پژوهش های کمّی و کیفی

متخصصان پژوهش، روش های پژوهشی را به دو دسته ی بزرگ کمی و کیفی تقسیم کرده اند. در پی این تقسیم بندی، غالباً این پرسش به ذهن ها آمده است که آیا پژوهش کیفی یک واقعیت است یا خیال.

در روش های کمی، همه چیز از یک سلسله مفاهیم کلیدی و از پیش تعیین شده، همچون: فرضیه، تعریف عملیاتی، روایی، معنی داری، آماری، پایایی، تحلیل های قیاسی و تکرار پذیری الهام می گیرد؛ درحالی که روش های کیفی، بیش از هر چیز، توصیف واقعیت های روزمره در زندگی اجتماعی را به عهده دارد، و از طریق عقل سلیم همراه با تحلیل ها و تفسیرهای استقرایی فرضیه ای به وجود می آورد که قبل از انجام دادن پژوهش قابل پیش بینی نبوده، یا از پیش تعیین نشده است. به زبان ساده تر، باید گفت که یافته های پژوهش های کمی حاصل مطالعات نظام دار {سیستماتیک} و قانونمندی است که از بالا به پایین، یا با روش های از کل به جزء به دست می آیند، اما یافته های پژوهش های کیفی حاصل مطالعات و بررسی های غیرنظام مند یا فارغ از قانون ها تغییر ناپذیری است که از پایین به بالا و با شیوه های از جزء به کل پدیدار می شوند.

ویژگی های عمده ی پژوهش های کیفی

پژوهش های کیفی چند ویژگی دارند. این ویژگی ها عبارتند از:

• اهمیت شرایط محیطی- کنش های محیطی، یا اجتماعی، تا حد زیادی به شرایطی بستگی دارند که در آن اتفاق می افتد.

• ارزش مطالعه ی موردی – پژوهشگر درباره ی مورد بررسی، اطلاعات زیادی جمع آوری می کند، به عمق مطالب پی می برد، به مورد، آشنایی عمیق و درونی به دست می آورد. گاه مدت زیادی روی یک مورد کار می کند.

• صداقت پژوهشگر- صداقت پژوهشگر یک مسأله ی واقعی است. در تمام پژوهش های کیفی تا حدی اعتماد به پژوهشگر وجود دارد. از آن جا که پژوهشگر، خود در متن پژوهش است، برای این که از تأثیر باورها و نظرات پیشین یا فرض هایی که داشته است جلوگیری کند، ارزش های مورد بررسی را توضیح می دهد.

• نظریه پردازی حین پژوهش- تدوین نظریه، به هنگام فرایند گردآوری اطلاعات صورت می گیرد. این روش استقرایی است. مفهوم سازی و عملیاتی کردن نیز هم زمان با گردآوری داده ها و تحلیل ها صورت می پذیرد.

• فرایند و توالی – گذر گاه زمان، بخش جدایی ناپذیر در پژوهش کیفی است. پژوهشگران کیفی توالی رخدادها را مورد توجه قرار می دهند. از این رو می توانند تحول یک موضوع، پیدایش یک تضاد یا توسعه ی یک رابطه را مطالعه کنند. بنابراین، می توانند فرایند و روابط علّی مورد را شناسایی کنند.

• تفسیر – این واژه به معنی نسبت دادن یک مدلول یا یک معنی منسجم و منطقی به چیزی است. از همین رو است که گزارش های پژوهش های کیفی معمولاً با جدول ها، نمودارها، تصویرها، نقشه یا پیکره ها همراه اند.

انواع پژوهش های کیفی

پژوهش های کیفی از طیف گسترده ای برخوردارند و می توانند در زمینه های مختلف علوم و علوم اجتماعی وارد و به اجرا گذاشته شوند. زمینه هایی همچون:

هر یک از این پژوهش ها، با شیوه های گوناگون اعم از شناخته شده یا شناخته نشده ای که جنبه های ابتکاری هم به خود می گیرند قابل اجرا است. یکی از شیوه های شناخته شده که معروفیت و محبوبیت عام نیز به خود گرفته است، شیوه ای است با عنوان پژوهش در عمل، یا عنوان تازه تر اقدام پژوهی که برخی از صاحب نظران به آن اطلاق کرده اند.

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان

تنظیم: نسرین صادقی