توبه ی واقعی چه توبه ای است ؟
شاید مقصود این باشد که به خاطر آگاهی از زشتی عمل از دیدگاه عقل و فطرت و شرع توبه نماید. و به دیگر سخن: محرک او برای توبه، از احساس عبودیت و بندگی او سرچشمه بگیرد، نه از جهت مذمت و نکوهش مردم و یا ترس از عقاب اخروی. در این صورت، چنین توبه‌ای درجه کاملی را خواهد داشت، هر چند توبه به خاطر ترس از عقاب خدا نیز نجات بخش است، ولی میان این دو نوع توبه از نظر سازندگی فاصله زیادی است.
بیاییم با قرآن آشتی کنیم. آیه هشتم سوره تحریم را مطالعه و در آن دقت کنیم. خدای متعال می‌فرماید: ” یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا ”، ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌ای راستین و خالص. توبه‌ای واقعی.
«نُصح» در لغت عرب به معنی خالص است، چنان که به عسلی که خالص از موم باشد میگویند: «عَسلٌ نَصُوحٌ». اکنون باید دید مقصود از توبه خالص چیست؟
شاید مقصود این باشد که به خاطر آگاهی از زشتی عمل از دیدگاه عقل و فطرت و شرع توبه نماید. و به دیگر سخن: محرک او برای توبه، از احساس عبودیت و بندگی او سرچشمه بگیرد، نه از جهت مذمت و نکوهش مردم و یا ترس از عقاب اخروی. در این صورت، چنین توبه‌ای درجه کاملی را خواهد داشت، هر چند توبه به خاطر ترس از عقاب خدا نیز نجات بخش است، ولی میان این دو نوع توبه از نظر سازندگی فاصله زیادی است.
در این جا احتمال دیگری نیز بیان شده است و آن این که:
«نُصح» در لغت عرب به معنی سیراب کردن بکار می‌رود، چنان که گفته می‌شود:«نَصَحَ الْغَیْثُ الْبَلَدَ» باران منطقه را سیراب کرد. در این صورت، می‌تواند مقصود از توبه‌ی نصوح، آن توبه‌ای باشد که قلب مُرده به وسیله معاصی، بار دیگر زنده گردد و از تیرگی‌های گناه پاک شود. در نتیجه، مقصود این است که توبه‌ی او حقیقی باشد.
برخی گفته‌اند مقصود از «نصوح»، توبه‌ی صادقانه است.
جَزَری در «نهایه» خود که پیرامون لغات حدیث نوشته است، می‌گوید: «اُبَی بن کعب» از رسول گرامی (صلی الله علیه و آ له و سلم)پرسید: مقصود از توبه نصوح چیست؟ فرمود: توبه‌ای که صادقانه باشد، یعنی بار دیگر به گرد گناه نگردد.([ منشور جاوید، ج8، ص 242.])
مراحل توبه از نگاه رسول خدا(ص)
در این روایت شریفه رسول خدا –صلی الله علیه و آ له و سلم- سه مرحله توبه نصوح را بیان می‌فرمایند(منتخب میزان الحکمة.ج1,ص170,ح995)
حضرت می‌فرمایند که :« التوبة النصوح الندم علی الذنب حین یفرط منک.»
اولین مرحله توبه نصوح، پشیمانی از گناهی است که مرتکب شده‌ای. آن گناهی را که مرتکب شدی اثر بدی را بر روح و جسمت گذاشته. باید بدانیم که گناه دارای امواج منفی هم هست. آثار گناه زیاد است.
مثلاً در مقاله‌ای که یکی از اطباء نوشته بود بیان شده بود که گناه‌های زبان مانند دروغ، غیبت، و… جدای از اینکه گناه است، باعث بوی بد دهان هم می‌شود. یعنی هنگامی که با زبان گناه می‌کنی این گناه سبب می‌شود که دهان بوی بد تولید کند. یعنی سیستم فعالیت دهان را از چرخه طبیعی‌اش خارج می‌کند. این یکی از آثار فیزیکی گناه است. هر گناه آثار خاصی دارد. در کنار آثاری که گناهان بر جسم دارند آثاری هم بر روح دارند.
امواج منفی گناهان
یکی از محققین می‌گفت که گناهان امواج منفی تولید می‌کنند که بر همه چیز حتی روح هم اثر می‌گذارند. در درجه اول بر روح فاعل گناه، در درجه دوم بر روح کسانی که در مجلس گناه حضور دارند. برای همین است که مثلاً درباره غیبت داریم که امیرالمؤمنین-علیه السلام- فرمودند: السامع للغیبة کالمغتاب.( غررالحکم.ح1171-منتخب میزان الحکمة.ج2,ص786,ح4917) شنونده غیبت مانند غیبت کننده است. شاید یکی از دلایلش همین آثار روحی غیبت باشد.
دومین مرحله را که رسول گرامی اسلام-صلی الله علیه و آ له و سلم- بیان می‌فرمایند: فستغفر الله. یعنی بعد از اینکه از آن گناه پشیمان شدی به درگاه حضرت حق استغفار کن. یعنی در مرحله اول حسابت را با خودت صاف می‌کنی و در مرحله دوم این اشتباه و پشیمانی را به خدا عرضه می‌کنی.
در مرحله سوم حضرت فرمودند: ثم لا تعود الیه ابداً. یعنی هرگز به آن گناه باز نگردی. مرحله آخر برای انجام توبه نصوح آن است که آن گناه را دیگر انجام ندهی. این سه مرحله را حضرت برای انجام یک توبه نصوح سفارش فرمودند. یک توبه کامل برای جبران گذشته و ساختن آینده.
اثر توبه نصوح چیست ؟
اثر توبه نصوح، اول از همه برای خود توبه کننده است. توبه و دوری از گناه نشاط می‌آورد، شادابی می‌آورد. در روایت هم داریم که گناه قلب را سیاه می‌کند. این همان اثر روحی گناه است. زندگی را به بن بست کشیدن از آثار گناه است. تیرگی دل باعث می‌شود که زندگی هم تیره شود. گناه افسردگی میاورد. در مقابل، توبه و دوری از گناه نشاط می آورد. روا نشناسی امروز تازه با برخی از آثار روحی گناهان آشنا شده است. حرفی را که قرن‌ها پیش اسلام زده را کم کم داریم درک می‌کنیم، آن هم نه صد در صد. این نشاط و شادابی توبه و دوری از گناه، هم افکار را سالم می‌کند و هم رفتار و کردار را.
یعنی اینکه توبه کننده حالا که خودش خواسته که از پلیدی‌ها و سیاهی‌ها دور شود، یعنی افسردگی را کنار زده و به سوی نور در حال حرکت است. شروع به گردگیری شیشه دل کرده است. این همه حرکت رو به جلو امید را زیاد می‌کند،همان چیزی که در دنیای مدرن امروز نایاب شده است. در اخبار میگویند که مثلاً در فلان شهر یا کشور امید به زندگی کم شده است. این‌ها همه از آثار مخرب روحی و روانی گناه است. زندگی ماشینی جوابگوی نیازهای روحی انسان نیست. روح انسان خیلی لطافت دارد. ما یک سرماخوردگی ساده را خیلی جدی می‌گیریم اما از بیماری‌های روحی بی خبریم.
کسی که توبه نصوح می‌کند، کسی که قصد بازگشت به گناه را در خود می میر اند، می‌خواهد روح را درمان کند. می‌خواهد فکر را نجات دهد. فکر و اندیشه که سالم شد، رفتار درست و انسانی می‌شود. روح آرامش می‌یابد. استرس کم می‌شود.
افزایش استرسی که امروزه مشاهده می‌کنیم بخش عمده‌اش به خاطر همین تیشه‌ای است که خودمان به ریشه خود می‌زنیم. برای رسیدن به آرامش باید ترک عادات زشت و ناپسند کرد. قصد انجام پلیدی‌ها را باید از ذهن دور نمود. جامعه‌ای که دچار فساد و هرزه گی است بیماری روحی و روانی را شاهد خواهد بود. در جامعه ای که دختران، با هزار و یک جور آرایش خود نمایی می‌کنند و پسران، مردانگی خود را کنار گذاشته‌اند و هرزگی می‌کنند، روح مریض می‌شود. آرامش و امنیت از بین می‌رود. چشم و گوش و سایر حواس به خاطر فراموش کردن ارزش‌ها و تشدید بیماری روحی از گناه سیر نمی‌شود. همه این مسایل دست به دست هم داده و انسان را به ورطه نابودی می‌کشاند. جوانی که باید شاداب و پر نشاط رو به جلو حرکت کند، می‌ایستد، افسرده می‌شود، استرس شدید آرامشش را می‌گیرد. فروش آرام بخش‌ها بالا می‌رود تا شاید بتوانند دقایقی آرامش را هدیه دهند.
رابطه گناه و نابودی
گناه سم مهلک است و انسان را نابود می‌کند. بعضی از گناهان به سرعت نابود می‌کند مانند قتل و خود کشی، بعضی از گناهان هم نابودی تدریجی را به ارمغان می‌آورند. به واسطه همین خلأ معنویت و شیوع گناهان، ذهن‌ها آرامش ندارند. در جامعه‌ای که فساد شیوع پیدا کند هیچ کسی رنگ آرامش را نخواهد دید. چشم را که وامی کنی از نامحرمان پر می‌شود، صحنه‌ای را هم که می‌بینی به کمک مغز تصویر برداری می‌کنی. دیگر در تنهایی هم مشغول می‌شوی. گوش به همین صورت، زبان همین گونه الی آخر. جامعه‌ای را که فساد بگیرد، قتل و غارت و دزدی و زنا و… زیاد می‌شود. دیگر امنیت جانی نخواهی داشت. امنیت مالی نخواهی داشت. امنیت ناموسی نخواهی داشت. چون گناه رشد کرده و جامعه را فلج نموده است.
روحمان را واکسینه کنیم!
کسی که توبه می‌کند و نیت می‌کند که دیگر گرد گناه نرود و تلاش می‌کند، نشاط و شادابی از دست رفته را باز می‌یابد. سعی در اصلاح گذشته می‌کند. بهداشت فکری که حاصل شد، بهداشت رفتاری هم می‌آید. کارهای زشت جلو گیری می‌شود و کارهای پسندیده جلوه گر. امراض روحی روانی فرار می‌کنند، چون شخص توبه کننده دارد سم زدایی می‌کند. دارد واکسن روحی میزند. جامعه‌ای که در مرحله سقوط بود نجات پیدا می‌کند. دوده گناهی که آسمان را تیره و تار کرده بود کنار می‌رود و آسمان آبی نمایان می‌شود. جامعه‌ای که مریض بود و در بستر گناه افتاده بود دوباره نشاط خود را بدست می‌آورد و به سمت رشد و کمال به حرکت می‌افتد.
پس برای نجات خود و دیگران و جامعه و طبیعت، همین الآن نیت کنیم و در کنار نیت، دست به کار شویم برای بازگشت به سوی خوبی‌ها. دور گناه را خط بکشیم و از خدا بخواهیم گذشته ما را ببخشد. کمکمان کند برای آینده.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت مفاد
سایت حوزه
سایت توحید
سایت عرفان
