شاه کلید سلامت کودکان

در رابطه با "بازی " ، تعاریف بسیاری گفته شده است که در زیر به ایراد چند نمونه از سخنان بهترین روانشناسان دنیا می پردازیم :

*کودک ، کارهایی را که بعدا می خواهد انجام دهد را در بازی تمرین می کند .

* بازی ، جبران کاستی های کودک است.

* حالات روانی کودک در بازی متجلی می گردد .

* کودک با بازی به تعادل می رسد.

* بازی ، تحقق بخشیدن فوری به نیازهای کودک است .

* بازی ، اجمال فعالیت های بشری است . یعنی کودک ، تمام فعالیت هایی را که بشر از ابتدا انجام می داده است را در یک مدت کوتاه انجام می دهد .

در کل می توان گفت :" بازی ، راهی است که کودکان از طریق آن به ابراز وجود خود می پردازند و وسیله ای است برای بیان احساسات ، برقراری روابط ، توصیف جزئیات ، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی آنان .

در ادامه ی مقاله ، به سه مرحله از بازی های کودکان اشاره می کنیم :

این نوع بازی ها مخصوص کودکان زیر 2 سال می باشد ؛ و اوج این بازی در زمان شیرخوارگی نمایان می گردد . به عنوان مثال کودک پای خود را به دفعات به دیواره ی تختخواب خود می زند تا بتواند یک شی را به حرکت درآورد . یا ممکن است ابتدا توپی را به حرکت درآورد و سپس خود به دنبال آن خزیده و آن را متوقف سازد . در دومین سال تولد ، اطفال متوجه کاربردهای اشیاء می شوند و می توانند مثلا استکان را در نعلبکی بگذارند و قاشق را به دهان خود ببرند . در کل می توان گفت : "این بازی ها از یک نظام یا ساخت خاصی تبعیت نمی کنند و بیشتر جنبه ی لذت بخشیدن به کودک را دارا می باشند ."

بازی های کودک پس از 2 سالگی ، نمادین ، رمزی یا تخیلی می شوند . پیاژه که یکی از روان شناسان معروف در زمینه ی کودک می باشد ، بازی های نمادین را نقطه اوج بازی های کودکانه می داند ؛ زیرا این نوع بازی ها بیشتر از سایر انواع آن ، در زندگی کودک نقش اساسی ایفا می کند ؛ چون کودک مجبور است خود را با دنیای بزرگتر ها سازگار کند ، و از آن جا که نمی تواند مانند بزرگسالان نیازهای عاطفی خود را ارضاء نماید ، دست به بازی های وانمود سازی می زند . مثل "خاله بازی" یا "مهمان بازی " که یک بازی معروف در تمام دنیاست .

این نوع بازی ها از 3 سالگی به صورت ابتدایی شروع می شوند و در 6 سالگی ، کودک بهتر و بیشتر مفهوم "قاعده در بازی" را می فهمد . قواعدی چون : رقابت شرافتمندانه و به قولی جرزنی نکردن ، وجود برد و باخت و نزدن زیر همه چیز ، عدم سرپیچی از یکسری قوانین مخصوص بازی مثل نرفتن پا روی خط در بازی لی لی .

پس با توجه به این دانسته ها نباید انتظار زیاد یا کم از بچه ها داشت . مثلا در نوع افراطی آن ، انتظار داشته باشیم که فرزند دو ساله مان در بازی قایم باشک ، فورا سوک سوک کند و نوبت را در چشم گذاشتن رعایت کند . یا در مقابل به صورت تفریطی، جرزنی و سرپیچی کودک 6 ساله مان را به پای بچگی و نفهمیدن او بگذاریم .

اسباب بازی ها ، بهترین وسیله جهت یادگیری کودک می باشند . یک اسباب بازی که بالای تخت آویزان است ، اسباب بازی صدادار نظیر زنگوله یا جغجغه ، مکعب های چوبی یا پلاستیکی کوچک ، قوطی حلبی های کهنه و تمیز و قرقره ها ، می توانند جزء بهترین اسباب بازی ها باشند .

اسباب بازی های مکانیکی ، هدر دادن پول بوده و بیشتر از آنچه برای کودک خوشایند باشند ، والدین را سرگرم می کنند . این نوع اسباب بازی ها ، عاملی جهت کور شدن خلاقیت کودک بوده و او را منفعل بار می آورد ، نه فعال و موثر .

کودک از بازی با مکعب ها ی چوبی یا پلاستیکی با رنگ های جذاب و مرغوب لذت می برد ، زیرا می تواند انواع چیزها مثل کلبه ، پل ، قطار ، یا هر چیز دیگری را که شما در کودکی می ساختید،بسازد. این مکعب ها می تواند سال ها مورد استفاده قرار گرفته و با رشد کودک ، شکل و نوع بازی با آن ها پیچیده تر خواهد شد.

نگارنده ، استفاده از اسباب بازی های خشونت باری چون تفنگ ، مسلسل ، نارنجک ، شمشیر ، تیرکمان و ...را توصیه نمی کند ؛ زیرا کاربردی جز آموزش خشونت و آدم کشتن ندارد . البته نظریه هایی شبیهه " نظریه اشباع " وجود دارد که می گوید :"کودک هرچه بیشتر با این وسایل بازی کند ، بیشتر تخلیه می شود و در آینده ، کمتر به سراغ خشونت می رود ." ؛ ولی این نوع نظریه ها در اکثر کتاب های روان شناسی معتبر و به روز دنیا حذف شده  و دیگر قابل اعتماد نیست .

استفاده از کتاب های عکس دار و رنگی ، یا کارت ها آموزشی ، برای یادگیری نام میوه ها ، حیوانات ، پرندگان  ، وسایل نقلیه و سایر چیزهایی که در محیط کودک می باشند ، مفید است .

بسیاری از کودکان تشویق به استفاده از قلم ، کاغذ یا مداد رنگی نشده و باید توجه نمود که این عمل ، برهنر یادگیری او ، تأثیر خواهد داشت .البته به کودک باید گفت که روی دیوار ،وسایل خانه ، یا کف سرامیک خط نکشد . البته اگر کودک ، همیشه کاغذی برای نقاشی داشته باشد ، نیازی به خط کشیدن روی دیوار نخواهد داشت .

خاک رس و خمیر بازی به افزایش هماهنگی دست ها و چشم ها ، و جهت یادگیری اشکال و اندازه ها بسیار موثر می باشد .

اکثر کودکان کوچک تر ، وانمود به بازی سوار شدن از قطار یا پیاده شدن از اتوبوس ، تغذیه عروسک ، یا خرید کردن می نمایند .شما می توانید تا حد امکان در این بازی ها شرکت کرده و بعد او را به حال خود بگذارید تا با خودش بازی کند.

آموزش نظم باید تا قبل از 3 سالگی برای کودک درونی گردد ، ولی یادتان باشد که کودک را مجبور به منظم بودن نکنید ! اجبار در هر دوره ی سنی موثر نمی باشد .کودک در سن پایین ،نمی تواند نیاز یا اهمیت به منظم بودن را درک کند .

کودک از بازی اش لذت برده و حالا خسته و خواب آلوده است و شاید بخواهد کار دیگری را انجام دهد .اگر شما به او بگویید :«اسباب بازی هایت را جمع کن »،ضرورت این امر را نمی فهمد ،او حتی ممکن است از این اجبار دلگیر شود و گریه را شروع کند .

بنابراین می توانید به او در جمع کردن وسایلش کمک کرده و فضای خانه را دلپذیرترنمایید. اگر زمان خواب یا غذا خوردن نزدیک و بازی کودک هم رو به اتمام است، مدتی کودک را تماشا کرده و یا حتی وارد بازی او بشوید و پس از مدتی به نرمی پیشنهاد کنید که وسایل و اسباب بازی ها بایستی جمع شوند .

کودک گاهی به زمین خورده و کثیف می شود ،یا در حیاط بازی کرده و به همه جا سرک کشیده است .  همه ی این کارها موجب کثیف شدن او می شوند .او احتیاج به آزادی برای بازی کردن با آب و گل و غلتیدن و معلق زدن روی زمین دارد .بنابراین مقداری کثیفی ، قسمتی از رشد و یادگیری و خوشحال بودن او می باشد .

بدترین وضعیت برای کودک ، مهمانی رفتن یا مهمان داشتن است .شما بهترین لباس را به او پوشانده و سپس انتظار دارید که آن ها را کثیف نکند .چگونه او می تواند بدون بازی کردن لذت ببرد ؟ پس برخی توجهات دیگر نظیر پوشاندن یک پیش بند یا شستن دست و صورت پس از غذا خوردن را اعمال نمایید ،اما بیش از حد فشار نیاورید .برخی لباس های ساده که به خوبی دوخته شده اند ، بهترین انتخاب بوده و شما از کثیف شدن آن ها خود را ناراحت نخواهید کرد .

سرور حاجی سعید

بخش خانواده ایرانی تبیان

منابع :

1- روان شناسی رشد ، دکتر منیژه کرباسی

2- روان شناسی لندرث ، ترجه آرین ، 1372

3- خلاصه روان شناسی کاپلان ، جلد اول

4- کتاب شما و فرزندانتان ، دکتر شانتی گاس ، مترجم دکتر امین عطاران زاده

مقالات مرتبط :

بازی های پنج دقیقه ای

کودکان و علاقه به کلکسیون

برایش خاطره بسازید

بازی، یک تیر و دو نشان