وارثان زمین چه کسانی هستند؟

شاید این آیه را بارها و بارها شنیده و یا خوانده باشی که می فرماید : «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی اْلأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ ؛ »(1)

 ... روز نمیه شعبان که می شود، توی یکی از خیابان های شهرمن ، دروازه مانندی را درست می کنند و با چراغ های الولن تزیینش می کنند، اما آنچه این دروازه مانند را نورانی تر می کند، این آیه شریفه بر بالای آن است که می درخشد ...

به راستی مستضعفان سرانجام به کجا می رسند؟ ... منظور قرآن از این آیه چیست؟ ...

مستضعفان در طول تاریخ، فراز و نشیب‌ های فراوان و پیچیدگی‌ های ویژه ‌ای را پشت سر نهاده اند. سردمداران زر و زور و تزویر و مستكبران خودپرست، به شیوه های مختلف می ‌كوشیدند تا آنان را زیر سلطه خود داشته باشند. در طول این كشمكش‌ ها، قدرت ‌طلبان و سودجویان كه خوی استكباری در وجودشان ریشه دوانیده است، از هر روشی بهره برده ‌اند. اگر منافع خویش را در زندگی آنان می ‌یافتند، آنان را نمی ‌كشتند و چنانچه مصلحت خود را در مرگشان می ‌دیدند، تخت تجاوز و عیش و نوش خود را بر فراز استخوان‌ های خرد شده آنان بنا می ‌كردند.

پیام آوران الهی، رهبران آسمانی، امامان، مصلحان، عالمان نیك سیرت و همه فرهیختگان و محرومان و مظلومان تاریخ برای دست ‌یابی به آرمان ‌ها و اهداف مقدس و فطرت خداجوی بشری كوشیده و در این راه، رنج ‌های بسیاری نیز به جان خریده ‌اند. آنان هرگاه که به پیروزی دست یافتند، زمینه ‌های بندگی مردم را در برابر خدا فراهم آوردند و خود، پیشاپیش آنان در برابر خدا به خاك افتادند و هرگز درصدد هماوردی با آفریدگار جهان و زیرپا نهادن قوانین و فرمان‌ های او برنیامدند . هر گاه هم كه شکستی ظاهری نصیبشان شد، هرگز سرخورده نشدند و احساس شكست نكردند؛ زیرا شكست و پیروزی برای آنها معنای دیگری داشت.

در دیدگاه ژرف آنان، گام نهادن در مسیر كمال و پیشرفت به سوی هدف ترسیم شده از سوی خالق هستی ، پیروزی است؛ حتی اگر كشته و یا مجروح شدن را در پی داشته باشد، اما اگر یك گام از آرمان ‌های بلند خود عقب می ‌افتادند، احساس شكست می‌ كردند؛ اگرچه به لحاظ ظاهری به پیشرفت ‌هایی هم دست یافته باشند. در نظر آنان، قیام و قسط، انجام وظیفه، كوشش در راه خدا و خدمت به جامعه و مبارزه با مظاهر استكبار و استضعاف، سرانجامی نیكو دارد و این مهم، هر نتیجه ‌ای را كه در پی داشته باشد ، ارزشمند است.

آنان معتقدند که سرانجام بر قله ‌های پیروزی تكیه خواهند زد و جور، ستم، استثمار و بهره ‌كشی ‌ها را از پهنای هستی خواهند و خود، وارثان زمین خواهند شد؛ زمینی را كه پر از جور و ستم شده است، از عدل و داد پر خواهند كرد؛ زیرا خداوند چنین اراده كرده است كه پیشوایی و سروری جهان از آن مستضعفان باشد و آنان وارثان زمین شوند.(2)

پیروزی حق بر باطل

یكی از سنت ‌های الهی، پیروزی حق بر باطل است. اگرچه تحقق این امر به طول می ‌انجامد، ولی اراده الهی و سنت پروردگار بر آن تعلق گرفته است: «وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللّهُ إِحْدَی الطّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَکُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُریدُ اللّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرینَ * لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ؛ و (به یاد آرید) هنگامی را که خداوند به شما وعده داد که یکی از دو گروه [کاروان تجاری قریش، یا لشکر مسلح آن ها] نصیب شما خواهد بود؛ و شما دوست می ‏داشتید که کاروان (غیر مسلح) برای شما باشد (و بر آن پیروز شوید)؛ ولی خداوند می ‏خواهد حق را با کلمات خود تقویت و ریشه کافران را قطع کند؛ (از این رو شما را بر خلاف میلتان با لشکر قریش درگیر ساخت و آن پیروزی بزرگ نصیبتان شد) تا حق را تثبیت کند و باطل را از میان بردارد، هر چند مجرمان کراهت داشته باشند».(3)

خداوند در آیه دیگری از پیروزی حق بر باطل این گونه سخن می گوید: «أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللّهِ کَذِبًا فَإِنْ یَشَإِ اللّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ وَ یَمْحُ اللّهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُور ؛ آیا می‏ گویند: او بر خدا دروغ بسته است؟! در حالی که اگر خدا بخواهد بر قلب تو مُهر می ‏نهد ( و اگر خلاف بگویی ، قدرت اظهار این آیات را از تو می‏ گیرد) و باطل را محو می‏کند و حق را به فرمانش پابرجا می ‏سازد؛ چرا که او از آنچه درون سینه ‏هاست، آگاه است».(4)

پیامبران، امامان، عالمان بیدار و مؤمنان حق جو و به طور كلی، هركس كه به گونه ‌ای از حقوق خویش محروم شده و زمینه بالندگی و شكوفایی نیافته است، در شمار مستضعفان قرار دارند . اینان كه همواره در راستای تحقق آرمان ‌های حق و نابودی باطل در تكاپویند ، مصداق ‌هایی از حق به شمار می ‌آیند و مشمول وعده‌ های الهی می ‌شوند.

نوید پیروزی مستضعفان

قوانین حاكم بر نظام آفرینش و سنت ‌هایی كه بر تاریخ و جوامع حاكم است، به گونه ای است که همه پدیده ‌ها اعم از انسان و جامعه انسانی را به سوی رشد و كمال رهنمون می ‌شوند. مستضعفان مؤمن كه برترین رویكرد را درباره این قوانین برگزیده ‌اند ، نظام فكری ، اعتقادی و عملی آن ها با سنت‌ های هستی ، هماهنگی دارد و پیوسته در تكاپوی رسیدن به هدف ‌های بلندی هستند كه خدای سبحان برای نظام آفرینش ترسیم كرده است؛ بنابراین آنان این حق را دارند که با بهره ‌گیری از دستورها و سنت ‌های الهی ، مراحل رشد و تكامل را گذرانده و به قله سعادت برسند.

قرآن كریم در یکی از آیات نوید دهنده خود، به آنان این گونه بشارت می ‌دهد:«وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی اْلأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ * وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی اْلأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ ؛ ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم و حکومتشان را در زمین پابرجا سازیم؛ و به فرعون و هامان و لشکریانشان، آنچه را از آن ها [بنی اسرائیل] بیم داشتند، نشان دهیم».(5)

عبارت «نرید»، «نمنّ» و «نجعل» در این آیه ، دارای معنای استمرار و به صورت یك قانون كلی و فراگیر بیان شده ‌اند، تا چنین پنداری پیش نیاید كه این نوید پیروزی، ویژه مستضعفان بنی ‌اسرائیل در سرزمین مصر است.(5)

نمونه‌ هایی از پیروزی مستضعفان

یكی از سنت ‌های الهی ، پیروزی مستضعفان بر مستكبران است. قرآن كریم در آیات مختلفی، نمونه‌ هایی از پیروزی ‌های مستضعفان و عوامل پدید آورنده آن ها را بیان داشته است: «قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعینُوا بِاللّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اْلأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ ؛ موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری جویید و استقامت پیشه کنید که زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می ‏کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است».(6)

«وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ اْلأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتی بارَکْنا فیها وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنی عَلی بَنی إِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ ؛ و مشرق ها و مغرب های پر برکت زمین را به آن قوم به ضعف کشانده شده (زیر زنجیر ظلم و ستم)، واگذار کردیم و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتی که به خرج دادند، تحقق یافت؛ و آنچه فرعون و فرعونیان (از کاخ های مجلل) می ‏ساختند، و آنچه از باغ های داربست‏ دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم.»(7)

سرانجام پس از درهم شكسته شدن قدرت فرعونیان، بنی ‌اسرائیل كه سالیان درازی را در زیر زنجیر اسارت و بردگی به سر برده بودند، پیروز شدند و وارث سرزمین ‌های پهناور آنان گشتند. از این دو آیه بر می ‌آید كه رمز پیروزی آنان، یاری جستن از خدا و پایداری در راه هدف بوده است.

یکی دیگر از نویدهای پیروزی مستضعفان بر مستکیران در قرآن، این آیات شریفه است که می فرماید: «إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَیْتَ النّاسَ یَدْخُلُونَ فی دینِ اللّهِ أَفْواجًا ؛ هنگامی که یاری خدا و پیروزی فرا رسد و ببینی مردم گروه گروه وارد دین خدا می ‏شوند».(8)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و یاران پاك‌ باخته ‌اش كه سال ‌ها در زیر شكنجه و آزار مشركان بودند، در اثر جان ‌بازی و جهاد و مبارزه به پیروزی دست یافتند.

پی نوشت ها :

1. قصص: 5 و 6

2. مستضعفان از دیدگاه اسلام، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، ص 184-175

3. انفال: 7 و 8

4. قصص: 5 و 6

5. تفسیر نمونه، ج16، ص 15

6. اعراف: 128

7. همان: 137

8. نصر: 1و 2

بخش قرآن تبیان