کم و زیاد روزی، دست خداوند است!
از دانههاى باران، از اشعه حیاتبخش خورشید، از امواج نیرومند وحى و شرایع آسمانى، از فرشتگانى كه براى ابلاغ رسالت یا انجام ماموریتهاى دیگر به زمین نزول مىكنند، از اشعه كیهانى كه از ماوراء جو به زمین نازل مىشود، از شهابها و سنگریزههاى سرگردان فضا كه به سوى زمین جذب مىشوند، او از همه اینها مطلع است .
او مالك همه چیز و عالم به همه چیز است!
«یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ ؛ آن چه در زمین فرو مىرود و آن چه از آن خارج مىشود و آن چه از آسمان نازل مىشود و آن چه در آن بالا مىرود (همه را) مىداند و اوست مهربانِ آمرزنده.» (سبا ، آیه2)
پس از ذكر كلّیات در آیه اول، بیان نمونهها در این آیه لازم به نظر می رسد. بعد از كلمه خبیر كه كلى بود(آیه1)، خداوند نمونههاى علم خود را در این آیه نقل مىكند : «وَ هُوَ الْحَكِیمُ الْخَبِیرُ یَعْلَمُ ما یَلِجُ»
مصداق «یَلِجُ فِی الْأَرْضِ» ؛ ورود دانه در خاك و مصداق، «یَخْرُجُ مِنْها»؛ خروج گیاه از خاك و مصداق، «یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ»؛ نزول باران از آسمان و مصداق، «ما یَعْرُجُ فِیها»؛ پرواز پرندگان در آسمان است.
آرى او از تمام قطرات باران و امواج سیلاب كه در اعماق زمین فرو مىروند و به طبقه نفوذ ناپذیر مىرسند و در آنجا متمركز و براى انسانها ذخیره مىشوند، آگاه است.
او از دانههاى گیاهان كه با كمك باد یا حشرات در پهنه زمین پراكنده مىشوند و در زمین فرو مىروند و روزى به درخت سر سبز یا گناه پر طراوتى تبدیل مىگردند، با خبر است .
از ریشههاى درختان به هنگامى كه در جستجوى آب و غذا به اعماق زمین پیشروى مىكنند.
از امواج الكتریسته، از گازهاى مختلف و ذرات هوا كه به داخل زمین نفوذ مىكنند، از جاندارانى كه در زمین فرو مىروند و به آن حیات مىبخشند، و نیز از گنجها و دفینهها و اجساد مردگان اعم از انسانها و غیر انسانها كه در این زمین گسترده دفن مىشوند ، آرى از همه اینها با خبر است.
همچنین از گیاهانى كه از زمین خارج مىشوند ، از انسانها كه از آن بر خاستهاند، از چشمههایى كه از آن مىجوشد، از گازهایى كه از آن برمىخیزد، از آتشفشانهایى كه از آن زبانه مىكشد، از حشراتى كه در درون زمین لانه دارند و از آن سر بر مىدارند و خلاصه از تمام موجوداتى كه از اعماق زمین بیرون مىریزند، اعم از آنچه ما مىدانیم و نمىدانیم، او از همه آنها مطلع و آگاه است.
مصداق «یَلِجُ فِی الْأَرْضِ» ؛ ورود دانه در خاك و مصداق ، «یَخْرُجُ مِنْها» ؛ خروج گیاه از خاك و مصداق ، «یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ» ؛ نزول باران از آسمان و مصداق ، «ما یَعْرُجُ فِیها» ؛ پرواز پرندگان در آسمان است.
در قسمت دیگری از آیه مىافزاید :" او از آنچه از آسمان نازل مىشود و یا به آسمان بالا مىرود با خبر است: (وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها).
از دانههاى باران، از اشعه حیاتبخش خورشید، از امواج نیرومند وحى و شرایع آسمانى، از فرشتگانى كه براى ابلاغ رسالت یا انجام مأموریتهاى دیگر به زمین نزول مىكنند، از اشعه كیهانى كه از ماوراء جو به زمین نازل مىشود، از شهاب ها و سنگریزههاى سرگردان فضا كه به سوى زمین جذب مىشوند، او از همه اینها مطلع است.
و نیز از اعمال عباد كه به آسمان عروج مىكند، از فرشتگانى كه پس از اداى رسالت خود به آسمان باز مىگردند، از شیاطینى كه براى استراق سمع به آسمانها مىروند، از شاخههاى درختان برومندى كه سر به آسمان بر مىكشد از بخارهایى كه از دریا برمىخیزد و بر فراز آسمان ابرها را تشكیل مىدهد، از آهى كه از دل مظلومى برمىخیزد و به آسمان صعود مىكند، آرى از همه اینها آگاه است.
آیا هیچ كس جز او از این امور آگاهى دارد؟ آیا علم همه دانشمندان بشر به گوشهاى از این معلومات احاطه پیدا مىكند؟! و در پایان مىافزاید: "اوست رحیم و غفور، مهربان و آمرزنده: (وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ)" .
خداوند غفور و رحیم است!
توصیف خداوند بر این دو وصف در اینجا یا بخاطر آنست كه در میان امورى كه به آسمان عروج مىكند اعمال بندگان و ارواح آنهاست، اوست كه آنها را زیر پوشش رحمت و مغفرتش قرار مىدهد.
یا بخاطر اینكه نزول بركات و مواهب آسمانى مولود رحمت اوست، و اعمال صالحى كه از بندگان به مقتضاى" وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ" بالا مىرود مشمول غفران او مىباشد.
یا اینكه آنها كه شكر این نعمتها را بجا مىآورند مشمول رحمتند و آنها كه مقصرند اگر از حد نگذرانند مشمول مغفرت.
بخشش مقدم بر رحمت است!
در تمام قرآن، چهل و نه مرتبه كلمهى «غفور» و «رحیم» با هم بیان شده كه در تمام موارد اول «غفور» آمده بعد «رحیم» مگر در این آیه شاید به خاطر آن كه در همهى موارد نظر به عملكرد انسانهاست كه باید اول بخشیده شوند و سپس رحمت الهى را دریافت كنند، ولى در این آیه، اصل توجّه به علم و لطف و رحمت الهى است و مغفرت نسبت به عملكرد انسان به طور ضمنى در كلمه «یَعْرُجُ» مطرح است : «الرَّحِیمُ الْغَفُورُ»
خلاصه اینكه آیه فوق در تمام ابعادش معنى وسیع و گستردهاى دارد، و نباید آن را در یك جهت محدود كرد.
بگو: همانا پروردگار من براى هر كه بخواهد روزى را گشایش مىدهد یا تنگ مىگرداند ولى بیشتر مردم نمىدانند. (كه این گشایش ها و تنگىها بیانگر میزان علاقه خداوند به آنان نیست.)
پیامهای آیه:
1ـ خداوند، تنها مالك هستى نیست، بلكه به تمام جزئیّات آن نیز آگاهى دارد. «یَعْلَمُ ما یَلِجُ»
2ـ در نظام آفرینش، اشیا در رفت و آمد و حركتاند. «یَلِجُ ...، یَخْرُجُ ...، یَنْزِلُ ...، یَعْرُجُ»
3ـ نشانهى رحمت او نزول باران از آسمان، «یَنْزِلُ» و نشانهى غفران او پوشاندن اعمال زشت انسان است. «الرَّحِیمُ الْغَفُورُ»
4ـ با آن كه خداوند همه چیز را مىداند ولى كسى را رسوا نمىكند. «الرَّحِیمُ الْغَفُورُ»
دادن و گرفتن روزى، از شئون ربوبیّت!
« قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ ؛ بگو: همانا پروردگار من براى هر كه بخواهد روزى را گشایش مىدهد یا تنگ مىگرداند ولى بیشتر مردم نمىدانند. (كه این گشایش ها و تنگىها بیانگر میزان علاقه خداوند به آنان نیست.)» (سبا 36)پیامهای آیه:
1ـ پیامبر باید عقائد انحرافى مردم را اصلاح كند تا گمان نكنند نعمتهاى خداوند همیشه نشانه مهر و لطف اوست. «قُلْ إِنَّ رَبِّی» ...
2ـ دادن و گرفتن نعمت، نشانهى مهر یا قهر الهى نیست. (ممكن است از مؤمن بگیرد و به كافر بدهد.) «إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ»
3ـ دادن و گرفتن روزى، از شئون ربوبیّت است. «إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ»
4ـ مردم عامل رزق را واسطهها، تدبیرها و كار خود مىدانند و از خداوند غافلند . «وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ»
5ـ در جامعهى دینى نگاه به اقتصاد نیز باید جنبه معنوى و الهى داشته باشد. «قالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا ... قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور، ج9
2- تفسیر نمونه ، ج18
