نگاه نقاشانه ی سهراب در شعر یکم اردیبهشت، سی و یکمین سالروز درگذشت سهراب سپهری بود. مرتضی کاخی*، پژوهشگر ادبی، معتقد است سپهری هم به عنوان شاعر و هم به عنوان نقاش به خوبی به جامعه هنری ایرانی معرفی شده، چراکه او در نقاشیهایش شعر میگوید و با کلامش نقاشی میکشد. مرتضی کاخی درباره سهراب سپهری می گوید:
از میان تحلیلهایی که از آثار سهراب صورت گرفته و در قالب کتاب منتشر شدهاند و من آنها را مطالعه کردهام، برخی را نپسندیدهام و نمیتوانم نامی از آنها ببرم. برخی دیگر نیز بهنظر من با حب و بغض نوشته شده بودند که در رد یا تایید این آثار نیز سخنی ندارم.
سهراب سپهری شاعری است که با توجه به تمامی هنرها و محاسن کاریاش در شعر و نقاشی، به جامعه هنر دوست ایرانی به خوبی معرفی شده است. شاید از این منظر او را بتوانیم فردی خوششانس به حساب آوریم؛ چراکه برخی از شاعران توانمند ما هرگز معرفی نشده و ناشناخته ماندهاند.
حرکت در مرز شعر و نقاشی
دلیل اینکه سپهری توجه افراد بسیاری به ویژه نسل جوان را به خود جلب کرده این است که او هم در شعر و هم در نقاشی برجسته است. سپهری در نزد نقاشان به عنوان نقاشی بسیار مدرن، پیشرفته، با ذوق و جاافتاده شناخته شده است.سهراب در نقاشیهایش بیشتر شعر میگوید و در شعرهایش اغلب نقاشی میکشد. در آثار او میبینیم که مرزهای میان این دو هنر را به خوبی و با آگاهی درنوردیده و توانسته است با نگاهی نقاشانه به شعر توجه کند و با نگاهی شاعرانه به سوی نقاشی برود. این موضوع مخاطب را محسور و خیره میکند.
آشتی با سهراب آسان است
سهراب در بیان شعر و نقاشیاش پیچیدگی ندارد و بسیار ساده و روان سخن میگوید و نقاشی میکشد.برخی از آثار شاعران کلاسیک یا معاصر پیچیدگیهایی دارند که باید توسط مخاطب کشف شوند. به عبارت دیگر گویی با مخاطب قهر هستند و مدتی زمان نیاز است تا آشتی میان شاعر و مخاطب برقرار شود. اما در شعر و نقاشیهای سپهری با خواندن یا دیدن آنها به سرعت ارتباط میان مخاطب و هنرمند شکل میگیرد.
«حجم سبز» و «صدای پای آب» جزو آثار برجسته سهراب هستند و اوج توان شعری او را نشان میدهند. در این آثار سپهری، قیاسها و معادلات شعری را بهم میزند تا به شیوهای جدید دست یابد. اما در این حوزه اگر کمی تندروی کنیم از نرم عادی زبان و بیان خارج میشویم.
بلاغت و فصاحت زبان
زبان ساده در برقراری این آشتی و ارتباط موثر است ، منظور من از زبان ساده، بلاغت هنری سپهری است که سبب میشود مقصود او به عنوان شاعر یا نقاش به سرعت به مخاطب منتقل شود. این فصاحت و بلاغت هم در تصاویر و نقاشیهای سهراب و هم در کلامش وجود دارد.سهراب در این راه و رسم یگانه است؛ در این حوزه شاعر- نقاش دیگری نتوانستهاند مانند سپهری پیش روند. البته شاید شاعر یا نقاشان دیگری از سهراب برجستهتر باشند اما در هر دو حوزه، سپهری سرآمد است و شعر و نقاشیاش را بسیار به یکدیگر نزدیک کرده است.
«حجم سبز»؛ اوج هنر شاعری سهراب
«حجم سبز» و «صدای پای آب» جزو آثار برجسته سهراب هستند و اوج توان شعری او را نشان میدهند. در این آثار سپهری، قیاسها و معادلات شعری را بهم میزند تا به شیوهای جدید دست یابد. اما در این حوزه اگر کمی تندروی کنیم از نرم عادی زبان و بیان خارج میشویم.در این صورت بیان شاعر کاست طبقاتی کلام را در هم میریزد. کلمات نیز چون انسانها کاست طبقاتی دارند. ضرورتی ندارد شاعر همواره در زبان عاطفی یا گفتمانی باقی بماند و میتواند تغیراتی را در این دو ایجاد کند. اما افراط در این زمینه نیز برای شاعر مشکلساز میشود.
اگر شاعر تنها در حوزه زبان گفتمان حرکت کند بیان او خشک و بیاحساس است. بر این اساس میتواند تاحدودی از این زبان خارج شود و عاطفه را با آن بیامیزد. اما آنچه باعث مشکل میشود تندروی در این حوزه است.
«ما هیچ، ما نگاه» و تندروی سهراب
سهراب در دفتر «ما هیچ، ما نگاه» دچار همان زیادهروی شده است و در بیان مکتب فکری خودش راه افراط را پیش میگیرد و کلامش مانند نقاشی به سوی سبک آبستره پیش میرود. این گونه بیان شعری تاریخ مصرف دارد.شاعران جوان باید چنین مسئلهای را مدنظر داشته باشند و به خود این اجازه را ندهند که تا هرکجا که خواستند از مرز گفتمان یا عاطفه خارج شوند. گاهی این افراد بی آنکه ذوق، سلیقه و درک سهراب را دریابند تنها شیوه تندروی او در کتاب «ما هیچ ما نگاه» را پیش میگیرند.
سهراب سپهری متولد 15 مهر 1307 در کاشان است. او در یکم اردیبهشت 1359 در بیمارستان پارس تهران به علت ابتلا به بیماری سرطان خون درگذشت.
«هشت کتاب» مجموعه اشعار منتشر شده او توسط انتشارات طهوری به چاپ رسیده است.
پی نوشت:
* مرتضی کاخی در آبان 1317 در تربت حیدریه به دنیا آمد. کتابهایی از او به چاپ رسیده که در زمینه ی شعر میتوان از این آثار نام برد:
ـ روشنتر از خاموشی (آنتولوژی شعر معاصر)، قدر مجموعه گل (آنتولوژی غزل فارسی از آغاز تا امروز، با شرح و توضیح) و کتاب: این کوزهگر دهر (آنتولوژی رباعی) و نامه اهل خراسان (آنتولوژی قصیده) از طرف نشر فرزان زیر چاپ است.
فرآوری: مهسا رضایی
بخش ادبیات تبیان
منبع:خبرگزاری کتاب ایران