همه حواشی بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر
آتش حواشی برای داغی تنور جشنواره
همانطور که پیش از شروع به کار جشنواره فیلم فجر انتظار می‌رفت، آنچه تنور این جشنواره را داغ کرد حواشی بود و غلبه آن بر اصل تا حدی بود که پخش و تماشای فیلمهای برتر جشنواره نتوانست بیش از حاشیه‌ها گرمابخش جشنواره باشد.
بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر زمانی کلید خورد که سینمای ایران در موارد مشخصی با چالش‌هایی جدی روبرو بود؛ نبود تعامل از سوی معاونت سینمایی با خانه سینما، شکل‌گیری شواری عالی سینما در شرایطی که جمع گسترده‌ای از سینماگران نسبت به ترکیب فیلمسازان و هنرمندان حاضر در آن معترض بودند و راه‌اندازی تشکل واحد تهیه‌کنندگان با عنوان اتحادیه تهیه‌کنندگان مهمترین سرفصل‌‌های این چالش‌ها بود و انتظار می‌رفت تبعات آن در جریان برگزاری مهمترین رویداد سینمایی دیده شود و چنین هم شد.
زمانی که سینماگرانی در طول یکسال با مدیرانی دچار مشکل هستند و نسبت به دولتی شدن کلیت سینما و نادیده گرفتن خانه سینما و موازی کاری با شورای عالی تهیه‌کنندگان و انحصارطلبی‌ها گله‌مند هستند، این گله و شکایت‌ها را بیش از هر فرصتی در زمان برگزاری جشنواره‌ای نشان می‌دهند که اتفاقاً در ادامه رویه دو ساله معاونت سینمایی برگزار می‌شود.
فارغ از همه این مشکلات، تعداد زیاد فیلمهای سینمایی بخش مسابقه سینمای ایران، خلق بخش نوعی نگاه بدون ارائه تعریف مشخص از آن و ترکیب هیئت داوری جشنواره فجر همه پتانسیلی بالا برای فراهم کردن زمینه گلایه‌ها و اعتراض‌ها داشت و این‌ها موجب شد جشنواره‌ای که می‌توانست به واسطه حضور پرتعداد سینماگران سرشناس الگویی برای سایر دوره‌های جشنواره باشد، به یکی از پراشکال‌ترین و حاشیه‌سازترین جشنواره‌های فجر تبدیل شود.
اختتامیه
مراسم پایانی جشنواره فیلم فجر فضایی متفاوت با اغلب دوره‌های جشنواره داشت؛ از تعداد کم چهره‌های سرشناس حاضر در مراسم تا غیبت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حضور رئیس دفتر رئیس جمهور.
ترکیب چهره‌هایی که برای اعطای جوایز روی صحنه ایستاده بودند هم تازه و نو بود؛ کمتر قابی را در طول بیست و هشت دوره اختتامیه جشنواره فیلم فجر می‌توان یافت که چهره‌هایی مانند آنانی که در مراسم اختتامیه بیست و نهمین دوره جشنواره روی صحنه رفتند بودند، در خود جای داده باشد؛ از ابوالقاسم طالبی و علی معلم و مرتضی شایسته و مجید انتظامی تا جواد شمقدری و اسفندیار رحیم‌مشایی.
سینمای ایران سال‌هایی نه چندان دور را به یاد دارد که ابراهیم حاتمی‌کیا، مجید مجیدی، رسول صدرعاملی و تعدادی دیگر از سینماگران فعال داور فیلمهای جشنواره بودند.
مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر در تمامی این سال‌ها همچنین رنگی از اجرایی که ژیلا صادقی در شب بیست و هفتم بهمن در سالن همایش‌های برج میلاد روی صحنه آورد به خود ندیده بود؛ یک مجری که خاطراتی با برخی از سینماگران دارد و از فرصت محدود برنامه برای بیان آن‌ها و خواندن دست‌نوشته‌هایش استفاده می‌کند و به معاون امور سینمایی فرصت دو دقیقه‌ای برای حرف زدن پیشنهاد می‌دهد و به برگزیده جشنواره فیلم فجر از پشت تریبون مهمترین جشنواره سینمایی کشور و در دل اهالی سینمای ایران سخنی نسنجیده می‌گوید.
تشویق کردند؛ اما برای سکوت
مراسم پایانی بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر فضایی قطعاً متفاوت از دوره‌های قبل داشت و از جمله این تفاوت‌ها سوت و دست‌ها و گاه واکنش‌های منفی حاضران در سالن در مواجهه با سخنان مدیران بود.
رسم اغلب برنامه‌های افتتاحیه و اختتامیه جشنواره‌های سینمایی سخنرانی مدیران است، این بار علاوه بر دبیر جشنواره که کوتاه سخن گفت و همچنین معاون امور سینمایی که توانست شش دقیقه زمان برای حرف زدن به دست آورد، رئیس دفتر رئیس جمهور هم درباره سینما صحبت کرد و مدیران دو شرکت تولید خودروی اسپانسر برنامه هم روی سن آمدند تا در مورد اهمیت سینما و حمایتشان از سینماگران صحبت کنند.
جواد شمقدری معاون امور سینمایی زمانی که پشت تریبون قرار گرفت و سخنان خود را آغاز کرد، از سینما گفت و پایان دوران گلخانه‌ای آن و آغاز حیات طبیعی‌اش. اما وقتی او صحبت را به دشمنان سینما از درون و بیرون و کسانی که سینما را حیاط خلوت کرده‌اند رساند، حاضران در سالن شروع به تشویق کردند؛ تشویقی که تعجب معاون امور سینمایی را به همراه داشت و در ادامه با طولانی شدن آن مشخص شد به نشانه اعتراض است. این تشویق تا پایان سخنان شمقدری او را همراهی کرد.
اسفندیار رحیم‌مشایی نیز از این واکنش بی‌بهره نماند و او هم وقتی به نیمه‌های صحبت‌های خود رسید با تشویق‌هایی برای سکوت روبرو شد.
دفاع از خانه سینما
سخن سینماگران حاضر روی سن جشن سینمای ایران که در شهریور ماه برگزار شد، با این جمله آغاز می‌شد: «... هستم، عضو خانه سینما.» در شرایطی که انتظار نمی‌رفت مشابه این رفتار در مراسم پایانی جشنواره فیلم فجر تکرار شود، مهدی هاشمی برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد این تصور را بر هم زد.
او بعد از دریافت جایزه خود و تشکر از همکارنش، از خانه سینما یاد کرد و گفت نیمی از جایزه خود را به این نهاد صنفی می‌دهد و با بیان این جمله تشویق پرشور حاضران را برای خود به ارمغان آورد.
مهناز افشار و «جدایی نادر از سیمین»
زمانی که نام مهناز افشار به عنوان بهترین بازیگر نقش مکمل زن برای بازی در «سعادت آباد» به کارگردانی مازیار میری قرائت شد، او رو به حاضران در سالن تعظیم کرد و با هیجان راهی صحنه شد و بعد از در دست گرفتن میکروفن با گفتن اینکه جایزه اهدا شده او را هیجان‌زده کرده و سخن گفتن برایش سخت است صحبت‌هایش را آغاز کرد؛ سختی سخن گفتن در آن شرایط بود یا برنامه از پیش تعیین شده افشار که موجب شد او به جای تشکر از سازندگان «سعادت آباد» از اصغر فرهادی برای ساخت «جدایی نادر از سیمین» تشکر کند و در ادامه هم از بازی خوب پیمان معادی در این فیلم سخن بگوید. او صحنه را بی یادی از میری و همایون اسعدیان و دیگر عوامل «سعادت آباد» ترک کرد تا این پرسش در ذهن‌ها به وجود آید که «چرا؟».
کیانوش عیاری نیامد
انتظار می‌رفت کیانوش عیاری که در سینما کم کار می‌کند، اما آثار ارزشمندی می‌سازد به واسطه تولید «خانه پدری» در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر حضور داشته باشد که چنین نشد.
گویا لزوم حذف اپیزود اول فیلم برای نمایش آن در جشنواره به این کارگردان اجازه نداد به اثر خود پشت کند و فقط برای ثبت نامش در این دوره از جشنواره، فیلمی تکه‌تکه شده را به جشنواره دهد و در نتیجه همه این‌ها بود که نه «خانه پدری» به جشنواره آمد نه کیانوش عیاری.
یاد عیاری دو بار در مراسم اختتامیه زنده شد؛ یکبار وقتی که مهدی هاشمی جایزه خود را گرفت و از «خانه پدری» که در آن بازی کرده بود یاد کرد و یکبار دیگر وقتی او به عنوان تهیه‌کننده یک فیلم موفق به کسب جایزه شد. اما در هر دوی این موارد عیاری در سالن نبود که به تشویق‌های حاضران پاسخ دهد.
تنابنده و یادی از جعفر پناهی
محسن تنابنده امسال هم از جشنواره فیلم فجر جایزه گرفت؛ بازیگری که هم در میان داوران دوره‌های مختلف جشنواره محبوبیت دارد و هم در میان منتقدان.
این بازیگر و فیلمنامهنویس روی صحنه رفت و دیپلم افتخار بهترین بازیگر مکمل مرد را گرفت و گفت: «از مسئولان می‌خواهم شرایط را طوری کنند که جعفر پناهی به سینما بازگردد.»
او این جمله را گفت و خاطره سخنان مسعود کیمیایی را در مراسم افتتاحیه زنده کرد و مورد تشویق قرار گرفت و همه راضی بودند غیر از مجری برنامه که آدامس در دهان تنابنده را نپسندیده بود و به او تذکر داد آن را دربیاورد.
عباسی نیامد
حسن عباسی تئوریسنی که در جمع هیئت داوران بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر جای گرفته بود و حجمی از انتقادهای سینماگران درباره داوران به حضور او در این جمع بازمی‌گشت، در مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر نیامد و روی سن نرفت تا شنیده شود او با آرای نهایی برگزیدگان جشنواره موافق نبوده و به نشانه اعتراض به مراسم اختتامیه نیامده است.
داوران پرحاشیه
فهرست هیئت داوران هر جشنواره شناسنامه نگاه مدیران و برگزارکنندگان جشنواره است؛ اینکه قرار است کدام نگاه غالب باشد و چه رویکردی در سینما ترویج شود. ترکیب هیئت داوران بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر در ابتدا به این ترتیب اعلام شد: ابوالقاسم طالبی کارگردان سینما، علی معلم تهیه‌کننده سینما، جهانگیر الماسی بازیگر سینما، جابر قاسمعلی فیلمنامهنویس، مجید انتظامی آهنگساز، دکترحسن عباسی منتقد و کارشناس استراتژیک رسانه و اسدالله نیک‌نژاد کارگردان سینما.
حضور نیک‌نژاد در این ترکیب خیلی هم طول نکشید، زیرا به یاری اطلاعاتی که در اینترنت به راحتی قابل دسترسی است و بعضی حافظه‌هایی که نام او را به خاطر می‌آوردند، پیشینه کاری او رو شد و او قبل از شروع به کار جشنواره با انتشار نامه‌ای کناره‌گیری خود را اعلام کرد؛ البته نامه‌ای که در آن رنگی از پشیمانی از کارهای قبلی دیده نمی‌شد.
سخنان میرکریمی در مورد داوران
رضا میرکریمی در همین سال‌های بعد از انقلاب فیلمسازی را تجربه کرده و با کارهای مطرحش نام خود را در میان سینماگران معتبر ایرانی قرار داده است؛ اما مجموعه‌ای که در خود سینماگری پرورش داده تاب شنیدن انتقادات او را هم نداشت.
رضا میرکریمی که «یه حبه قند» را به این جشنواره ارائه کرده بود گفت: «بدون تعارف انگیزه‌ام را از دست داده‌ام. نه به خاطر اینکه دوست ندارم جایزه بگیرم. چون به هر حال هر هنرمندی دوست دارد مورد تشویق قرار بگیرد و مورد توجه واقع شدن نیروی خوبی برای ادامه مسیر فراهم می‌کند، ولی امسال متاسفانه جشنواره از مسیر حرفه‌ای‌اش خارج شده است. نوع انتخاب فله‌ای فیلم‌ها برای بخش مسابقه و انتخاب هیئت داوران یک نوع نخبه‌ستیزی است که سیاست اصلی جشنواره را نشان می‌دهد و در ارکان آن رسوخ کرده است. این مسئله انگیزه حضور در رقابت را از فیلمسازان گرفته است. بنابراین خیلی برایم مهم نیست که از چنین جشنواره‌ای جایزه بگیرم. من امیدوار بودم که امسال برخلاف سال‌های گذشته که جشنواره با تک ستاره‌ها می‌درخشید، شاهد فیلمهای بیشتری باشیم.»
او این جملات را گفت و سیل واکنش‌ها را به همراه آورد؛ از نامه عذرخواهی دبیر جشنواره خطاب به داوران تا سخنان جهانگیر الماسی عضو هیئت داوران که مدعی بود میرکریمی با بودجه‌‌ای که برای ساخت این فیلم هزینه کرده کله قند در گلویش گیر می‌کند.
برنامه نامعلوم جشنواره
رکورد تغییر برنامه و بی‌برنامه بودن را فعلاً می‌توان به نام بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر ثبت کرد؛ جشنواره‌ای که در زمان پیش‌فروش بلیت‌های جشنواره هنوز مخاطبان نمی‌دانستند برای کدام فیلم‌ها بلیت می‌خرند.
تغییرات در نمایش فیلم‌ها نیز در روزهای برگزاری جشنواره ادامه داشت؛ تغییر همه فیلمهای یک سینما طی یک روز، عقب افتادن نمایش «اخراجی‌ها3» بدون دلیل مشخص و مواردی از این دست هم در سینماهای مردمی دیده شد هم در سینمای اهالی رسانه.
آرای مردمی
وضعیت آرای مردمی یکی از پدیده‌های این دوره از جشنواره بود؛ جشنواره‌ای که در روزهای ابتدایی برگزاری، مدیران آن تصور می‌کردند هیچ فیلم ضعیفی در بخش مسابقه حضور ندارد و گزینه‌های آرای مردمی را به صورت خوب، خیلی خوب و عالی تعریف کرده بودند و بعد از پنج روز دریافتند باید گزینه ضعیف هم وجود داشته باشد و آرا را تغییر دادند.
فیلمهای سیاسی
جشنواره فیلم فجر امسال یک فرق دیگر با سایر دوره‌ها داشت؛ در این دوره قرار بود طبق سیاست‌های جدید معاونت امور سینمایی تعدادی فیلم که با موضوع سیاسی ساخته شده بودند به نمایش درآید و چنین هم شد.
از فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا که بیشتر در ساختار بخش پایانی فیلم و مضمون کلی آن ادای دینی با جریانات سیاسی داشت تا «پایان نامه». اما هیچ یک از فیلم‌ها سهمی از جوایز جشنواره به دست نیاوردند.
افزایش 50 درصدی ظرفیت بخش مسابقه
تعداد زیاد فیلمهای متقاضی حضور در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر مدیران سینمایی را بر آن داشت تا بعد از معرفی 16 فیلم مدعی افزایش 50 درصدی ظرفیت بخش مسابقه جشنواره شوند و تعداد فیلمهای حاضر در این بخش را به 33 اثر برسانند؛ تعدادی فیلم هم در این میان راهی بخش نوعی نگاه شد و تعدادی دیگر خارج از مسابقه و بخشی هم به بخش فیلم اولی‌ها رفتند تا از میان 95 فیلم متقاضی حضور در جشنواره کمتر فیلمی دست خالی به خانه بازگردد و از حضور در این رویداد سینمایی باز بماند.
اما در میان همین تعداد اندکی که فرصت نمایش در جشنواره به دست نیاوردند، سه فیلم مطرح نیز وجود داشتند؛ «خانه پدری» کیانوش عیاری، «انتهای خیابان هشتم» علیرضا امینی و «زندگی باچشمان بسته» رسول صدرعاملی.
بمب نوعی نگاه
بخش نوعی نگاه بدون تعریف اولیه زمانی به بخش‌های جشنواره فجر اضافه شد که مدیران سینمایی نه می‌توانستند فیلمهای علیرضا داودنژاد و سیروس الوند و تهمینه میلانی و فریدون جیرانی و عبدالرضا کاهانی را به بخش خارج از مسابقه بفرستند نه امکان حضور آن‌ها در بخش مسابقه بود. در این شرایط بود که یک عنوان تازه با کلماتی مشابه بخش مهمی از جشنواره بین‌المللی فیلم کن به جشنواره فجر اضافه شد و این آغاز اعتراض‌های جدی کارگردانان بود؛ اعتراضی که در نهایت به سرانجام نرسید و حتی نوبت نمایش این فیلم‌ها را از نیمه شب‌های سینمای رسانه‌ها به زمانی مناسب‌تر نتوانست تغییر دهد
فیلم‌کوتاهی‌های غایب
امسال مدیران سینمایی تصمیم گرفتند بالاخره کار بخش فیلمهای کوتاه و مستند را یکسره کنند و آن را از این جشنواره حذف کنند.
جالب اینکه به دلیل کم توجهی در اغلب دوره‌های جشنواره به این بخش نبود فیلمهای کوتاه و مستند در جشنواره چندان به نظر نیامد؛ هرچند در مراسم اختتامیه امسال دیگر سیمرغ بلورین در دستان فیلمسازان برتر حوزه کوتاه و مستند جای نگرفت.
آرای داوران
هیئت داوران بیست و نهمین دوره جشنواره فجر با انتقادات بسیاری روبرو شده بودند و در این شرایط تصور می‌شد برای پایین آمدن حجم انتقادها دیدگاه داوران نزدیک به دیدگاه اکثریت باشد یا نامی در مراسم اختتامیه به عنوان برترین اعلام شود که به دلیل پیشکسوتی در سینما و محبوبیت امکان صحبت روی نام او وجود نداشته باشد.
طبیعی بود این هیئت داوری توان کشف نداشته باشد؛ زیرا هر کشف مسئولیت پذیری نیاز دارد و مسئولیت پذیری از هیئتی که در پاسخ‌گویی به نقدها دچار چالش جدی می‌شوند، بعید به نظر می‌آمد.
سینما و تلویزیون تبیان
خبرآنلاین
