ترکیب پارلمان افغانستان
چندی پیش با دستور و نظر حامد کرزای، رییس جمهور افغانستان پارلمان جدید این کشور که انتخابات آن چند ماه پیش برگزار شده بود، آغاز به کار کرد. در این میان نگاهی به ترکیب قومیتی و حزبی این مجلس که به عنوان دومین تجربه دموکراسی مردم این کشور می باشد، می تواند در ارزیابیها از اوضاع این کشور موثر واقع شود.
افغانستان به عنوان کشوری که پس از حمله سال 2001 آمریکا و متحدانش به بهانه مبارزه با تروریسم، کشوری اشغال شده و تحت بند 7 منشور ملل متحد قرار دارد، چندی پیش توانست انتخابات دومین دور مجلس خود با قانون اساسی جدید را برگزار کند. این انتخابات در شرایطی با حضور گسترده مردم این کشور برگزار شد که با تهدیدات گسترده از سوی طالبان مواجه بودند. وجود برخی اختلاف نظرها در برگزاری این انتخابات و برخی مشکلات داخلی افغانستان سبب شد که آغاز به کار رسمی این پارلمان جند ماه به طول بی انجامد. اما نهایتا چند روز پیش این امر محقق شد و این پارلمان شکل گرفت تا روند دیگری از دموکراسی در افغانستان طی شود. هم اکنون این کشور با مشکلات گسترده ای نظیر اشغال، تروریسم، طالبان، بی کاری، مواد مخدر و بی بنیانی اقتصاد مواجه است و مردم این کشور امید دارند از طریق کمک ها و سرمایه گذاری های خارجی و عزم دولتمردان و سیساتمداران شان بر این مشکلات فائق آیند.
در این مقال قصد داریم نگاهی به ترکیب قومیتی مجلس جدید افغانستان بی افکنیم تا رویكرد نمایندگان جدید و طیفها و گروههای مختلف در این پارلمان، مشخص شود. این بررسی می تواند برای اهل فن و کارشناسان افغانستان در تحلیل مسایل این کشور کمک نماید ضمن اینکه ضعفها و خلاهای عمده پارلمان جدید را مشخص نموده و تحلیلی در اختیار نهادها و ارگانهای علمی و سیاسی برای پر كردن این خلاها قرار می دهد.
بررسی گرایشهای سیاسی در تركیب نمایندگان مجلس دوم
1ـ گروه حكومت
در مورد گروههای طرفدار حكومت، آنچه كه مشخص است، این گروهها در نتیجه قاطعیت و شفافیت در عملكرد كمیسیونهای انتخاباتی و ایستادگی این كمیسیونها در برابر فشارها و درخواستهای غیرقانونی حلقات حكومتی، در این دوره از فعالیت مجلس نمایندگان، برخلاف انتظارشان نتوانستهاند حضور قابل توجهی داشته باشند. اما برخی مسائل و گرایشات دیگر وجود دارد كه میتواند در مجموع، بر تعداد نمایندگان طرفدار حكومت بیافزاید. یكی از این گرایشات، تمایل حزب اسلامی افغانستان و نمایندگان و هواداران این حزب به حكومت است. البته احتمال این مساله نیز وجود دارد كه گروههایی از میان چهرههای مستقل، در موضعگیریهای مختلف، موضع جناح حكومت را اختیار كنند و با این جناح هماهنگ شوند.
2ـ گروه اپوزیسیون
در مقابل گروه یا گروههای طرفدار حكومت در مجلس نمایندگان جدید، حضور اپوزیسیون در این دوره، به لحاظ حضور برخی از افراد و چهرههای شاخص، قویتر و چشمگیرتر خواهد بود. دكتر عبدالله، رهبر ائتلاف تغییر و امید، پس از اعلام نتیجه نهایی انتخابات پارلمانی، اعلان كرد كه 90 نفر از چهرههای مرتبط به این ائتلاف به مجلس نمایندگان جدید راه یافتهاند. البته با توجه به تلاشهای مركز مطالعات استراتژیك كابل، ما نتوانستیم چنین لیستی را به دست بیاوریم.
یك انتقاد در مورد ادعای لیست 90 نفری نمایندگان ائتلاف تغییر و امید این است كه این ائتلاف یك تعداد از كسانی كه منتقد حكومت و به نوعی اپوزیسیون هستند، اما عناصری مستقل میباشند را نیز جزء نیروهای خود حساب كرده است.
در كنار این ائتلاف، شاهد حضور چهرههای شاخص اپوزیسیون در مجلس جدید، از جمله حفیظ منصور، عبدالطیف پدرام، حاجی عبدالظاهر قدیر فرزند حاجی عبدالقدیر، وزیر فوائد عامه كابینه دولت انتقالی افغانستان كه در آن زمان ترور شد، و... هستیم، اما این مساله به این معنا نیست كه این چهرهها، رویكردها و موضعگیریهای یكسان و به تبع آن، یك جریان واحد، هماهنگ و قوی اپوزیسیون را در داخل مجلس به وجود آورند. به این سبب، تردیدهایی در مورد شكلگیری یك اپوزیسیون قوی و جدی در داخل ولسیجرگه جدید وجود دارد. در عین حال، با توجه به حضور چهرههای شاخص اپوزیسیون در مجلس دوم، برخی این تحلیل را رد میكنند كه گویا، اپوزیسیون در این مجلس، اكثریت را در اختیار خواهد داشت.
3ـ طیف مستقل
در كنار دو گروه طرفدار حكومت و اپوزیسیون، بر اساس نتایج نهایی دومین انتخابات ولسیجرگه، اكثریت را در مجلس نمایندگان جدید، چهرههای مستقل تشكیل میدهند. بر اساس اطلاعات جمعآوری شده توسط مركز مطالعات استراتژیك كابل، اكثر اعضای مجلس نمایندگان جدید، چهرههای مستقل هستند؛ البته این طیف نیز در میان خود دارای گرایشات مختلف سیاسی و حزبی، قومی، فكری و همچنین اقتصادی میباشند و ممكن در جریان موضعگیریهای سیاسی، یكی از دو جناح دیگر را اختیار كنند. این طیف نیز حدود 128 تن را شامل می شود كه در مجموع 51 درصد مجموع نمایندگان را به خود اختصاص دادهاست.
حزب جمعیت اسلامی، بیشترین نماینده، هوادار و وكلای با سابقه این حزب را به خود اختصاص داده است
تفكیك نمایندگان بر اساس گرایشات حزبی
الف ـ حزب اسلامی
حزب اسلامی كه به ریاست عبدالهادی ارغندیوال در وزارت عدلیه افغانستان ثبت شده، در مجموع 16 درصد كل نمایندگان ولسیجرگه جدید یا 41 نماینده را به خود اختصاص داده است. این 41 نماینده شامل 24 نماینده عضو حزب اسلامی و 17 نماینده متمایل به این حزب میباشد.
ب ـ جمعیت اسلامی
به دنبال حزب اسلامی، حزب جمعیت اسلامی، بیشترین نماینده، هوادار و وكلای با سابقه این حزب را به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات جمعآوری شده، 14 تن از اعضای این حزب، 13 تن از متمایلین به جمعیت و 8 نماینده با سابقه جمعیت اسلامی در میان نمایندگان دومین ولسیجرگه دیده میشود كه 14 درصد كل نمایندگان را تشكیل میدهند.
ج ـ در كنار حزب اسلامی و حزب جمعیت اسلامی، حزب دیگری كه بیشترین نماینده را در تركیب مجلس دوم به خود اختصاص داده، حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری حاجی محمد محقق و از احزاب شیعی است كه توانسته 8 نماینده از هواداران خود را به شمول رئیس این حزب، وارد مجلس نمایندگان كند و 3 درصد از كل نمایندگان را به خود اختصاص دهد.
د ـ پس از حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب اسلامی افغانستان به رهبری كریم خلیلی، معاون دوم رئیسجمهور، صرف توانسته 5 نماینده را به مجلس نمایندگان بفرستد و 2 درصد از كل اعضای مجلس را به خود اختصاص دهد.
هـ ـ حزب پیوند ملی افغانستان به رهبری سید منصور نادری نیز 4 نماینده در مجلس جدید دارند كه 3 تن آن از خانواده نادری به شمول سید منصور نادری است و فرد چهارم نیز از مریدان سید منصور نادری و اسماعیلیه است كه از كابل به مجلس نمایندگان راه یافته است.
و ـ احزاب چپ كه مربوط به جریانهای كمونیستی هستند نیز در كل 4 نماینده در مجلس دارند. البته چهرههای شاخص این احزاب چون سید محمد گلابزوی، كبیر رنجبر و نورالحق علومی، نتوانستهاند به مجلس راه پیدا كنند.
ی ـ حزب جنبش اسلامی افغانستان به رهبری عبدالرشید دوستم نیز صرف توانسته 4 نماینده به مجلس بفرستد.
ن ـ حزب افغان ملت هم كه در این دوره از انتخابات پارلمانی، شكست سختی خورده، یك نامزد مشخص و 2 نامزد متمایل به خود را در تركیب پارلمان جدید با خود دارد.
گرایشات قومی در پارلمان جدید
به لحاظ مرزبندیهای قومی، تحول و دگرگونی قابل توجه ی در پارلمان جدید ایجاد شده است. بر اساس این دگرگونی، تعداد نمایندگان مربوط به قوم هزاره به دلیل اشتراك گسترده مردم این قوم در انتخابات، به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته و در مقابل از تعداد نمایندگان مربوط به قوم پشتون، كاسته شده است. بر این اساس، تحقیق حاضر به این نتیجه رسیده است كه در پارلمان جدید، مسائل قومی حتی بیشتر از پارلمان گذشته مطرح خواهد بود.
تفكیك نمایندگان ولسیجرگه جدید بر اساس قومیت
الف ـ پشتونها
بر اساس تحقیق مركز مطالعات استراتژیك كابل، پشتونها در پارلمان جدید دارای 96 نماینده از مجموع 249 نماینده میباشد كه 39 درصد كل اعضای جدید مجلس نمایندگان را تشكیل میدهد، در حالیكه این قوم در پارلمان گذشته، 102 نماینده داشت.
ب ـ تاجیكها
21 درصد از مجموع نمایندگان مجلس جدید یعنی برابر با 53 نماینده از قوم تاجیك هستند. این در حالی است كه در پارلمان گذشته، قوم تاجیك 59 نماینده را در اختیار داشت.
ج ـ هزارهها
25 درصد از مجموع نمایندگان ولسیجرگه جدید با 61 نماینده، از آن قوم هزاره است. این قوم در دومین انتخابات پارلمانی، حضوری گسترده و چشمگیر داشت و در نهایت توانست نمایندگان بیشتری را به مجلس بفرستد. این در حالی است كه قوم هزاره در پارلمان گذشته 43 نماینده داشتند. اختصاص تمام كرسیهای ولایت غزنی به نمایندگان هزاره، به حضور این قوم در پارلمان جدید، هویت و اقتدار بیشتری بخشیده است.
د ـ ازبكها
قوم ازبك در تركیب نمایندگان جدید ولسیجرگه، دارای 15 چهره است كه 6 درصد مجموع نمایندگان را تشكیل میدهد.
هـ ـ ایماقها
بعد از قوم ازبك، قوم ایماق با 3 درصد مجموع نمایندگان و با 8 نماینده در تركیب مجلس نمایندگان جدید حضور دارد.
ی ـ عربها
3 درصد از مجموع نمایندگان در تركیب اعضای جدید ولسیجرگه، از قوم عرب میباشد. این قوم دارای 8 نماینده در مجلس جدید نمایندگان است.
هـ ـ تركمنها
قوم تركمن با 3 نماینده در فهرست نهایی مجلس نمایندگان جدید، 1 درصد از مجموع نمایندگان ولسیجرگه را به خود اختصاص داده است.
ن ـ نورستانیها
قوم نورستانی 2 نماینده در مجلس نمایندگان جدید دارد كه هر دوی آنها مربوط به ولایت نورستان میباشد.
ك ـ بلوچها
قوم بلوچ صرف یك نماینده در تركیب پارلمان جدید دارد كه از ولایت نیمروز است.
گ ـ پشهایها
قوم پشهای نیز صرف یك نماینده در تركیب پارلمان جدید دارد كه از ولایت ننگرهار است.
ل ـ تركها
قوم ترك تنها یك نماینده در تركیب ولسیجرگه جدید دارد كه از ولایت باغیس است.
گرایشات ایدئولوژیك در تركیب مجلس نمایندگان جدید
در مورد گرایشات ایدئولوژیك در تركیب مجلس نمایندگان جدید، یك تغییر محسوس دیگر، تغییر در گرایشات ایدئولوژیك در تركیب پارلمان جدید میباشد. گفته میشود بیشتر از 90 درصد نمایندههای پارلمان جدید یا مستقیما مربوط به گروههای جهادی هستند و یا هم به نحوی از سوی آنها مورد حمایت بودهاند. البته بر اساس یك تحلیل، چهرههای جهادی پیروز، چهرههایی نو و در واقع نسل دوم از مجاهدین هستند، نسل جدیدی كه در زمان جهاد جوان و كوچك بودند، اما با تفكر جدید خودشان توانستند به پارلمان راه پیدا بكنند.
پشتونها در پارلمان جدید دارای 96 نماینده از مجموع 249 نماینده میباشد كه 39 درصد كل اعضای جدید مجلس نمایندگان را تشكیل میدهد
بر این اساس از افراد شاخص مربوط به جریانهای كمونیستی گذشته نسبت به دور پیشین تعداد اندكی دیده میشود. همچنین در تركیب پارلمان جدید چهرههایی كه گرایشات لیبرال یا سكولار دارند یا اصطلاحا به آنها تكنوكرات گفته میشود و در میان عوام به غربیها شهرت دارند نیز كمتر دیده میشوند.
نكته قابل توجه دیگر، اینكه در دوره گذشته تعدادی از افراد مرتبط با طالبان توانستند خود را كاندید كنند و به پارلمان راه بیابند، از جمله ملاعبدالسلام راكتی و دیگران، اما در این دوره نظر به ناامنیها و دیگر اینكه مردم هم به این چهرهها رأی ندادند، چهرههای مشخصی از مرتبطین با طالبان به ولسیجرگه راه نیافتهاند.
حال با توجه به شرایط پارلمان جدید به راحتی می توان در مورد آن ارزیابی هایی را ارائه کرد. در این بخش به طور مختصر به برخی از چالش های پیش روی این پارلمان اشاره می شود.
الف ـ تعامل پارلمان جدید با قوه مجریه
یكی از چالشهای عمده در برابر ولسیجرگه گذشته، تقابل قوه مجریه با قوه مقننه بود كه در نهایت، موجب شد تا قوه مقننه نتواند جایگاه واقعی خود را در جامعه به دست آورد. این تقابل در طول سالهای گذشته از نظارت بر عملكرد حكومت گرفته تا تصویب قوانین، موجب شد تا پتانسیل و ظرفیتهای موجود در دو قوه خصوصا در قوه مقننه، صرف تنشها و اصطكاكهای سیاسی شد و نتیجه آن، مستقیما بر وضعیت مردم افغانستان، وارد آمد.
پیرامون تعامل قوه مجریه با قوه مقننه در پارلمان جدید، به نظر میرسد با توجه به موضعگیریهای رئیسجمهور در مورد نتایج نهایی انتخابات پارلمانی و عدم تأمین منافع و خواستههای گروههای حكومتی در این انتخابات، شاهد تقابلهای جدی و بیشتری در روابط میان دو قوه باشیم، به خصوص اینكه با مداخلات آشكار و پنهان رئیسجمهور و حلقات فشار حكومتی، اصل تفكیك قوا میان سه قوه نیز از بین رفته و قانون اساسی نقض شده است. در قضیه انتخابات اخیر شاهد هستیم كه پای لوی سارنوالی و ستره محكمه یا به عبارتی پای قوه قضائیه نیز به جنجالهای پشت پرده انتخابات كشیده شده و این قوه نیز همانند برخی موارد در گذشته، بار دیگر در صدد تأمین خواستهها و منافع حكومت برآمده است.
از سوی دیگر، رئیسجمهور بنابر رای دادگاه ویژه بررسی شكایات انتخاباتی، زمان افتتاح پارلمان جدی را برخلاف آمادگیها و وعدههای داده شده، یك ماه به تعویق انداخت و به سوم حوت (ژانویه) موكول كرد. این در شرایطی است كه مجلس نمایندگان اعلام كرده فعالیت خود را 3 دلو(فوریه)، رسما آغاز خواهد كرد.
با این وجود، پیرامون تعامل میان قوه مجریه با قوه مقننه در دوره جدید فعالیتهای پارلمانی، باید گفت كه به نظر نمیرسد حداقل رابطهای بهتر از رابطه گذشته حكومت با مجلس نمایندگان، در دوره جدید فعالیتهای ولسیجرگه به وجود بیاید، چه اینكه احتمال میرود تقابل میان این دو قوه، جدیتر از قبل ظاهر شود.
ب ـ چالشهای ساختاری و ملی پیش روی مجلس نمایندگان جدید
ولسیجرگه افغانستان در اولین دوره خود پس از حاكمیت طالبان، با چالشهای اساسی و عمدهای روبهرو بود كه این چالشها در پارلمان جدید نیز رویاروی نمایندگان مردم خواهد بود. در یك نگاه، میتوان چالشهای فرا روی نمایندگان مردم را به چالشهای ساختاری كه مربوط به امور داخلی مجلس میشود و چالشهای ملی دسته بندی كرد.
هاتف پوررشیدی
بخش سیاست