امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در قرآن

قسمت اول

از نظر جامعه اسلامی، کلیه مفاهیم و معتقدات اصیل اسلامی ریشه در کلام الهی دارد و عقیده به ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز که یکی از معتقدات اصیل اسلامی است، صورت کلی و مایه اساسی آن در قرآن تجلی یافته و این کتاب بزرگ آسمانی در این زمینه نیز مانند دیگر زمینه‌ها، بحث کلی و اصولی را مطرح نموده و فرا رسیدن آن روز فرخنده را به تمام پیروان اسلام بشارت داده است.

آیات متعددی در قرآن وجود دارد که پیشوایان دینی آن‌ها را به وجود مقدس امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و ظهور مبارک آن حضرت تفسیر و تأویل کرده‌اند.

 آیه اول

« هُدًی لِلْمُتَّقینَ * الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»؛ «[قرآن] و مایه هدایت پرهیزکاران است. (پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است] ایمان می‏ آورند».¹

جابر بن عبدالله انصاری ضمن نقل حدیث مفصلی می‌گوید: جندل بن جنادة بن جبیر یهودی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و پس از دریافت پاسخ سؤالی که مطرح نمود، اسلام آورد. آنگاه درباره اوصیای رسول خدا صلی الله علیه و آله از آن حضرت پرسش نمود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در جواب او نام یکایک آنان را برشمرد تا اینکه فرمود: " ... پس از او [ یعنی امام حسن عسکری علیه السلام ] فرزندش محمد است که مهدی، قائم و حجت خوانده می‌شود. او از دیده‌ها پنهان می‌شود و سپس ظاهر می‌گردد و هنگامی که ظهور کند، زمین را پر از عدل و داد خواهد نمود؛ همان گونه که پر از ظلم و ستم شده باشد". سپس فرمود: " خوشا به حال آنان که در زمان غیبت او صبر می‌کنند و خوشا به حال کسانی که در محبت آن‌ها ثابت قدم می‌مانند؛ آن‌ها همان اهل تقوا هستند که خداوند در کتاب خود توصیفشان نموده و فرموده است: « هُدًی لِلْمُتَّقینَ * الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»"²

امام صادق علیه السلام نیز در تفسیر این آیه شریفه فرموده است: «متقین، شیعیان علی بن ابیطالب هستند و غیب، حجت و غایب است».³

 آیه دوم

« وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهیمَ رَبُّهُ به کلمات فَأَتَمَّهُنَّ»؛ «(به خاطر آورید) هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود و او به خوبی از عهده این آزمایش‌ها برآمد».⁴

مفضل بن عمر در تفسیر این آیه شریفه می‌گوید: از امام صادق علیه السلام درباره این آیه پرسش نمودم، حضرت در پاسخ فرمود: «این همان کلماتی است که آدم از پروردگار خود دریافت نمود. پس به توسط آن کلمات به پیشگاه پروردگار توبه نمود و خداوند توبه‌اش را پذیرفت؛ و جریان توبه چنین بود که آدم علیه السلام عرض کرد: " یَا رَبَّ به حق محمّد و علیٍّ و فَاطِمَة و الحَسَنِ و الحُسَین إلاّ تُبتَ عَلَیَّ؛ ای خدای من! از تو می‌خواهم که به واسطه محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین توبه مرا بپذیری". پس خداوند توبه او را پذیرفت که او بسیار توبه پذیر و مهربان است».

گفتم: ای فرزند رسول خدا! مقصود از فَأتَمَّهنَّ در این آیه چیست؟ امام علیه السلام فرمود: «مقصود این است که خداوند آن‌ها را تا قائم مهدی به اتمام رسانید و دوازده امام را که 9 تن از آنان از فرزندان حسین می‌باشند، برای او بیان فرمود».⁵

ابتلاء به معنای  امتحان و اختیار است و معنای حدیث این است که خداوند متعال، پیامبر خود حضرت ابراهیم علیه السلام را آزمایش نمود و او را با اسامی مبارک رسول الله صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام آزمایش نمود. اما اینکه حقیقت آزمون چه بوده است؟ آیه کریه درباره آن سخنی نگفته است، ولی احادیث شریف آن را روشن نموده‌اند و در آن‌ها چنین آمده است که آن امتحان، خضوع درباره افضلیت و برتری آنان؛ یعنی برتری رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت او و اعتقاد به متابعت حضرت ابراهیم علیه السلام از ایشان بوده است.⁶

آیه سوم

« وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بهشیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اْلأَمْوالِ وَ اْلأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصّابِرینَ»؛ « قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه ‏ها، آزمایش می‏کنیم و بشارت ده به استقامت‏کنندگان».⁷

محمد بن مسلم می‌گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرموده است: «پیش از آمدن قائم، علامت‌هایی برای مؤمنین خواهد بود». عرض کردم: آن علامت‌ها چیست؟ امام فرمود: «بیماری‌های گوناگون که سبب ترس و دلهره است و بالا رفتن نرخ‌ها که سبب گرسنگی است و کاهش در اموال و جان‌ها که  قحطی و مرگ و میر فراوان است و نقص در محصولات که به نیامدن باران است. پس در آن موقع به آن‌ها که در عقیده به ما ثابت می‌مانند، مژده بده».

آنگاه فرمود: « ای محمد! این تأویل آیه است و هیچ کس جز آن‌ها که راسخ در علماند، تأویل آن را نمی‌دانند و مائیم راسخان در علم».⁸

آیه چهارم

«أَ فَغَیْرَ دینِ اللّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ طَوْعًا وَ کَرْهًا وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ»؛ « آیا آن‌ها غیر از آیین خدا می ‏طلبند؟ (آیین او همین اسلام است؛) و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ (فرمان) او تسلیمند و همه به سوی او بازگردانده می ‏شوند».⁹

امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه و ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فرموده است: « هنگامی که قائم قیام کند، هیچ آبادی و سرزمینی در روی کره زمین باقی نمی‌ماند، مگر اینکه ندای "لا اله الا الله و محمداً رسول الله" در آنجا بلند شود و این همان گفتار خدای تعالی است که " وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ ..." و مهدی، جزیه را نمی‌پذیرد؛ چنان که رسول خدا می‌پذیرفت و این، همان قول خدای تعالی است که " وَ قاتِلُوهُمْ حَتّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ "؛ " و با آن‌ها پیکار کنید، تا فتنه [شرک و سلب آزادی] برچیده شود و دین (و پرستش) همه مخصوص خدا باشد"»¹⁰

ابن بکیر نیز از قول امام موسی کاظم علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه چنین گفته است: « این آیه درباره قائم نازل شده است. هنگامی که ظاهر شود، آیین مقدس اسلام را در شرق و غرب جهان، به یهود و نصاری و صائبان و ملحدان و مرتدان و کافران عرضه می‌دارد؛ هر کس آن را از روی میل و رغبت بپذیرد، به نماز و زکات و دیگر فرائض اسلامی امر می‌فرماید و هر کس امتناع ورزد، گردنش را می‌زند تا در همه شرق و غرب جهان جز موحد و یکتاپرست باقی نماند».¹¹

زهرا رضائیان

بخش مهدویت تبیان

پی نوشت:

1. بقره: 2و3.

2. ینابیع المودة، ج3، ص283.

3. بحارالانوار، ج51، ص52.

4. بقره: 124.

5. تفسیر نور الثقلین، ج1، ص120.

6. موعود در قرآن، ص 12.

7. بقره: 155.

8. ینابیع المودة، ج3، ص235.

9. آل عمران: 83.

10. تفسیر عیاشی، ج2، ص65.

11. همان، ج1، ص 207.