مرض باربی بودن

در طی این دوران حساس زندگی، نوجوان دچار تغییرات شدیدی در ابعاد مختلف روانی، عاطفی، شناختی ، علی الخصوص جسمانی می شود. اکثر نوجوانان درباره رشد وضعیت بدنی خود حساسیت نشان می دهند و جذابیت بدنی،تیپ، صورت ظاهری، وزن بدن و مقایسه خود با سایر دوستان برای هر دختر و پسری حائز اهمیت است. بی اشتهایی روانی به طور زود رس در دوره  نوجوانی آغاز می شود، چرا که یکی از ملاک های ارزشگذاری جسمانی، تصویر سازی و آرمان گرایی نوجوانان در زمینه اندام و وضعیت بدنی شان است.

یکی از جذابیت های بدنی "چاق یا لاغر بودن" است که ممکن است منبع نگرانی برای نوجوان باشد و واکنش عاطفی نوجوان به آن می تواند بر دیگر ابعاد رشدی او تاثیر بگذارد.

برخی از نوجوانان علی الخصوص دختران احساس می کنند چاق و بد هیکل اند و به خاطر وجود این صفات بدنی،احساس خجالت،سرخوردگی، گوشه‌گیری می کنند و می خواهند از هر طریق ممکن خود را مطابق الگوهای خاص،لاغری افراطی به عنوان حالت جسمی ایده آل تغییر دهند. به منظور دستیابی به این هدف، فرد به رژیم گرفتن رو می آورد که گاهی رژیم گرفتن حالتی افراطی و خطرناک می یابد و شخص علی رغم کسب وزن متناسب، باز به رژیم ادامه می دهد که این وضعیت را بی اشتهایی روانی گویند. واژه"بی اشتهایی" به كاهش اشتها و واژه "روانی" حاكی از آن است كه كاهش اشتها دلایل عاطفی دارد.

بی اشتهایی روانی  یک اختلال روانی است که طی آن شخص مبتلا ، ترس مفرطی از فربهی دارد و این ترس با كاهش وزن كم نمی شود. آنها هرگز نمی توانند خود را لاغر تصور کنند، حتی زمانی كه لاغر ونحیف می شوند  باز ادعا می كنند كه فربه هستند یا اینكه بخشهای مختلفی از بدنشان، مخصوصا شكم، نشیمن گاه و رانهایشان بسیار فربه می باشد. آنها مكررا خودشان را وزن کرده  و سایز بخشهای مختلف بدن را اندازه گیری می كنند، بعلاوه به طور انتقاد آمیزی به تصویر شان در آیینه چشم می دوزند. اگر چند عكس نشان بیمار دهید  و از او بپرسید: شبیه كدام هستی؟ دوست داری شبیه كدامیک از این عکس ها باشی؟ آنها سایز بدنیشان را بیش از حد واقعی تصور می كنند و تصویر لاغری را به عنوان تصویر ایده آل انتخاب خواهند کرد. به عبارتی، اعتماد به نفس آنها دقیقا با حفظ لاغریشان مرتبط است. فرد مبتلا از خوردن امتناع می كند تا وزن طبیعی بدنش حفظ شود، معمولا  فرد روان بی اشتها حدی را برای وزن خود تعیین می کند که به مراتب پایین تر از حد قابل قبول برای هم سنها و هم قد های آنهاست و غالبا وزن بدنشان به 15 درصد کمتر از وزن طبیعی می رسد.

دو نوع بی اشتهایی روانی داریم، نوع اول ریخت محدود كننده است  که فرد به طور مفرط از خوردن غذا جلوگیری می كند، و نوع دوم ریخت پرخوری/ تخلیه ای ، در این حالت  شخص مرتبا به پرخوری می پردازد و بعد به طرق مختلف شروع به  تخلیه می كند.

گرسنگی اختیاری واستفاده از مسهل ها،  مشکلات جسمانی نا مطلوب متعددی را در بیماران مبتلا ایجاد می كند، مانند:  فشارخون پایین ، کاهش ضربان قلب ، مشكلات كلیوی ومعدی، مشکلات قاعدگی در دختران، كاهش حجم استخوانها ، تیره شدن پوست، شكنندگی ناخنها ، تغییر سطوح هورمونی، كم خونی خفیفی، ریزش مو و...

معمولا بی اشتهایی روانی  با افسردگی، اختلال وسواس فكری، اختلال وحشتزدگی وانواع مختلف اختلالات شخصیتی تشخیص داده می شود.

**عوامل متعددی می توانند فرد را در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دهند که در ذیل به برخی از این عوامل اشاره می شود:

در سرتاسر تاریخ معیارهای اجتماعی برای جسم ایده آل مخصوصا برای  زنان مشخص شده است. این معیارهای اجتماعی بسیار متنوع می باشند مثلا در قرن 17، فربه  بودن را ارج  می دادند ولی درعصر امروز، ایده آل فرهنگ  ها مداوما در جهت  تاکید بر افزایش لاغری و هیکل های باریک و ظریف پیش رفته است، همچنین افراد فربه در تعارض بیشتری بین ایده آل فرهنگی و واقعیت قرار می گیرند؛ علاوه بر ریخت بدنی نامطلوب، از شخصیت فربه با برخی القاب منفی همچون: بیهودگی شخصیت، فقدان خویشتن داری، کم هوش، حریص و فزون خواه، کمرو ومنزوی و ... یاد می شود. 

تبلیغات در مورد زیانهای فربهی و اعلام خطر پزشکان در مورد عواقب آن، موجب افزایش آگاهی افراد جامعه  به رابطه بین لاغری وسلامتی شده و افراد برای كاهش وزن به رژیم گرفتن روی آورده  و تعداد رژیم گیرندگان مرد و زن افزایش یابد و از سوی دیگر، برآورد هزینه های سالانه  چند میلیون دلاری صنعت رژیم (كتابها، قرصهای رژیمی، فیلمها، غذاهای خاص) و  استفاده از جراحی پلاستیك  لیپوساکشن (برداشتن چربی زیر پوست) نشان دهنده  فشار اجتماعی و تمایل روزافزون افراد  به لاغر بودن است.

طرفداران این دیدگاه معتقدند كه بی اشتهایی روانی توسط عده ای كه احساس بیهودگی می كنند پرورش داده می شود تا بدین وسیله كفایت و احترام كسب كرده  و احساس ناتوانی، بی ثمری و ضعف را  از خود دور كنند. سبک پرورش و تربیت  والدینی به وجود آورنده  این احساس بیهودگی است که آرزوهای والدین بدون توجه به آرزوها یا نیازهای كودك، بر كودك تحمیل می شوند. برای مثال، والدین ممکن است به ترجیح خود و بدون توجه به وضعیت موجود کودک، زمان گرسنگی ، خستگی و... کودک را تعیین کنند. بچه هایی که به این سبک پرورش می یابند، یاد نمی گیرند حالت های درونی شان را بشناسند و متکی به خود بار نمی آیند، و به هنگام مواجه شدن با خواسته های دوران نوجوانی،  توجه کودک  بر تاکید اجتماع بر لاغری جلب شده و به خاطر کسب کنترل و هویت به رژیم گرفتن افراطی معطوف می شود.

عوامل خانوادگی

خانواده به عنوان نخستین انتقال دهنده ارزشهای اجتماعی، نقش مهمی را در این اختلال ایفا می کند. تعامل خانوادگی اغلب بیماران مبتلا، آشفته  است و سطوح بالایی از مشكلات خانوادگی و روابط سطحی زوجین قابل مشاهده می باشد. مادران غالبا مضطرب و جاه طلب هستند و توجه افراطی به ظاهر جسمانی کودک دارند و نیازهای کودکانشان را به خوبی درک نمی کنند، از سوی دیگر پدران سهل گیر و گاها با رفتار مادرانه و منفعل در تصمیم گیری های خانواده  می باشند.

درمان این بیماری چند بعدی است وهمکاری همزمان مشاور تغذیه  و روانپزشک یا  مشاور ضروری است. متخصص تغذیه  با بررسی وضعیت بیمار و برای بازگرداندن کمبودهای بدن، باید برنامه غذایی سالم و مقوی برای بیمار تجویز کند. از سوی دیگر،

روان شناس نیز عوامل عنوان شده بالا را ، تک تک بررسی کرده و درمان متناسب با شرایط بیمار را اتخاذ و اجرا می نماید.  گاه درمان شناختی – رفتاری مناسب است گاه درمان روانکاوی، خانواده درمانی و یا درمان دارویی.

نسرین صفری

بخش خانواده ایرانی  تبیان