شرایط پرداخت دیه از بیت المال

هرگاه شخصی یا اشخاصی در اثر ازدحام كشته شوند یا جسد مقتولی در خیابان و اماكن عمومی پیدا شود و نتوان این قتل را به كسی نسبت داد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود و فرقی نیز نمی‌كند كه متوفی به واسطه قتل عمد كشته شده باشد یا قتل غیرعمد مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در رانندگی.

گاهی اوقات دیه مقتول از سوی دولت (بیت المال) به ورثه اش پرداخت می شود. پرداخت دیه از بیت المال در شرایط خاصی انجام می شود طبق ماده 58 این قانون «هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه فردی شود، در مورد ضرر مادی در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است، در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می شود.»

« اگر فردی به قتل عمدی شخص دیگری اقرار کند و بعد از آن، دیگری به قتل عمدی همان مقتول اقرار کند، در صورتی که فرد نخست از اقرارش برگردد قصاص یا دیه از هر دو ساقط است و دیه از بیت المال پرداخت می شود و این باید در حالی باشد که قاضی احتمال ندهد که قضیه توطئه آمیز است.درتبصره ماده 244 این قانون آمده: در موارد قسامه که یکی از راه های اثبات قتل است، چنان چه برائت مدعی علیه (متهم) ثابت شود و قاتل مشخص نباشد، دیه مقتول از بیت المال پرداخت می شود

هرگاه شخصی یا اشخاصی در اثر ازدحام كشته شوند یا جسد مقتولی در خیابان و اماكن عمومی پیدا شود و نتوان این قتل را به كسی نسبت داد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود و فرقی نیز نمی‌كند كه متوفی به واسطه قتل عمد كشته شده باشد یا قتل غیرعمد مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در رانندگی. پس اگر جسد فردی در اتوبان یا جاده پیدا شود و پس از بررسی معلوم شود كه آن شخص در تصادف كشته شده و تلاش مراجع انتظامی و قضایی نیز برای شناسایی مقصر بی‌نتیجه بماند در این حالت ورثه این شخص دیه او را از دولت دریافت می‌كنند.

هرگاه كسی كه مرتكب قتل عمد شده فرار كند و تا هنگام مرگ به او دسترسی نباشد پس از مرگ، قصاص به دیه تبدیل می‌شود كه باید از مال قاتل پرداخت شود و اگر مالی نداشته باشد از اموال نزدیك‌ترین خویشاوند او و اگر بستگانی نداشته باشد یا آنها توانایی پرداخت دیه نداشته باشند دیه از بیت‌المال پرداخت خواهد شد. در مواردی كه عاقله (بستگان ذكور نسبی پدر یا مادر به ترتیب در طبقات ارث)‌ مسوول پرداخت دیه از سوی مرتكب جرم است مانند موردی كه فرد دیوانه یا كودك مرتكب قتل می‌شود هرگاه مرتكب جرم دارای عاقله نباشد یا عاقله نتواند دیه را در مدت 3 سال بپردازد دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

پرداخت دیه جرایم عمدی و شبه‌عمد (مانند قتل ناشی از بی‌احتیاطی در رانندگی)‌ بر عهده مرتكب جرم است ولی اگر این شخص فرار كند دیه از مال او گرفته می‌شود و اگر مال نداشته باشد از بستگان نزدیك او و اگر بستگانی نداشت یا بستگان بضاعت مالی نداشتند دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود. در این میان چند نكته مهم نیز وجود دارد از جمله این كه اگر مرتكب قتل غیرعمد تمكن مالی نداشته باشد و به اصطلاح اعسارش ثابت شود و دادگاه حكم به اعسار او صادر كند صدور این حكم و اثبات ناتوانی مالی محكوم به پرداخت دیه از جمله موارد پرداخت دیه از بیت‌المال محسوب نمی‌شود. همچنین در مورد این كه آیا پرداخت دیه از بیت‌المال فقط در مورد قتل است یا به صدمات نیز قابل تسری است، گفته می‌شود اگرچه قانون در این مورد سكوت كرده ولی مطابق نظر برخی علمای حقوق و فقها در مواردی كه دیه قتل بر عهده بیت‌المال است، دیه جرح نیز بر عهده بیت‌المال خواهد بود.

از سوی دیگر، پرداخت دیه از بیت‌‌المال مستلزم رسیدگی و احراز شرایط قانونی و صدور حكم از دادگاه است و پس از صدور حكم و قطعیت آن، ذینفع از طریق اجرای احكام دادگستری اقدام خواهد كرد. اما چنانچه بعد از پرداخت دیه قاتل شناسایی شود، برابر مقررات، تعقیب و مجازات می‌شود و موظف است دیه را به بیت‌المال برگرداند. در مورد فوت عابران پیاده در حوادث رانندگی و وضعیت پرداخت دیه آنها نیز قانون می‌گوید در مواردی كه عبور عابر پیاده از محل ممنوع است اگر عابر عبور كند و راننده‌ای كه با سرعت مجاز و مطمئنه در حال حركت است و وسیله نقلیه او نقص فنی ندارد، مسوولیتی در مورد دیه نخواهد داشت.

فرآوری : هانیه اخباریه

بخش حقوق تبیان

منابع:  هشهری / جام جم