سلاحی برای مبارزه با شیطان
همه میدانیم که خدای تعالی از بنی آدم پیمان گرفته که پیروی شیطان نکنند و از وسوسه‌های او به خدا پناه برده و خود را در امان دارند. «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ؛ ای فرزندان آدم، آیا با شما پیمان نبستم که شیطان را نپرستید زیرا دشمن آشکار شماست؟» یس/60
و فرموده که شیطان بدترین قرین و همنشین بوده و پیروی از او انسان را به گمراهی و ضلالت و دوری از خداوند رحمان و عذاب اخروی خواهد رساند. بنابراین ضروری است تمام هم خود را برای مبارزه با این بزرگترین دشمن بشر به کار گرفته و از هر راه ممکن برای مقابله با او استفاده کرد.
در این راستا آیات نورانی قرآن کریم، خود راهنمای بشر بوده و برترین سلاح‌ها را برای نبرد با شیطان معرفی می‌نماید:
1. اخلاص
در قرآن آیاتی هست که بیانگر اقرار و اعتراف شیطان به این مسئله است که گروهی از بندگان خاص خدا به هیچ قیمتی در منطقه‌ی نفوذ و حوزه‌ی وسوسه‌ی شیطان قرار نمی‌گیرند. همان‌ها که در راه معرفت و بندگی خدای تعالی از روی اخلاص و صدق و صفا گام برمی‌دارند و خداوند نیز آن‌ها را پذیرا شده، خالصشان کرده و در حوزه‌ی حفاظت خود قرار داده است: «فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ، إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ؛ به عزتت سوگند که همه‌ی آنان را گمراه خواهم کرد، مگر بعضی از بندگانت که مخلَص باشند.» (ص/83 و 82).
اساساً اخلاص یعنی تصفیه و پاکیزه کردن یک چیز از آلودگی‌ها و ناخالصی‌ها؛ و اخلاص بنده در مقابل خداوند عبارت است از خالص کردن نیت از شوائب و تنها به خداوند توجه داشتن و بریدن از هر چه غیر اوست.
و اما اخلاص خدای تعالی در مقابل بنده، یعنی خالص کردن و برگزیدن تکوینی بنده از بین سایر بندگان، به خاطر وجود ویژگی‌های ممتاز و استعداد خاص او. بنابراین مخلَصین آن‌هایند که پس از آن که ایشان خود را برای خدا خالص کردند، خدا آنان را برای خود خالص گردانیده، یعنی غیر خدا کسی در آن‌ها سهم و نصیبی ندارد؛ و در دل‌هایشان محلی که غیر خدا در آن منزل کند باقی نمانده است و آنان جز به خدا به چیز دیگری اشتغال ندارند. هر چه هم که شیطان از کیدها و وسوسه‌های خود را در دل آنان بیفکند، همان وساوس، سبب یاد خدا می‌شوند و همان‌ها که دیگران را از خدا دور می‌سازد، ایشان را به خدا نزدیک می‌کند. «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ؛ کسانی که پرهیزگاری می‌کنند چون از شیطان وسوسه‌ای به آن‌ها برسد، خدا را یاد می‌کنند، زیرا مردمی صاحب بصیرتند.»(اعراف/201)
2. شکر
در آیه‌ی 17 سوره‌ی اعراف چنین می‌خوانیم که شیطان خطاب به خداوند متعال می‌گوید: به خاطر این که مرا گمراه کردی، بر سر راه مستقیمی که تو برای بشر ترسیم نموده‌ای می‌نشینم، آن گاه از پیش رو و پشت سر و راست و چپشان سر وقتشان می‌آیم، به طوری که اکثرشان را شاکر نیابی.
از تدبر در این آیه‌ی شریفه و آیه‌ی 83 سوره‌ی ص (که شرح آن گذشت) روشن می‌شود که مقصود از شاکر ین، همان مخلَصین است. زیرا مخلصین کسانی هستند که خود را برای خدا خالص کرده‌اند و در دل‌هایشان جز خدا چیز دیگری نیست و چنان یاد خدا دل‌هایشان را پرکرده که دیگر جای خالی برای شیطان و وسوسه‌هایش نمانده است.
و اما شاکرین آن‌ها هم کسانی‌اند که همیشه کارشان شکر نعمت‌های خداست. یعنی به هیچ نعمتی بر نمی‌خورند مگر اینکه شکرش را به جا می‌آورند. به این معنا که در هر نعمتی طوری تصرف نموده و قولاً و فعلاً به نحوی رفتار می‌کنند که نشان می‌دهند این نعمت از ناحیه پروردگارشان است.
چرا که شکر خدای تعالی در برابر نعمتی از نعمت‌های او این است که در هنگام استعمال و به کار بردنش به یاد او باشد، و وقتی به یاد او بود به یاد این مطلب هم می‌افتد که نعمت او را در جایی که خود او خواسته استعمال کند، نه در جای دیگر.
و پرواضح است که چنین کسانی به هیچ چیزی بر نمی‌خورند مگر اینکه به یاد خدایند و همین به یاد خدا بودن، هر چیز دیگری را از یادشان برده. پس اگر حق معنای شکر را ادا کنیم برگشت معنای آن به همان، مخلصین خواهد بود؛ و اگر ابلیس شاکر ین و مخلصین را از اغواء و اضلال خود استثنا کرده بیهوده و یا از راه ترحم بر آنان نبوده و نخواسته بر آنان منت بگذارد بلکه از این باب است که دسترسی به آنان نداشته و زورش به آنان نمی‌رسیده است. البته ذکر این نکته هم ضروری است که کلمه شاکر اسم فاعل بوده و دلالت بر استمرار دارد. یعنی کسی که پیوسته و مداوم در حال شکر است نه کسی که یک یا چند بار عمل شکر از او سر می‌زند. بنابراین کسانی که شکر صفت همیشگی آنان بوده و این فضیلت در آنان استقرار یافته از شر وسوسه‌های شیطان در امان خواهند بود.
3. یاد آخرت
سومین سلاح برای مبارزه با شیطان رجیم، یاد قیامت، مرگ و زندگی آن جهان است. یاد قیامت مایه نزدیک شدن انسان به اخلاص و اعمال صالح است. چرا که وقتی انسان متوجه باشد که اعمال او بی حساب نمانده و در برابر هر ذره از کار خیر یا شر سزایی مناسب با آن خواهد دید و از آن بالاتر هر یک از اعمال خیر و شر انسان مایه رضا و خشنودی رب‌العالمین و یا خشم و غضب الهی می‌گردد، قهراً مراقب اعمال خود بوده و شیطان را از خود رانده و از وسوسه‌هایش به خداوند حکیم پناه می‌برد.
و اصولاً انسان هیچ‌گاه در حالیکه به یاد قیامت و آخرت است مرتکب گناه و خطا نمی‌گردد. بلکه همواره در حال غفلت است که فریب وساوس شیطان را خورده و به نافرمانی پروردگار خود می‌پردازد. قرآن کریم نیز در این زمینه می‌فرماید:
«إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِکْرَی الدَّارِ؛ ما آن‌ها را با خلوص ویژه‌ای خالص کردیم؛ و آن یادآوری سرای آخرت بود! »(ص ،46)
یاد قیامت می‌تواند انسان را به مقام مخلصین و دوری از دسترس شیطان برساند.
نتیجه گیری
به طور خلاصه می‌توان گفت اگر انسان یاد آخرت و قیامت را در دل زنده نگه داشته و از غفلت بپرهیزد و همچنین صفت شکر را ملکه وجودی خویش نموده و بر آن مداومت ورزد و در نتیجه دائماً به یاد خدا بوده، جز خدا را در دل خویش راه نداده و اعمال و افکار خود را برای خدا خالص نماید، امید است که خدای تعالی نیز او را برای خود خالص نموده و از دسترس شیطان رجیم محفوظ بدارد.
زهرا قربانی فرد
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر المیزان
نمونه
تفسیر نور
کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم
