی و آموزشی خود را با ایجاد مراكز تحقیقاتی و آموزشی جنبی ، سامان دهند .
10) عدم استفاده از Grantدولتی
در حال حاضر سفارش كار از سوی دولت به دانشگاه ها وجود ندارد. محقق واقعی با محقق صوری فرقی ندارد و از یك مسیر برای تعریف و تصویب پروژه خود می گذرند و این معامله در نهایت به نفع محققان صوری تمام می شود ، زیرا هم راههای جذب بودجه را بهتر می دانند و هم وقت زیادی دارند و هم تعداد آنها بیشتر است . كارهای واقعی و مورد نیاز كشور ( مستقل از سازمان ها و دس- تگاه های اجرایی ) می بایست مستقیماً سفارش داده شوند و نظام تحقیقات در بخش های كلان آن بــه این شكل سازمان داده شوند .
11) مشكل آمار و اطلاعات
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان،
نویسنده: دکتر فریدون رهنمای رودپشتی
تنظیم: نسرین صادقی
