دعاوی مالی و غیر مالی

در هر نظام حقوقی، دعاوی مدنی تقسیم‌بندی‌هایی دارند و بر این تقسیم‌بندی آثاری مترتب می‌شود.در حقوق فرانسه دعاوی مدنی به دعاوی عینی و دعاوی شخصی تقسیم می‌گردد.دعاوی عینی آن دسته از دعاوی هستند كه موضوع آنها حقوقی بوده و برای انسان نسبت به اعیان وجود دارند؛ مانند حق مالكیت بر عین و منافع آن.دعاوی شخصی نیز به دعاوی اطلا‌ق می‌شود كه به طور مستقیم به حقوق اشخاص به یكدیگر مرتبط است و به عبارت دیگر، موضوع این دعاوی حقوقی است كه متعهدله بر متعهد یا شبه آن دارد .

در سیستم حقوقی ایران تقسیم‌بندی دعاوی به عینی و شخصی در قوانین به تصریح بیان نشده و تنها در ماده 232 قانون امور حسبی دعوای بر میت، اعم از دین یا عین، مورد اشاره قرار گرفته است.

معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در دكترین حقوق:

نظریات علمای حقوق یكی از منابع این دانش است.مبحث دعاوی مالی و غیرمالی نیز از دید استادان این رشته به دور نمانده و این دیدگاه وجود دارد كه اگر حق مورد نزاع از حقوق مالی باشد، دعوا مالی و اگر غیرمالی باشد، دعوا نیز غیرمالی محسوب می‌شود.براین‌اساس، در صورتی كه خواسته قابل تقویم به پول باشد، دعوا مالی و چنانچه قابل تقویم نباشد، دعوا غیرمالی است.و سرانجام این كه اگر خواسته مال بوده و نتیجه حاصل از دعوا دسترسی به مال باشد، دعوا مالی و چنانچه دعوا به طور مستقیم چنین نتیجه‌ای را دربرنداشته باشد، این دعوا غیرمالی خواهد بود.باوجود این‌كه فقهای عظام نیز از دعاوی مالی و غیرمالی سخن گفته‌اند؛ اما سخنان آنان در ارتباط با اثبات این دعاوی از طریق بینه و سوگند است و معیار و ملا‌كی برای تشخیص این دعاوی از یكدیگر در كتب فقهی مورد بررسی به‌دست نیامده است.

معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در رویه قضایی:

از آنجا كه پیش از تصویب قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379، درباره میزان هزینه دادرسی برخی دعاوی به این اعتبار كه مالی هستند یا غیرمالی، مباحثی میان قضات مطرح می‌شد و پس از تصویب قانون مذكور نیز علا‌وه بر هزینه دادرسی، آثار دیگری بر این دعاوی مترتب گردید، این امر گفتمان‌های متعددی را میان قضات به وجود آورد.حاصل این گفت‌وگوها و نشست‌های قضایی را می‌توان درمجموع به پنج دسته زیر تقسیم‌بندی كرد:

1- مالكانه یا غیرمالكانه بودن ادعا

2-قابلیت یا عدم قابلیت تقویم خواسته

3-نتیجه حاصل از دعوا

4-هدف و مقصود مدعی

5-نوع حق موضوع نزاع

آثار مترتب بر تفكیك دعاوی مالی و غیرمالی:

قانون‌گذار ‌ایران بر شناخت و تفكیك دعاوی مالی از غیرمالی 10 اثر متفاوت را مترتب كرده است.هنگامی‌كه از تمییز دعوای مالی و غیرمالی 10 اثر متفاوت استخراج می‌گردد، باید برای شناخت این دعاوی از یكدیگر نیز اهمیت لا‌زم را قائل شد.باوجود شباهت‌هایی كه میان دعاوی مالی و غیرمالی وجود دارد، تفاوت‌های موجود بین این دعاوی را می‌توان به شرح زیر خلا‌صه كرد:

1-تفاوت در سن مدعی برای اقامه دعوا

2-تفاوت در تقویم خواسته

3-تفاوت در هزینه دادرسی

4-فاوت در هزینه‌های خدمات وكالت

5-تفاوت در گواهی گواهان

6-تفاوت در هزینه‌های اجرایی

7-تفاوت در نتیجه قرار قبولی اعاده دادرسی

8-تفاوت در نتیجه درخواست فرجام

9-تفاوت در ارجاع به داوری

نتیجه‌گیری:

دعاوی مالی و غیرمالی یكی از تقسیمات دعاوی در نظام حقوقی ایران است.دعاوی منقول و غیرمنقول به شرح مذكور در ماده 20 قانون مدنی ایران و دعاوی دینی و عینی به شرح مندرج در ماده 232 قانون امور حسبی نیز از جمله دیگر تقسیم‌های دعاوی به شمار می‌روند؛ اما تفاوت‌هایی كه میان دعاوی مالی و غیرمالی در قانون بیان شده است، اهمیت شناخت این دعاوی را آشكار می‌سازد.از آنجا كه ملا‌ك‌های ارائه شده در دكترین حقوق و نشست‌های قضایی قضات، ملا‌ك‌های ارشادی و مشورتی هستند، برای جلوگیری از تشتت رویه‌ها _كه منجر به بروز اختلا‌ف در عملكرد دادرس در موارد تفاوت این دعاوی می‌شود_ شایسته است قانون‌گذار به طور مشخص ملا‌ك شناخت این دعاوی از یكدیگر را بیان نماید.

حسین رستم نژاد

بخش حقوق