تبیان، دستیار زندگی
وقایع و حوادث مبهمی که اخبار و اطلاعات موثق، دقیق و درستی در مورد آن وجود ندارد، یا اطلاعات ناقص و بعضا متناقض از آن در جامعه جریان پیدا می‌کند، زمینه شکل‌گیری یک جریان خبری تخریب کننده، نادرست و غیر واقعی به نام “شایعه را فراهم می‌کند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تخصصی به نام شایعه سازی


وقایع و حوادث مبهمی که اخبار و اطلاعات موثق، دقیق و درستی در مورد آن وجود ندارد، یا اطلاعات ناقص و بعضا متناقض از آن در جامعه جریان پیدا می‌کند، زمینه شکل‌گیری یک جریان خبری تخریب کننده، نادرست و غیر واقعی به نام “شایعه" را فراهم می‌کند.


“شایعه، کوششی جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم ولی جذاب. یک مطالعه موردی درباره شایعه نشان می‌دهد وقتی که جمعیتی به چیزی به شدت دلبستگی پیدا می‌کند، شایعه به طور کامل و متنوع تولید می‌شود. “شایعه” عموما به توضیح یا تبیین‌های تایید نشده‌ای اطلاق می‌شود که به یک موضوع، واقعه یا مساله عمومی مرتبط است و از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌گردد.

براساس این تعریف شایعه می‌تواند به عنوان یک دانش نوعی، ساده و مجزا که مشکوک است مورد بررسی قرار گیرد.شایعه گونه‌های متفاوتی دارد: شایعه‌های گذشته نگر که اشاره ضمنی به حوادث گذشته دارد و شایعه‌های آینده‌نگر یا پیشگو که از آینده خبر می‌دهد، شایعه‌هایی که برای مبارزه با گروه‌های خاص به طور سازمان یافته منتشر می‌شوند و شایعه‌هایی که ظاهرا خود به خود در شرایط آشفتگی اجتماعی رواج می‌یابد، شایعه‌هایی که نتیجه پرواز بی‌حد و حصر قوه تخیل است و شایعه‌هایی که شامل اخباری با موضوعاتی منطقی و واقعی است. این تفاوت‌ها ما را ملزم می‌سازد به تعریف و طبقه‌بندی شایعه‌ها و جایگاهشان در حوزه رفتار جمعی .

“شایعه، خبر یا اطلاعی غیر موثق است که مبتنی بر مشهورات یاقول اجماع است یعنی اعتبار خود را از تواتر و شیوع خود می‌گیرد یعنی از هرکس بپرسیم که علت صحت این خبر چیست، پاسخ می‌دهد” “چون همه می‌گویند پس صحت دارد.””

شونده نیز برای پذیرش آن مطلب کمتر به دنبال دلیل و مدرک واقعی است، بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده می‌کند.

می‌گویند: شایعه چون آب دریاست یعنی هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می‌کند. چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می‌نماید و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات دقیق به آن پناه می‌برند و آن را دهان به دهان نقل می‌کنند و گاه بر آن می‌افزایند.

در دوران انقلاب اسلامی مردم ایران شایعات فراوانی را شنیده‌اند و آسیب‌های فراوانی از توپخانه‌های تبلیغاتی دشمن متحمل شده‌اند.  از شایعه رویت تصویر حضرت امام(ره) در کره ماه گرفته تا شایعه بمباران هسته‌ای ایران یا وقوع زلزه مهیب در تهران و یا شایعه اموال و دارایی‌های آنچنانی مسوولان کشور و امثال آن”.

“افکار عمومی قضاوتش را درباره شایعه تا زمان به ثمر رسیدن تحقیقات جامع و علمی به تعویق نمی‌اندازد . خیلی سریع باید این شکاف ترمیم شود و هیجان به سرعت تسکین یابد بنابراین لازم است تبیین‌ها بدون معطلی ارائه شود.”

علل بروز شایعه

“در انتخابات، برای فشار بر رقبای حاکم، در دوران بی‌خبری،در دوران ابهام در اخبار، در زمان کم‌اطلاعی، برای تخریب دشمن، برای تقویت روحیه همسنگران و برای تخریب روحیه دشمنان شایعات به حرکت می‌افتند.

تایید و تاکید صاحبنظران این است که شایعه در شرایطی بروز می‌کند که درباره موضوعی که برای اکثریت مخاطبان افکار عمومی مهم است اما درباره آن اطلاعات وجود ندارد اطلاعات موجود مبهم، ناقص و ناکافی است.

ابهام + اهمیت = شایعه

هرگاه مساله‌ای مهم در جامعه باشد و یا بروز کند، اما نسبت به آن‌ها ابهام و پوشیدگی ایجاد شود و اخبار آن به درستی و صادقانه مطرح نشود، اهمیت و ابهام افکار عمومی را وادار می‌کند که جوینده حقیقت و اطلاعات باشند، سپس فرصتی ایجاد می‌شود تا فرصت‌طلبان و عنادورزان از آن بهره گیرند، لذا به طور عمده علت شایعه بی‌اطلاعی مردمان از وقایع ملموس است علاوه بر اینکه در همه بحران‌ها شایعه وجود دارد یا به وجود می‌آید.

افکار عمومی قضاوتش را درباره شایعه تا زمان به ثمر رسیدن تحقیقات جامع و علمی به تعویق نمی‌اندازد . خیلی سریع باید این شکاف ترمیم شود و هیجان به سرعت تسکین یابد بنابراین لازم است تبیین‌ها بدون معطلی ارائه شود.”

راه مقابله با شایعه

راه مقابله با شایعه عبارتنداز:

1- پیشگیری: قبل از شیوع هر شایعه‌ای باید خطرات و پیامدهای شایعه را برای مردم تشریح کرد. شایعه وبای خطرناکی است که به شدت و سرعت از یکی به دیگری منتقل می‌شود. و افراد، گروه‌ها، جوامع و حتی کشورهای مختلف را تحت تاثیر شگرف خود قرار می‌دهد. در آیات و احادیث متعدد هم نسبت به انجام غیبت، داشتن سوء ظن و پرگویی هشدار داده شده است. پس در جامعه اسلامی مردم باید به دنبال حرف و مطلب مستند و موثق باشند . روزنامه‌ها نیز از درج اخبار بدون منبع و به نقل از “محافل خبری” یا “افراد مطلع” باید خودداری نمایند تا جامعه از خطر شایعه مصون ماند.

2- درمان: چنانچه شایعه‌ای فراگیر شد، باید اقدامات ذیل به عمل آید:

1-2) شناسایی منابع و افراد شایعه‌ساز.

یک کلاغ چهل کلاغ

2-2) بی‌اعتبار کردن منبع و کشف هویت آنان برای مردم.

3-2) دادن اطلاعات صحیح به مردمی که تحت تاثیر شایعه قرار گرفته‌اند (جامعه هدف.)

4-2) نادیده انگاشتن شایعات ضعیف و پاسخ غیرمستقیم به آن. مثلا نشان دادن تصویر زنده فردی که شایعه قتل وی منتشر شده است.

5-2) پاسخ شایعه با شایعه (که درجنگ‌های روانی علیه دشمن به کار بسته می‌شود.)

برای کنترل و درمان هرچه بهتر شایعات مناسب است که مرکزی تحت عنوان مرکز مطالعات شایعه یا “شایعه‌سنجی” در کشور ایجاد شود تا به تحقیقات علمی و آماری این موضوع و ارائه راه‌های درمان شایعات بپردازند. آموزش‌های عمومی نیز جزئی از شرح وظایف این مرکز می‌تواند باشد.”.

شرایطی که باعث می‌شود شایعه منتشر گردد

شرایط نوعی و مثالی که به انتشار شایعه کمک می‌کند شامل موارد ذیل است:

الف - شرایطی که در آن یک اختلال احساسی و هیجانی به وجود آید.

ب - شرایط اختصاصی و غیرمتداول باشد.

ج - افراد در آن شرایط با مسائل ناشناخته‌ای مواجه شوند.

د- شرایط، عوامل ناشناخته‌ای را در بر گیرد.

ه-- شرایط به یک گروه ذینفع مرتبط باشد.”

لازم به ذکر است که باتوجه به آسیب‌پذیری شدید جامعه ما نسبت به رواج شایعات و تلاش فراوان دشمن در ترویج شایعه‌های سیاسی،‌ اقتصادی، امنیتی و اجتماعی در جامعه و تخریب سلامت و تعادل روانی مردم، جا دارد که دستگاه‌های علمی، فرهنگی و تبلیغاتی کشور سرمایه‌گذاری بیشتری در این راستا انجام دهند. یعنی ضمن تجربه و تحلیل علمی شایعات و ریشه‌های آنها به تشریح عواقب شایعه‌سازی و ترویج آن برای مردم بپردازند.”

شایعه” عموما به توضیح یا تبیین‌های تایید نشده‌ای اطلاق می‌شود که به یک موضوع، واقعه یا مساله عمومی مرتبط است و از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌گردد.

“انواع شایعه "

 شایعات - ترس: 

بخشی از شایعات به منظور ایجاد ترس و وحشت و نگرانی در جامعه تولید و پخش می‌شوند.

 شایعه - بدبینی:

منظور از شایعه ترویج بدبینی و آزار و اذیت نسبت به اشخاص یا گروه‌های محبوب یا مقتدر در جامعه است.

 شایعه تفرقه‌افکن :

این شایعه بر مبنای اصل “تفرقه بیانداز و حکومت کن” یا “فرق تسد” استوار است.

و با هدف ایجاد اختلاف در بین فرمانده و سربازان و یا بین دو همسر یادو طایفه و گروه و امثال آن تولید و پخش می‌شود.

 شایعه فریب:

این شایعه همچون پرده‌ای از دود است که برای پنهان‌سازی اهداف واقعی دشمن استفاده می‌شود.

 شایعه اقتصادی :

هدف از شایعه ایجاد حالتی از نگرانی و ترس در بازار مالی یا اوضاع اقتصادی کشور به ویژه در زمان بحران‌ها و جنگ‌هاست.

 شایعه ناموسی:

این شایعه در پی جدایی بین زن و شوهر و هتک حرمت افراد از طریق بدنام کردن یکی از همسران است که به آن قذف گفته می‌شود.

بخش اجتماعی تبیان


منبع:مهدی عینی  - یزد فردا

لینک‌های مرتبط :

• شما چه نقشی دارید؟

• خواهشا زود جو زده نشوید!!