الطاف ویژه به سلیمان نبی
سه موهبت بزرگ به سلیمان نبی: 1- یك وسیله نقلیه سریع و مستمر و فراگیر كه بتواند با آن از تمام جوانب كشورش آگاه گردد. 2- مواد اولیهاى كه براى تهیه ابزار لازم براى زندگى مردم و صنایع مختلف، مورد استفاده قرار گیرد. 3- سر انجام نیروى فعال كار كه بتواند از آن مواد بهرهگیرى كافى كند، و كیفیت لازم را به آنها بدهد، و نیازهاى مختلف كشور را از این نظر بر طرف سازد.
ولایت تكوینی انبیا، بر جهان هستى
« أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (سبا 11) ؛ (وبه داوود گفتیم:) زرههاى كامل و فراخ بساز و بافت آن را درست اندازهگیرى كن.و كار شایسته انجام دهید، همانا من به آن چه عمل مىكنید بینا هستم.»
این آیه شرحى براى زره ساختن داود و فرمان بسیار پر معنى پروردگار در این زمینه است.
«سابِغاتٍ» جمع سابغ، به معناى زره كامل و فراخ است و " اسباغ نعمت" نیز به معنى فراخى نعمت است.
" سرد " در اصل به معنى بافتن اشیاء خشن همانند زره است، جمله" و قَدِّرْ فِی السَّرْدِ" مفهومش همان رعایت كردن اندازههاى متناسب در حلقههاى زره و طرز بافتن آن است.
در واقع خداوند به داوود دستورى مىدهد كه باید سرمشقى براى همه صنعتگران و كارگران با ایمان جهان باشد، دستور محكم كارى و رعایت دقت دركیفیت و كمیت در مصنوعات، آن چنان كه مصرف كنندگان به خوبى و راحتى بتوانند از آن استفاده كنند، و از استحكام كامل برخوردار باشد.
به داوود مىگوید: زره را گشاد و راحت درست كن، تا جنگجو به هنگام پوشیدن در زندان گرفتار نشود، نه حلقهها را بیش از اندازه كوچك و باریك كن كه حالت انعطاف خود را از دست بدهد، و نه زیاد درشت و بى قواره كه گاه نوك شمشیر و خنجر و نیزه و تیر از آن بگذرد، همه چیزش باندازه و متناسب باشد.
خلاصه اینكه: خداوند هم" ماده" اصلى (آهن) را در اختیار داوود گذاشت، و هم طرز صورت بخشیدن و ساختن زره را به او آموزش داد، تا محصولى كامل از این" ماده" و" صورت" فراهم گردد.
و در پایان آیه داوود و خاندانش را مخاطب ساخته مىگوید:" عمل صالح بجا آورید كه من نسبت به آنچه انجام مىدهید بصیر و بینا هستم" (وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ).
مخاطب در آغاز آیه تنها داوود است، و در پایان او و خاندانش یا او و قومش مىباشد، چرا كه همه این مسائل مقدمه براى عمل صالح است، هدف ساختن زره و كسب درآمد نیست، هدف عمل صالح است، و اینها وسیلهاى است در آن مسیر كه هم داوود از آن بهره مىگرفت و هم خاندانش.
و براى سلیمان باد را (رام و مسخّر كردیم) كه صبحگاهان مسیر یك ماه را مىپیمود و عصرگاهان مسیر یك ماه را، و براى او چشمهى مس (گداخته) را روان ساختیم و گروهى از جنّ پیش روى او به اذن پروردگارش كار مىكردند و هر یك از آنان كه از فرمان ما سرپیچى مىكرد او را از عذاب فروزان مىچشاندیم
شئون عمل صالح چیست؟
و یكى از شئون عمل صالح آن است كه در صنایع دقت كافى را از هر جهت رعایت كنند و محصول كامل و مفیدى ارائه دهند و از هر گونه بدكارى و كم كارى بپرهیزند.
این احتمال نیز وجود دارد كه مخاطب به این خطاب داوود و تمام كسانى كه از دسترنج و دستباف او استفاده مىكردند بوده باشد، اشاره به اینكه این وسیله دفاعى را در راه عمل صالح به كار گیرند، نه در طریق ظلم و جور و گناه.
پیامهای آیه:
1ـ صنعت باید با مدیریّت افراد صالح و به نفع مردم باشد. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ»
2ـ تولیدات مردان خدا باید كامل باشد. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ»
3ـ صنعت باید با دقّت و كیفیّت همراه باشد. «قَدِّرْ فِی السَّرْدِ»
4ـ صنایع نظامى باید براى عمل صالح باشد، (نه كشور گشایى و ظلم و ستم.) «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ ... وَ اعْمَلُوا صالِحاً»
5ـ صنعت آهنگرى و ساخت ابزار فلزى، سابقهاى بس طولانى دارد. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ» ...
6ـ ایمان به علم خداوند، انگیزه انجام عمل صالح است. «وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»
الطاف ویژه به سلیمان نبی
وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ وَ أَسَلْنا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِیرِ (سبا 12)
و براى سلیمان باد را (رام و مسخّر كردیم) كه صبحگاهان مسیر یك ماه را مىپیمود و عصرگاهان مسیر یك ماه را، و براى او چشمهى مس (گداخته) را روان ساختیم و گروهى از جنّ پیش روى او به اذن پروردگارش كار مىكردند و هر یك از آنان كه از فرمان ما سرپیچى مىكرد او را از عذاب فروزان مىچشاندیم.
خداوند به حضرت سلیمان نیز همچون پدرش داوود الطاف ویژهاى عطا كرده است.
به دنبال بحث از مواهبى كه خدا به داوود داده بود سخن را به فرزندش سلیمان مىكشاند، و در حالى كه در مورد داوود از دو موهبت، سخن به میان آمد، در مورد فرزندش سلیمان از سه موهبت بزرگ بحث مىكند.
جالب اینكه براى پدر جسم خشن و فوق العاده محكمى یعنى آهن را مسخر مىكند و براى فرزند موجود بسیار لطیف (امواج لطیف باد) ، ولى هر دو كار سازنده و اعجاز آمیزند و مفید، جسم سخت را براى داود نرم مىكند، و امواج لطیف باد را براى سلیمان فعال و محكم!
"جن" چنان كه از نامش نیز پیداست موجودى است مستور از حس، داراى عقل و قدرت و چنان كه از آیات قرآن استفاده مىشود مكلف به تكالیف الهى است.
در باره" جن" افسانهها و داستانهاى خرافى بسیار ساختهاند، ولى اگر این خرافات را حذف كنیم اصل وجود آن و صفات ویژهاى كه در قرآن براى جن آمده است مطلبى است كه هرگز با علم و عقل مخالف نیست، به گفتهى قرآن، جنّ موجودى است مكلّف، عاقل، انتخابگر، قدرتمند و تلاشگر. در سورهى «ص» مىخوانیم: اجنّه براى سلیمان بنّایى و غوّاصى مىكردند. (ص، 37)
تسخیر باد به دست حضرت سلیمان، یعنى استفاده از آن در حركت ابرها، حركت كشتىها، تلقیح گیاهان، تلطیف هوا و غیر آن. «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ»
منظور از عَذابِ السَّعِیرِ چیست؟ جمعى از مفسران گفتهاند منظور از عَذابِ السَّعِیرِ در اینجا مجازات روز قیامت است، در حالى كه ظاهر آیه نظر به مجازات متخلفین در دنیا داشته، از آیات" سوره ص" نیز به خوبى استفاده مىشود كه خداوند گروهى از شیاطین را در اختیار او قرار داده بود كه براى او كارهاى عمرانى مهمى انجام مىدادند، و هر گاه تخلف مىكردند آنها را به زنجیر مىافكند" وَ الشَّیاطِینَ كُلَّ بَنَّاءٍ وَ غَوَّاصٍ وَ آخَرِینَ مُقَرَّنِینَ فِی الْأَصْفادِ" (ص آیات 37 و 38)
قابل توجه اینكه براى اداره یك حكومت وسیع و كشور پهناورى همچون كشور سلیمان عوامل زیادى لازم است، ولى از همه مهمتر سه عامل است كه در آیه فوق اشاره به آنها شده:
نخست یك وسیله نقلیه سریع و مستمر و فراگیر است كه رئیس حكومت بتواند با آن از تمام جوانب كشورش آگاه گردد. «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ»
دوم مواد اولیهاى كه براى تهیه ابزار لازم براى زندگى مردم و صنایع مختلف، مورد استفاده قرار گیرد. (وَ أَسَلْنا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ).
و سر انجام نیروى فعال كار (اجنّه)كه بتواند از آن مواد بهرهگیرى كافى كند، و كیفیت لازم را به آنها بدهد، و نیازهاى مختلف كشور را از این نظر بر طرف سازد.
و مىبینیم خداوند این هر سه موضوع را در اختیار سلیمان قرار داده بود، و او نیز به نحو احسن براى رفاه مردم و عمران و آبادانى و امنیت از آنها بهره مىگرفت.
كتاب تورات (تحریف شده)، حضرت سلیمان را پادشاهى جبّار، بتخانه ساز و تسلیم هوسهاى زنان معرّفى كرده، كه این بر خلاف قرآن است.( تفسیر نمونه به نقل از تورات، كتاب اوّل)
پیامهای آیه:
1ـ انبیا، بر جهان هستى و عالم تكوین ولایت دارند. «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ»
2ـ براى تسخیر طبیعت، تنها به تحلیلهاى طبیعى اكتفاء نكنید. (حركت باد با ارادهى خدا در اختیار ولىّ خدا قرار گرفت.) «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ»
3ـ قدرت خداوند نسبت به همه چیز یكسان است. (براى حضرت داود آهن و براى حضرت سلیمان هوا را تسخیر كرد.) «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ»
4ـ خداوند به داوود قدرت ذوب آهن و به سلیمان ذوب مس را داده بود. «وَ أَسَلْنا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ» (صنعت مسگرى در زمان حضرت سلیمان)
5ـ انسان مىتواند جنّ را تسخیر خود كند. «وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ»
6ـ جنّ با اراده و فرمان الهى، مأمور انجام كارهاى انسان مىشود. «مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ»
7ـ مدیریّت به قدرت و صلابت نیاز دارد. «وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا ... نُذِقْهُ»
8ـ جنّ اختیار دارد و مىتواند از فرمان الهى سر باز زند، «وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا» و در این صورت كیفر مىشود. «نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِیرِ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نورج9
2- تفسیر نمونه ج18
3- تورات، كتاب اوّل
