تضمین خدا درباره چند آیه قرآن

اگر چه همه آیات قرآن، از یک منشأ واحد سر چشمه گرفته اند و همگی متصف به وصف، حیات، شفاء ونورانیت مطلقند، اما بر پاره ای از این آیات، همچون آیت الکرسی، سوره حمد، آیه ملک و.. آثار و خواصی مترتب است که موجب شهرت بیشتر آنها گردیده است.

حکیم متأله و مفسر فرزانه‌ی قرآن کریم، استاد آیت الله جوادی آملی در کتاب گران سنگ"اسرار‌الصلوة"، که به فارسی نیز برگردانده شده است، در این باره به توضیح و تبیین روایتی از کافی مرحوم کلینی پرداخته اند که بسیار نکته آموز است.

« باید دانست كه در جاى خود به روشنى ثابت است كه هر ذكرى از اذكار خداوند داراى حیات است و تسبیح مى گوید و راز عینى آن در عرش الهى استقرار دارد و از آنجا به عنوان امر تكوینى والا از مبدا وجود الهى به سوى وجود عقلى و از وجود عقلى به مثالى و از مثالى به طبیعى تنزل مى كند و در جهان طبیعت به عالم لفظ و اعتبار تبلور مى یابد.

بنابراین، اگر به گوش تو این سخن خورده كه برخى از آیات ، هنگام هبوط به زمین ، خود را به عرش الهى آویختند و همان پرسش فرشتگان را به گونه اى تكرار كردند كه گویاى رخداد فساد در زمین و اهل زمین بود، این گفته را در بقعه امكان ؛ یعنى احتمال عقلى بگذار و آن را ممكن بشمار. همچنین برهان روشن به امكان فلسفى آن راهنمایى مى كند. امكان فلسفى مقابل امكان به معناى احتمال عقلى است . مفاد احتمال عقلى این است كه تا وقتى دلیل بر امتناع چیزى نباشد، باید آن را محتمل و ممكن دانست و مفاد امتحان فلسفى آن است كه دلیل محكم و با ارزش بر امكان آن مقابل امتناع و وجوب اقامه شده باشد. به علاوه عرفان و كشف صحیح ، با پشتوانه وحى ، نیز احتمال عقلى را مساعدت مى كند؛ و اینك نمونه آن :

كلینى - قدس سره - در جامع خویش از یعقوب بن شعیب از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه فرمود:

چون خداوند عزوجل فرمان داد كه این آیات به زمین هبوط كنند، خود را به عرش آویخته و گفتند پروردگارا به كجا هبوط كنیم؟ به سوى لغزشها و گناه ها؟

خداوند - عزوجل - به آنان وحى كرد: فرود آیید، به عزت و جلالم سوگند هیچ یك از آل محمد صلى الله علیه و آله و شیعیانشان شما را پس از نمازهاى واجب در هر روز تلاوت نمى كند، جز آنكه با چشم باطن و پوشیده ام هر روز هفتاد بار به او نظر مى افكنم ، و در هر نگرش حاجت او روا مى سازم ، و او را با آنكه داراى عصیان و گناه است مى پذیرم ، و آن آیات عبارت اند از: ام الكتاب، حمد، شهد الله انه لا اله الا هو والملائكة و اولوا العلم، و آیة الكرسى و آیه ملك، قل اللهم مالك الملك ... ¹

كسى كه این آیات را پس از مناجات با خداوند متعال بخواند، امیدوار باشد كه نخست از وجود اعتبارى به وجود حقیقى ، و سپس به وجود مثالى و سرانجام به وجود عقلى ترقى مى یابد و در پى این مرحله ، مقامى است كه جز اندك مردانى سرآمد، كه در خداى باقى فانى شده و ما سوا را به فراموشى سپرده اند، بدان دست نمى یازد. بنابراین ، تعقیبى به رشد بالغ رسیده كه به راز عقلى دست یافته باشد و با آن به عرش الهى آویزد، چنان كه سرّ و نهان آیات و اذكار وارده به عرش الهى آویخته اند.

از چیزهایى كه غفلت از آن شایسته نیست ، این است كه آنچه در جان انسان و در خارج مى خواهد تأثیر بگذارد، باید چیزى باشد خارجى و برتر از موجود اثر پذیر از قبیل اقوى بودن مؤثر از متأثر و علت بر معلول چنانكه شی متأثر نیز از موجود مؤثر خارجى برتر، اثر مى پذیرد؛ زیرا موجود لفظى یا مفهوم ذهنى اثر ندارند.

بنابراین، اثر گذار واقعى همان علمى است كه در كتابها، دهانها و ذهنهاست، چنان كه تأثیرپذیر نیز دل كسى است كه از نهان و روح علم اثر پذیرفته نه از مفهوم علم و دانش . از این رو رسول خدا صلى الله علیه و آله در دنبال هر نماز نیایش مى كرد و مى گفت : اللهُمَ انى اَعوذُبكَ مِن علم لا ینفَعُ ، و قلب لا یخشَعُ ، و نفس لا تشبَعُ ، و دعاء لا یسمَعُ ، اللهُّمَ انى اعوذبك من هولاءِ الاربعِ ². ؛ خدایا به تو پناه مى برم از دانشى كه سود نمى دهند، و از دلى كه خشوع و فروتنى ندارد، و از نفسى كه سیر نمى شود، و از نیایشى كه اجابت نمى شود. بار خدایا از این چهار چیز به تو پناه مى برم .»

نتیجه:

برای برخی از آیات قرآن آثاری ذکر شده است که اگر تلاوت‌گر و مترنّم به این آیات، مرتبه حقیقت و وجود عقلی آنها را دریابد، این خواص و آثار بر وی جاری می شود.

پی نوشت ها :

1- جامع احادیث الشیعة ، ج 5، ص 385، ح 3465

2- جامع احادیث الشیعة ، ج 5، ص 395، ح 3493

فرآوری: شکوری

بخش قرآن تبیان

منبع:

رازهای نماز، تألیف آیت الله جوادی آملی