پهلوی و آه در "شاه بی شین"
بررسی رمان "شاه بی شین" اثر محمدکاظم مزینانی
چکیده شاه بی‌شین:
رمان «شاه بی‌شین» نوشته محمدکاظم مزینانی اثری است که بتازگی و براساس زندگی محمدرضا شاه پهلوی توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. داستان این کتاب از بیماری شاه آغاز می‌شود و سپس با نگاهی به گذشته از کودکی تا لحظه مرگ محمدرضا پهلوی را روایت می‌کند آن هم روایت اول شخص، همچنین نوع نگاه شاه به زن، جامعه، دنیا، اطرافیان و حتی روابطش با اشیا و حیوانات در این رمان بخوبی به تصویر کشیده شده‌اند.
عنوان کتاب هم بسیار هوشمندانه توسط نویسنده انتخاب شده است. شاه بی‌شین که می‌شود: «آه» و به تمام حسرت‌های شاه نسبت به زندگی، همسر، گذر زمان و بلندپروازی‌هایش و شکست و ناکامی‌هایش اشاره دارد.
شاه بی‌شین در واقع روایتگر لحظات آخر زندگی مردی است که در نظر همگان از همه مواهب زندگی مادی برخوردار بوده، اما وقتی با مرگ تنها می‌شود درمی‌یابیم که این مواهب چندان چیز دندان‌گیری هم نبوده است و به قول رضا امیرخانی این رمان توانسته حقارت یک انسان مقام‌گرا را در روند از دست دادن مقام به تصویر کشد.
رمان "شاه بی شین" عمق شکست محمدرضا پهلوی، خودکامگی‌های وی، ولخرجی‌هایش و دیکتاتوری مطلق و متمرکز اطرافیان او در ایران را به تصویر کشیده است.
سطرهایی از کتاب:
منتقدان ادبی و شاه بی شین:
محسن فرجی: در این اثر ژانر رمان به وسیله نگارش زندگی نامه یک فرد، به سطح اخبار صفحات روزنامه‌ها تنزل پیدا کرده است. در واقع کتاب "شاه بی شین" سایه‌ای از روان‌شناسی شخصیت یک نفر را به نمایش می‌گذارد و داستان آن چیزی فراتر از باورهای ما درباره محمدرضا پهلوی را بیان نمی‌کند.
در کتاب با یک وجه کاملا تاریخی مواجه هستیم که نویسنده نمی‌توانسته از سطح تاریخی موجود فراتر رود. همچنین نویسنده در این اثر به قضاوت پرداخته که این موضوع در حوزه ادبیات قابل قبول نیست.
این اثر از یک جنبه به رمان نزدیک شده است. در این قالب ادبی داستان با جزییات بیشتری بیان می‌شود. در حالی که در داستان بلند شخصیت‌ها عام و به تیپ نزدیکند و حوادث کلی‌ترند. مزینانی به دلیل پرداخت ریزبینانه و رفت و برگشت‌های زمانی، اثرش را به رمان نزدیک کرده است.
این اثر اطلاعات متنوع و جامعی را درباره زندگی شاه و اطرافیانش شامل شده که این موضوع نشان از تحقیق و پژوهش نویسنده دارد. همچنین از زبان نرم و پالوده‌ای برخوردار است که پیشینه شعری محمدکاظم مزینانی و مطالعات و شناخت وی از ادبیات کلاسیک در این بخش به کمکش آمده اند.
محمدرضا گودرزی: بر اساس تعریفی از رمان تاریخی مبنی بر بازسازی تاریخ به کمک ابزارهای هنری و بیان زندگی و رفتار چهره‌های مثبت و منفی تاریخ و چگونگی زیست و اندیشه آنها، می‌توان کتاب "شاه بی شین" را نیز رمان تاریخی دانست.
مطلع شدن و عبرت گرفتن از گذشته به شیوه روایی و جذاب و با استفاده از استعاره های زمان حال به شکل تمثیلی و پرسش های کلیدی نویسنده که در کتابش مطرح می‌شوند، از دلایلی هستند که مخاطب به خواندن این گروه از رمان‌ها علاقه نشان می‌دهد.
رمان "شاه بی شین" عمق شکست محمدرضا پهلوی، خودکامگی‌های وی، ولخرجی‌هایش و دیکتاتوری مطلق و متمرکز اطرافیان او در ایران را به تصویر کشیده است.
کتاب از زبان نویسنده اثر (محمدکاظم مزینانی):
مبنای رمان را جریان تاریخی قرار نداده‌ام. همچنین دلیل بیان بدون نام برخی از شخصیت‌های تاریخی، کمرنگ شدن تاریخ‌مندی بوده است. اغلب ادبیات به نفع تاریخ مصادره شده، اما من در این اثر خواستم تاریخ را به نفع ادبیات مصادره کنم.
در رمان "شاه بی شین" به دنبال اصالت دادن به تاریخ نبوده‌ام و لحظه‌های زیست شده نسل خود را در شهرستان‌هایی از ایران به تصویر کشیده‌ام.
درباره نویسنده:
محمدکاظم مزینانی سال 1342 در دامغان متولد شد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران به پایان رساند. او در حوزه کودک و نوجوان چندین اثر دارد که می‌توان آنها را به داستان و شعر نوجوان و کودک تقسیم کرد.
کتاب «پاییز در قطار» مزینانی در سال 85 توانست جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش کودک و نوجوان را برای این نویسنده به ارمغان بیاورد. از دیگر آثار او می‌توان به «آب یعنی ماهی»، «نان و شبنم»، «تنها انار خندید» و... اشاره کرد.
فرآوری: مهسا رضایی
بخش ادبیات تبیان
منابع: جام جم آنلاین – خبرگزاری کتاب ایران
