درباره خنده بازار و علی دایی

1- در این که جامعه ایران هم اکنون تشنه شادی است شکی نیست. جامعه شناسان و کارشناسان مسائل فرهنگی درباره خمودگی و افسردگی در میان بسیاری از اقشار جامعه ایرانی به ویژه جوانان هشدار داده‌اند و خواستار ایجاد فضای شاد در جامعه با ابزارهای مختلف شده‌اند. مسلماً یکی از این ابزارها برای ایجاد فضای شاد و مفرح در سطح جامعه رسانه‌ها هستند. صدا و سیما و به ویژه تلویزیون از فراگیرترین و مؤثرترین اشکال رسانه‌ها در جامعه امروز ایران هستند و نقش قابل توجهی در ایجاد فضای شادی و یا بالعکس آن در جامعه ما بازی می‌کنند. اگرچه یکی از نقاط ضعف اساسی تولید محتوای صدا و سیما تمرکز بر برنامه‌های جدی و خشک و سریال‌هایی با فضای تلخ و تاریک است اما برنامه‌های گاه به گاه طنز سیما با استقبال بسیار زیادی روبرو می‌شود .

2- در تمام رسانه‌های دنیا تمرکز بر شخصیت‌های سیاسی، هنری و ورزشی بسیار زیاد است و ماجراها و داستان‌های آن‌ها توسط  افکار عمومی با دقت پی گیری می‌شود. ساختن برنامه‌های طنز درباره آنان و نظراتشان هم امری متداول است. یکی از موضوعات روزی که بسیار در رسانه ملی به آن پرداخته می‌شود ورزش فوتبال است که برنامه‌های مختلفی از آنتن شبکه‌های مختلف سیما به آن اختصاص داده می‌شود. برنامه‌های مختلف برای کشاندن فوتبالیست‌ها به استودیو رقابت می‌کنند و زمان برنامه‌ها به حاشیه‌های فوتبال دولتی  امروز ایران اختصاص داده می‌شود. در این راستا حتی آنتن زنده که امری حساس برای تلویزیون است به این برنامه‌ها داده می‌شود که گه‌گاه با نتایجی مانند درگیری لفظی و هتاکی میان طرفین همراه می‌شود(آخرین مورد درگیری لفظی میان مایلی کهن و فتح الله زاده در برنامه ورزش و مردم بود.) نویسنده این مطلب از منتقدین جدی استفاده بی حد و حصر فوتبالیست‌ها از بودجه دولتی و آنتن رسانه ملی بوده و هست . هم چنین ناظران رسانه  از اختصاص ساعت‌ها از آنتن گران قیمت سیما به علی دایی در برنامه نود برای طرح موضوع طلبش از باشگاه پرسپولیس متعجب هستند.

3- فوتبال با همه جذابیت‌های رسانه ایش می‌تواند موضوع طنز باشد و ابزار ظریف طنز برای بیان کاستی‌های فرهنگی این ورزش می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. یکی از نمونه‌های موفق این موضوع را مهران مدیری در مرد هزار چهره انجام داد که کاستی‌های فرهنگی فوتبال امروز ایران را با صراحت و در عین حال ظرافت به تصویر کشید. مدیری در بخش فوتبالی این سریال طنز بازیکن سالاری ، پول محوری، نقش مخرب مطبوعات ورزشی زرد و ... پرداخت که با واکنش مثبت مخاطبان و کارشناسان روبرو شد. علیرغم این تجربه و نمونه به نسبت موفق متأسفانه در روزهای گذشته شاهد عقب گردی تلخ در برنامه سازی طنز تلویزیون بودیم.

4- در ساعات پس از افطار که خانواده‌ها گردهم آمده و تلویزیون نقش مهمی در پر کردن ساعات پس از افطار دارد برخی مردم  ترجیح می‌دهند به جای دیدن سریال‌های پر از روح و جن و پری که از حالت معمول خود خارج شد و باید بعداً  به آن‌ها پرداخته شود ساعتی مفرح داشته باشند. برنامه خنده بازار که سابقه پخش قبل از ماه مبارک را دارد یکی از انتخاب‌های خانواده‌های ایرانی است. اما متأسفانه به نظر می‌رسد در این برنامه مرز میان مسخره کردن و طنز کم رنگ شده و برای خنداندن مردم از تمسخر ظاهر، تکیه کلام‌ها، لهجه و حرکات بدن شخصیت‌های معروف استفاده می‌شود. آیتم برنامه نود اگرچه وقایع برنامه نود را به شکلی طنز بازسازی می‌کند و پیش از این شخصیت‌هایی چون کفاشیان و ... نیز مورد تقلید قرار گرفته بودند  اما این بار تمرکز بر لهجه علی دایی، طرز تلفظ حروف توسط او، حرکات غیر ارادی بدن او و ...از حالتی معمول فراتر رفت و شکل تمسخر به خود گرفت.

5-   در حالی ،برنامه خنده بازار که با لوگوی مخصوص ماه خدا - مختص ایام ماه مبارک رمضان -در حال پخش بود که یکی از مهم‌ترین دستورات خداوند در قرآن کریم  که در این ماه نازل شد توسط سیما و دست اندر کارانش فراموش شد. خداوند در سوره حجرات می‌فرماید:

یا ایُّهَا الَّذینَ امَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسی انْ یَکُونُوا خَیْرا مِنْهُم وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسی انْ یَکُنَّ خَیْرا مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا انْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالالْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الایمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَاولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ.  ای کسانی که ایمان آورده اید نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را استهزاء کنند، شاید آن‌ها که مورد استهزاء واقع میشوند بهتر از مسخره کنندگان باشند. و همچنین زنان یکدیگر را مسخره نکنند، زیرا ممکن است زنان مسخره شده از آن‌ها که مسخره می‌کنند بهتر باشند. و مبادا از یکدیگر عیب جویی کنید و زنهار از اینکه یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند یاد کنید که پس از ایمان آوردن، نامی که نشان از فسق و فجور دارد بسیار زشت است و هر کس که از این رفتار توبه نکند ستمگر و ظالم است.

برمبنای اخلاق اسلامی یکی از محرّمات  مسخره کردن و استهزاء است و  تردیدی  نیست که  مسخره کردن و استهزاء یکی از عواملی است که بسیاری از اوقات انسان‌های ضعیف الایمان را وادار به غیبت می‌کند. آری، هستند کسانی که به منظور بی اعتبار کردن دیگران از عامل تمسخر بهره میگیرند و برای مجلس آرایی و خنداندن حاضران از آبرو و حیثیت دیگران زمان  میگذارند و با کارهایی از قبیل تقلید در راه رفتن، سخن گفتن، غذا خوردن و خلاصه به هر طریقی از اشاره و کنایه و... دیگران را به مسخره میگیرند و از این راه حس خودپسندی و انتقامجویی خویش را اشباع می‌کنند و حد اقلّ با خرج کردن آبروی دیگران مستمعان و دوستان خود را راضی میسازند و بدین جهت است که قرآن کریم از این عمل شدیدا نهی کرده و آن را به عنوان ظلم و ستم مورد توبیخ و تهدید قرار داده است . هم چنین در روایات معصومین علیهم السلام نیز، کسانی که مؤمنان را تحقیر و تمسخر می‌کنند با تعابیر تندی مورد خطاب قرار گرفته اند.

6-مسوولین صدا و سیما و برنامه سازان آن افرادی متدین هستند و   بی تردید می‌دانند که  کسی که به مردم اهانت کند و آن‌ها را مورد تمسخر و استهزاء قرار دهد گناه بزرگی را مرتکب شده و باید در انتظار عواقب سوء و آثار بد آن باشد. به نظر می‌رسد صداوسیما ضمن تجدید نظر در این رویکرد برنامه سازی عملا در فکر گسترش اخلاق در جامعه باشد.

هم چنین صدا و سیما به عنوان دانشگاه عموم جامعه ایران در ماه مبارک رمضان نمی‌بایست صرفاً به پخش مواعظ اخلاقی اکتفا کرده و باید خود در عمل به اخلاق اسلامی اهتمام ورزد .

سید حسین زرهانی

بخش ارتباطات تبیان