مبانی فكری و اهداف حكومت اسلامی
از دیدگاه اسلام حكومت و حاكمیت، تنها از آن خداست و دیگری حق ولایت و حكومت ندارد؛ زیرا انسان باید از كسی اطاعت كند كه خالق اوست و هستی خود را از او دریافت كرده است و چون كسی جز خدا به انسان هستی نبخشیده و در بقا و ادامه هستی او مؤثر نیست، حق حكومت ندارد و پیروی از رأی كسی بر دیگری لازم نیست و تنها خداست كه تمام شئون انسان از او سرچشمه می‌گیرد و مالك حقیقی و \"ولّی\" واقعی است. پس پیروی از دستور غیر خداوند مشروط به این است كه از طرف ذات اقدس ربوبی تعیین شده باشد. قرآن در این‌باره می‌فرمایند:
وَ لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ. (سوره آل عمران: آیه 189)
و مالکیت و فرمانروایی آسمانها و زمین تنها از آن خداوند است و خدا بر هر چیزی قادر است.
لازمه مالك بودن خدا آن است كه تدبیر امر جامعه تنها به دست او باشد و همه از او اطاعت كنند. و نیز می‌فرمایند:
إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ. (سوره یوسف: آیه 40)
حكم، جز از آن خدا نیست، دستور داده كه جز او را نپرستید.
حاكمیت الهی: اکنون با روشن شدن دیدگاه اسلام درباره حكومت و اینكه این حق مخصوص خداست، به بررسی دلایل و اصولی می‌پردازیم كه این اصل بر اساس آنها استوار شده است:
علم بی‌نهایت: قانون زندگی اجتماعی بشر را هدفمندانه و بر مبنای حیات کامل و به صورت صحیح تأمین می كند. هدف زیست جمعی نیز این است كه انسانها هرچه بیشتر و بهتر به كمالات مادی و معنوی خود برسند. پس یكی از ویژگی‌های قانون این است كه باید برای منافع همه انسانهایی كه در آن جامعه زندگی می‌كنند مفید و مؤثر باشد و به بهترین شكل، منافع آنها را تأمین كند.
ویژگی دیگر قانون مطلوب این است كه نه تنها منافع مادی انسانها را تأمین كند، بلكه زمینه رشد معنوی آنها را نیز فراهم آورد. در بینش اسلامی، انسان موجودی است با ابعاد مادی و روحی، جنبه اصلی وجود او همان بعد روحی او است و ماده و بدن وسیله‌ای برای تكامل بعد معنوی است.
قوانین اجتماعی انسان باید به گونه‌ای تدوین شود كه منافع معنوی و تكامل روحی وی را نیز تأمین كند یا دستكم به گونه‌ای باشد كه منافاتی با تكامل معنوی و روحی او نداشته باشد.
بی‌نیازی مطلق: قانونگذار قانون را به گونه‌ای وضع كند كه مطابق حق و عدالت باشد. توضیح اینكه: تنها عالم به مصالح و مفاسد بودن، برای وضع قانون كافی نیست؛ ممكن است كسی مصالح قانونی را هم خوب بداند، ولی گرایش‌های شخصی، خانوادگی یا گروهی او نگذارد قانون راآن‌طور كه تشخیص می‌دهد، وضع كند. چنین فردی آن اصولی را به عنوان قانون وضع می‌كند كه منافع خود یا گروهش را بیشتر تأمین كند.
ربوبیّت تكوینی و تشریعی: اصل دیگری كه لزوم حاكمیت خداوند و ضرورت پیروی از او را به دنبال دارد، اعتقاد به \"توحید در ربوبیّت\" است؛ زیرا یكی از شئون و مراتب توحید \"ربوبیّت مطلق خداوند\" است؛ یعنی خداوند پرورش دهنده و تدبیر كننده تمام شئون موجودات هستی و از جمله انسان است و علاوه بر آفرینش آنها، اداره امور و رساندن هر موجود به كمال مطلوب خود را نیز بر عهده دارد.
اهداف حكومت اسلامی:
اهداف حكومت اسلامی با آرمان‌ها و مقاصد عالی و رسالت نبوی به هم آمیخته و دو روی یك سكّه حساب می‌شود. بدین جهت در این مقاله نخست به اهداف بعثت رسول خدا(ص) اشاره می‌شود تا اهداف حكومت اسلامی نیز معلوم گردد.
تعلیم و تربیت: قرآن كریم: نخستین هدف بعثت پیامبر را تعلیم و تربیت افراد جوامع می‌داند:
هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَكِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ (سوره جمعه: آیه 2)
او كسی است كه در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنها بخواند و آنها را تزكیه كند و به آنان كتاب و حكمت آموزد، هرچند پیش از آن در گمراهی آشكاری بودند.
مقصود از تعلیم در اینجا، آموزش و تبیین و تبلیغ احكام الهی و معارف دینی، نشر و گسترش آنها در جامعه و آشنا ساختن انسانها به وظایف و مسئولیت‌های شرعی و تكالیف الهی، و معرفی حلال و حرام خداست. تربیت نیز بدین معناست كه انسانها از جهت فكری و اخلاقی پرورش یافته، استعدادهای درونی آنها شكوفا گردد و در جهت رشد فضایل اخلاقی و كمالات انسانی و ارزش‌های معنوی در جامعه تلاش شود، تا آنجا كه انسانها به اخلاق نیكو خو گرفته و به آداب الهی آراسته گردند. این دو امر اساسی یعنی تعلیم و تزكیه جامعه انسانی از هدف‌های بلند بعثت پیامبر(ص) و حكومت اسلامی محسوب می‌شود.
اهداف حكومت اسلامی با آرمان‌ها و مقاصد عالی و رسالت نبوی به هم آمیخته و دو روی یك سكّه حساب می‌شود. بدین جهت در این مقاله نخست به اهداف بعثت رسول خدا(ص) اشاره می‌شود تا اهداف حكومت اسلامی نیز معلوم گردد.
احیای عدالت: احیای عدالت در میان مردم از دیگر هدف‌های بعثت است؛ بدین معنا كه پیامبران با حاكمان ظالم و ستمگر در هر زمان مبارزه كرده، در احیای عدالت و احقاق حق مظلومان و ضعیفان می‌كوشیدند. روشن است كه حكومت اسلامی نیز كه عهده‌دار تحقق اهداف پیامبران و پیروی از آنان است، در این جهت گام بر دارد.
امیرالمؤمنین(ع) در آغاز حكومت خود، دلیل پذیرفتن آن مسئولیت بزرگ را گرفتن حق ستمدیده از ستمگر شمرده، و آن را پیمانی دانست كه خداوند از دانشمندان گرفته است؛ و فرمود:
سوگند به خدایی كه دانه را شكافته و جانداران را آفریده، كه اگر انبوه آن جماعت نمی‌بود، یا گرد آمدن یاران حجت را بر من تمام نمی كرد و خدا از عالمان پیمان نگرفته بود كه در برابر شكمبارگی ستمكاران و گرسنگی ستمكشان خاموشی نگزینند، افسار شتر خلافت را بر گردنش می افكندم و رهایش می كردم و در پایان با آن همان می كردم كه در آغاز كرده بودم. (نهج البلاغه، خطبه3، ص52)
هدف از تشكیل حكومت در اسلام تنها حكمرانی نیست، بلكه یکی از اهداف اصلی از آن رسیدگی به حقوق محرومان و دفاع از مظلومان است.
تأمین استقلال و آزادی: بر داشتن بارهای گران و زنجیر های اسارت كه به وسیله‌ی حاكمان ستمگر پیشین بر دست و پای ملت‌ها بسته شده و حذف قوانین دست و پاگیر و آداب و رسوم جاهلیت و رهانیدن ملت از هر قید و بند و سلطه‌ای كه موجب ذلت و خواری آنهاست، رساندن آنان به اوج عزّت و شرف، و در یك كلام \"تأمین استقلال و آزادی\" در سایه حاكمیت الهی، از دیگر هدف‌های والای پیامبر اسلام و حكومت اسلامی است.
آنان که از این رسول، این پیامبر امّی که نامش را در تورات و انجیل، خود نوشته می‌یابند، پیروی می‌کنند آن که به نیکی فرمانشان می‌دهد و از ناشایست بازشان می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنها حلال می‌کند و چیزهای ناپاک را حرام و بار گرانشان را از دوششان بر می‌دارد و بند و زنجیرشان را می‌گشاید پس کسانی که به او ایمان آوردند و حرمتش را نگاه داشتند و یاریش کردند و از آن کتاب که بر او نازل کرده‌ایم پیروی کردند، رستگارانند.
هدف از تشكیل حكومت در اسلام تنها حكمرانی نیست، بلكه یکی از اهداف اصلی از آن رسیدگی به حقوق محرومان و دفاع از مظلومان است.
از آنچه تا كنون بیان شد، اهداف بلند حكومت اسلامی در ابعاد اساسی فرهنگی، حقوقی، اقتصادی و سیاسی روشن می‌گردد، زیرا حكومت اسلامی در بعد فرهنگی در پی نشر و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و تبلیغ و ترویج آن، و نیز تربیت افراد جامعه اسلامی بر اساس اصول، ارزش‌ها و اخلاق اسلامی است، و در بعد حقوقی و اقتصادی به منظور اجرای قسط و تحقق عدالت در جامعه و مبارزه با ظلم و ستم و فقر و محرومیت و احقاق حقوق مظلومان و مستضعفان می‌كوشد و از نظر سیاسی نیز برای حفظ استقلال و آزادی جامعه اسلامی و از بردن هر نوع سلطه‌ی بیگانگان و زورمداران كه موجب ذلّت و خواری مسلمانان باشد، تلاش می‌كند.
بخش سیاست تبیان
منبع:باشگاه اندیشه
