تخلیه هیجانی جوانان با حضور در هیات ها

بخش اجتماعی_چند سالی است که هیات های مذهبی شکل و شمایل متفاوتی به خود گرفته است از یکطرف استقبال جوان هااز حضور و شرکت در مراسم و آیین های محرم بیشتر شده است و از طرف دیگر این هیات ها و آیین ها هستند که  به جای تحت تاثیر قرار دادن جوان ها خود تحت تاثیر قرار گرفته و در بسیاری موارد متفاوت از آنچه تا پیش از این بودند به نظر می رسند ،تفاوتی که در بسیاری از موارد کارشناسان آن را یک آسیب اجتماعی می دانند ،آسیبی که باید دیده شود و برای آن چاره ای اندیشیده شود .

کافه خبر این هفته برای بررسی این آسیب میزبان چند نفر از کارشناسان و مسئولین در میز گردی به این عنوان  بود  دکتر عبدالله گیویان دکترا جامعه شناسی استاد  دانشگاه و محقق فرهنگی، سید ابراهیم غلامرضائی رئیس اداره نظارت بر هیات مذهبی،مجید ابهری دکترا روانشناسی و  رفتار شناس و مشاورکمسیون اجتماعی مجلس وحجت السلام وافی کارشناس دینی و مسئول نشریه  خیمه مهمانان این میز گرد بودند و در آن شرکت داشتند .

،این میز گرد با بحث ممنوعیت بعضی از آیین ها در دو سه سال اخیر و رفع این ممنوعیت ها در سال جاری و لزوم ویا عدم لزوم وجود قوانین انتظامی در مورد این هیات ها آغاز شد و در ادامه  به بحث بعضی از بدعت های جدید و شیوه جدید عزاداری ها پرداخت .

دکتر گیویان معتقد است که این اتفاقات و رفع ممنوعیت ها نشان از غلبه جنبه  احساسی عزاداری ها بر جنبه روشنفکرانه نگاه دینی دارد .

"جوانی که با صدای بلند نوای عاشورای گوش می دهد و خود را تخلیه می کند نشان دهنده آن است که ما راه های تخلیه دیگر را برای او بسته ایم و به نظر من تقلیل آیین عاشورای به راهی برای  تخلیه مثبت هیجانات مثبت جوانان چندان مناسب نمی دانم "

دکتر عبدالله گیویان ضمن ابراز این جمله می گوید که در حال حاضر ما با دو بحث در ارتباطیم بخشی راجع به آسیب شناسی رفتار های جدید در آیین و مراسم عزاداری عاشورایی و بحث دیگر نحوه برخورد با این اتفاقات که در حال حاضر وجود دارد است  .

از طرفی دکتر مجید ابهری رفتار شناس معتقد است که عزاداری تخلیه هیجانی مثبت جوان ها است .

دکتر ابهری می گوید که بر طبق آمار سو رفتار های اجتماعی نظیر شرب خمر و دزدی به طور معنا داری کاهش پیدا می کند و این دلیل این است که عزاداری به طور صحیح تخلیه هیجان مثبت جوان ها است .

و البته حجت الاسلام وافی معتقد است که در این صورت بخشنامه نیروی انتظامی کاملا در همین راستا بوده است.و با این بخشنامه تخلیه هیجانی جوان ها کاملا صورت می گیرد.

*سازمان تبلیغات اسلامی در سالهای گذشته محدودیت هایی را برای هیات مذهبی گذاشته بود از جمله ممنوعیت حمل علم و استفاده از شمایل و  یا محدودیت در  ساعات برگزاری  امسال نیروی انتظامی با دادن بخشنامه ای همه این محدودیت ها را برداشت، و تنها به محدودیت قمه زنی اکتفا کرد شما دلایل این تغییر نگرش و رویه را در چه می دانید؟

 *سید ابراهیم غلامرضائی: سازمان تبلیغات اسلامی 10 سال کار کرد تا بتواند جلوی بعضی از رویه های نه چندان مناسب را بگیرد مثلا بتواند اثر هنری مناسبی را  جایگزین شمایل کند، در آستانه محرم نیز منشور محرم در بین هیات سراسر کشور توزیع شد ولی نیروی انتظامی با دادن یک بخشنامه همه کارهای ما را بر هم زد. متولیان باید روی بعد معرفتی کار کنند و ما نباید فضای موجود را رها کنیم معتقدم اگر راه و روش بدهیم خیلی موارد اصلاح خواهد شد. متاسفانه مردم از لحاظ معرفتی رها شده اند و البته معتقدم که با بخشنامه و برخورد هم کاری از پیش نخواهد رفت .

*دکتر عبدالله  گیویان: در حوزه فرهنگ دینی اتفاقی که ایام عزاداری امام حسین (ع) به عنوان آئین ها می افتد ، ابزارهایی برای تعمیق ارزشهای دینی است و کلا دو دسته الگو در خلال برگزاری آئین به مشارکت کنندگان ارائه می شود، ما در برگزاری آئین ها جنبه معرفتی و جنبه عاطفی  داریم و این حاکی از آن است که جنبه های عاطفی و سنتی در برگزاری آئین ها در الویت قرار گرفته است.که اینهم با روند سیاست گزاری فرهنگی در سالیان اخیر کاملا سازگار بوده است.در واقع این بدین معناست که روند های آئینی به شکل سنتی در حال تقویت است .

نظام سیاسی ای که در جامعه برقرار می شود از یک جهت تلاش می کند آئین های موجود را بازنگری کند و فعالیت های نهاد های مشارکت کننده یا زمینه ساز برای برگزاری آئین ها را تحت اختیار خود در بیاورد و زمانی که این مقررات کم یا زیاد میشود به یک نحوی نشان دهنده این است که شکل برگزاری دامنه برگزاری و عمق نتیجه گیری مورد نظر مورد بازبینی قرار می گیردو مشخص می کند در چه حدی است.

درحال حاضر یکی از معانی ضمنی آن باز کردن هر چه وسیع تر میدان عواطف و احساسات در مقابل نگاه متفکرانه و در واقع تعطیل کردن فضای روشنفکرانه دینی به نفع باز کردن میدان برای عواطف و احساسات دینی است.

*مجید ابهری: قدیمی ترین NGO  ها و تشکل های مردمی از همین مساجد و هیات و تکایا شکل گرفتند اما ملاک عزاداری ما نیروی انتظامی و بخشنامه های آنها نیست .ایرانی ها همیشه شیوه های خاصی برای ابراز ارادت به ائمه اطهار بویژه سید الشهدا داشتند اما اینکه ما بیائیم از ترس اینکه به ما وصله دور شدن از عزاداری امام حسین (ع) را بزنندکارهایی بکنیم که به ما نسبت وحشی گری، طالبانیزم بزنند دیگر نمی توان آن را پاک کرد همین الان عکسی در سایت های خبری گذاشته شده که عده ای از عزاداران پاکستانی را نشان می دهد که با زنجیرهایی که بر سر آن تیغ وصل شده در حال زنجیر زنی هستند که آن را به ایرانی ها نسبت داده اند، ملاک ما بخشنامه نیروی انتظامی نیست ملاک فتوای مراجع تقلید است که آسیب رساندن به بدن را گناه می دانند و باید در عزاداری اما حسین (ع) یک چهارچوب رفتار شیعی را نگه داریم و بر اساس موازین و فتوای علما پیش برویم.امام حسین (ع) شهید راه بدعت شد حالا چرا باید  نیروی انتظامی برای ما شیوه عزاداری تعیین کند؟ اصلا نیروی انتظامی چه مرجعی است که برای ما شیوه عزاداری معلوم کند ؟شاید نیروی انتظامی از ترس انگ خوردن همچنین شیوه ای را تعیین کرده است.

*درست است که نیروی انتظامی نمی تواند مرجع نحوه عزاداری مردم باشد اما  در حال حاضر شیوه های عزاداری نسبت به شیوه های سنتی که سالهای قبل در حال برگزاری بوده متفاوت شده به عنوان مثال گذاشتن نوحه با صدای بلند در ماشین ها سه چهار سال است که ظهور پیدا کرده است ، وظیفه برخورد با این ناهنجاریها بر عهده کیست؟

مجید ابهری: نیروی انتظامی باید با آنها برخورد کند .

 پس با این حساب  نمی توان با قاطعیت گفت نیروی انتظامی نمی تواند شیوه عزاداری تعیین کند؟

مجید ابهری :اما خود نیروی انتظامی بخشنامه می دهد که انجام این کارها آزاد است و از این به بعد کسی در خیابان ها آرامش نخواهد داشت و کسانی که دیروز آهنگ های مبتذل با صدای بلند گوش می دادند الان نوحه با صدای بلند گوش می دهند

حجت السلام وافی:به نظر من صرف اینکه منشا رفتاری عاطفه و احساس است نباید آن را رد یا رها کنیم به جای آسیب شناسی این رفتار ها  باید جایگاه عاشورا را بشناسانیم و جایگاه شناسی ما که حل شود طبیعتا جریان مناسک آئینی و مذهبی هم فضا پیدا می کند.کنار بعد عاطفی و معرفتی تاثیر گذاری اجتماعی نیز دیده شود .

*شاید این آسیب به نوعی به نحوه  تاثیر هیات ها بر میگردد ،زمانی این هیات ها که با محوریت روحانیون شکل می گرفتند بودند که به رفتارجوانان شکل می دادند به اصطلاح جوان هیاتی مختصات خود را دارا بود اما شاید الان این وضعیت تغییر کرده و حالا این جوانان هستند که به اصطلاح در شکل گیری هیات ها موثرند

دکتر ابهری: بر طبق آمار سو رفتار های اجتماعی نظیر شرب خمر و دزدی به طور معنا داری در محرم کاهش پیدا می کند تاثیر مثبت عزاداری بر اصلاح رفتار بسیار است و در ایام محرم بر اساس بررسی گروه آسیب شناسی اجتماعی مرکز مطالعات استراتژیک آریا 45 تا 60 در صد از جرایم شرب خمر و چاقو کشی کم می شود و این دلیل این است که عزاداری به طور صحیح تخلیه هیجان مثبت جوان ها است .که باید به آن شکل درستی بدهیم

دکتر گیویان:با اجازه شما  بشدت مخالف این هستم که آئین عاشورائی را به جایی برای خالی کردن احساسات و هیجان های درونی جوانان تبدیل کنیم و این تحلیلی بسیار خطرناک و وحشتناک است اگر نگاه جامع داشته باشیم جوانی که احساس نیاز می کند و صدای ضبط خود را بالا برده و خود را تخلیه می کند به  این دلیل است که ما منافذ تخلیه را برای این جوان بسته ایم.و حالا این جوان راهی پیدا کرده است تا بتواند خود را تخلیه کند .و این می شود که میدان عواطف و احساسات در مقابل نگاه متفکرانه و روشنفکرانه دینی قرار می گیرد یعنی جوان ما بیش از آن که سخنران مجلس برایش مهم باشد مداح و خواننده برایش مطرح است .

ابراهیم غلامرضائی: آنچه  که امروز راه امام حسین (ع) را زنده نگه داشته است همین شور هیات  است اما ما اینجا با اشکالی مواجه هستیم و آن هم اینکه به  مباحث کربلا با شور و شعور باید نگاه کرد در حالی که شعور را رها کردیم و به شور رسیدیم و جوانان باید احساسات خود را در جایی تخلیه کند و ما مقصریم که به آنها راه و طریق  درست را نشان ندادیم .

اما مطالبی که بیان شده یک بازخورد بیرونی دارد در هیات و کسانی که این مطالب را می خوانند دچار نوعی تضاد خواهند

شد و آن اینکه این وضعیت متناسب با وضعیت دینی ماست  و رویکردی که در نیروی انتظامی و سازمان تبلیغات و مجموعه های هیات مذهبی وجود دارد برایند فضای فرهنگی ماست که در جاهای دیگر اتفاق افتاده است و یکی دیگر اینکه نیروی انتظامی حق دخالت در این حوزه را ندارد ولی گفته می شود که نیروی انتظامی باید برخورد کند، و سازمان تبلیغات می گوید به عزاداری سنتی برگردیم در حالی که گفته می شود در آن سینه زنی  نیست بالاخره چه کار کنیم ؟

دکتر گیویان: یک نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که چرا مثلا  50 سال قبل این بحث ها پیش نمی آمد؟ این امر نشان  دهنده آن است  که در فضای سنتی مساله حل بوده و واقعیت ماجراو اینکه ما چرا  این همه بکش و واکش داریم اینست که یک دگرگونی فرهنگی در کار هست و در این دگرگونی فرهنگی اصرار برخی دوستان بر بعضی از خصوصیات رفتاری که در سطوح پایین تر اجرایی این مسئله را مطرح می کنند به نظرم راجع به آن یک سوء تفاهم جدی دارند و این سوء تفاهم بسیار خطرناک است. از جهت شکل شناسی و از  جهت فرم و فضا بسیاری از تصاویری که از هیات های مذهبی ارائه شده و برخی از مداحان بنام هم  در آن برنامه اجرا می کنند  جایی است که درآن  یک کنسرت پاپ هم می تواند  اجرا شود  و موسیقی عامه پسندی را به کار می برند .این پدیده، پدیده مرضی است که باید به آن رسیدگی شود و نتایج شرایط فرهنگی جامعه  است و در آخر هم نتیجه می گیریم که چون در حوزه فرهنگ است می توانیم آن را عوض کنیم. ما اگر عظمت فرهنگ را درک نکنیم نمی توانیم برای آن کاری بکنیم و در واقع با یک بحران فرهنگی مواجه خواهیم شد.

ابراهیم غلامرضائی: همه می دانند که کسی با سینه زنی و زنجیر زنی مشکلی ندارد اما برخی مسائل مانند قمه زنی موجب وهم شودو حرام است به نظرم مداحانی که آهنگ های آن ور آبی را هم نوحه کرده و اسم امام حسین (ع) را به صورت ضرب دار بکار می برد در واقع به اسم حضرت توهین کرده است و اشتباه اینست که در این موارد ما می خواهیم از مراجع فتوا بگیریم در حالی مراجع به خود اجازه نمی دهند در موضوع عزاداری برای  امام حسین (ع) وارد شوند  و دخالت کنند.

حجت السلام وافی: معتقدم نیروی انتظامی باید در کنار کارشناسان اجتماعی که در اختیار دارد کارشناسان فرهنگی نیز داشته باشد تا با آسیب های رفتاری  حوزه دین و آئین برخورد کند. برای اینکه تناقضات و تضاد ها پیش نیاید باید به سمت اراده های جمعی و ایجاد شوراهای بدون تشریفات رو بیاوریم  وتمام این ستاد ها و شوراها باید یک خروجی واحد در خصوص مناسک آئینی ارائه کنند.

برخی معتقدند که هیات های مذهبی به سمت دولتی اداره شدن حرکت می کنند و در مورد آن هم مثال های دارند از جمله برگزاری نمایشگاه عطر سیب ، اصلا این روند حرکتی را چگونه تحلیل می کنید؟

دکتر گیویان: آقای غلامرضائی کاش شما می توانستید تدبیری کنید که تا 10 سال دیگر هیات ها مشمول قانون اصل 44 شده و به بخش خصوصی داده شوند !

ابراهیم غلامرضائی: به همه هیات های مذهبی اعلام شده که نباید دولتی اداره شوند.

ما دنبال مباحث ایجابی هستیم نه سلبی و معرفت شناسی که در هیات باید انجام شود ولی نشده است، شورای هیات مذهبی هم توسط مردم تشکیل شده و مردم مجوز به هیات می دهند و سازمان تبلیغات برنامه ای برای دولتی کردن هیات ها ندارد.

مجید ابهری: ما 22 نهاد پیشگیری اجتماعی و فرهنگی در کشور داریم  اما می بینید که کار برخی  آسیب های اجتماعی به  کجا  رسیده است هر کاری که بخواهد شکل دولتی پیدا کند نتیجه مطلوبی نمی دهد، تا وقتی که با نگاه دولتی به هیات مذهبی نگاه کنیم این آسیب ها ادامه دارد.می بینید که  22 سازمان پیشگیری داریم اما در مورد خیلی از آسیب ها نیروی انتظامی آخرین خاکریز است  مثلا یکی همین بحث حجاب و در هر اتفاقی یقه ی نیروی انتظامی را می گیریم در حالی که برخی از آسیب ها مثل هیات های مذهبی ربطی به آن ندارد، تشکل های مردمی باید کار اداره هیات مذهبی را بر عهده بگیرند .

حجت السلام وافی:نباید  برای ورود به دایره عزاداری سیدالشهدا فیلتر بگذاریم،اما  باید با احتیاط برخورد کرد و نمی شود هیات ها را دسته بندی کرد، سازمان تبلیغات در ساختار سازی برای واگذاری این امور به مردم خوب پیش رفته است و اتفاقی که باید در کنار این ساختار سازی شکل بگیرد و بسیار با سرعت  هم شکل بگیرد تا عقب نماند بحث  تولید محتواست تا رساندن به متخصصان رسانه ای برای تولید این حلقه کامل شود

تنظیم برای تبیان/سمیه حدادی