چرا مداحی پاپ ماندگار نمی شود؟

نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی در رثای امام حسین(ع) و ائمه‌ اطهار از نمونه‌های بارز هنر ایرانی و عشق و علاقه مردم ایران زمین به خاندان عصمت و طهارت است. در شرایطی كه اعراب بنی امیه از یك سو با فرهنگ و هنر ایرانی و از سوی دیگر با تشیع می‌جنگیدند این دو عنصر یعنی هنر ایرانی و ارادت به اهل بیت پیامبر و امامان در نقطه‌ای تلاقی كردند و عشق و عرفان و زیبایی و پرستش و اسلام علوی را به اوج رساندند.

برخورد ایرانیان با اسلام در حقیقت انقلاب دیگری در خارج از عربستان بود. ایرانیان با عشق و علاقه به دین مبین اسلام و رهنمودهای متعالی آن و با تكیه بر قول پیامبر و روایات و بهره‌گیری از كلام خداوند و بزرگان دین در حكمت و فلسفه، معماری و هنر های تجسمی، ادبیات و شعر و موسیقی، پزشكی، تاویل و تفسیر قرآن و ... به جایگاهی درخور و شایسته رسیدند.

ایرانیان نه تنها در دوره های اخیر كه در تمام تاریخ 1400 ساله اسلام حامی و پیروان خاندان نبی و امامان معصوم بوده‌اند و در حمایت و پاسداری از این میراث بزرگ كوشش‌های فراوانی كرده‌اند. یكی از این تلاش‌ها زنده نگاه داشتن قیام و عقیده امام حسین (ع) و پاسداری از حركت این امام همام بوده است.

رسوم و آیین‌های گوناگونی در نقاط مختلف كشور در ایام سوگواری محرم برگزار می‌شود و تعزیه و نوحه خوانی از این جمله است. در ایام عاشورا نوحه خوانی توسط مداحان اهل بیت انجام می‌شود كه این نوحه‌ها در برگیرنده حوادث و اتفاقات عاشورا و ذكر مصیبت خاندان پیامبر گرامی اسلام و نیز رنج ها و رشادت‌های اهل كربلاست. این نوحه‌ها اغلب در دستگاه‌های موسیقی ایرانی چون شور و ماهور ..... خوانده می‌شود.

در گذشته و كما بیش حالا مداحان اهل بیت، اهل موسیقی و شعر  و گاه خود سراینده اشعار مدح و مرثیه بوده‌اند. نوحه خوانان در گذشته موسیقی را می دانستند و در ریتم‌گذاری و ملودی سازی بر روی اشعار نوحه استاد بودند. امروز هم  در بسیاری از شهرستان ها مثلا در لرستان همچنان ملودی سازی‌ها بر روی نوحه به صورت علمی انجام می‌شود و حتی گاه این ملودی نوحه‌هاست كه مورد تقلید آهنگ‌سازان قرار می گیرد و نوحه خوان های شهرستانی هنوز تحت تاثیر مداحان پایتخت كه گاه از این روش‌ها برای نوحه‌خوانی استفاده می‌كنند، قرار نگرفته اند.

خوشبختانه هنوز در شهرستان‌ها لحن‌ها و ریتم‌ها و شیوه عزاداری همچنان اصیل و در شان عاشورا انجام می‌گیرد. شاید به تحقیق بتوان گفت كه سال‌هاست (شاید دست كم 70 سال) كه اشعاری كه مردم در خرم آباد در ظهر عاشورا می‌خوانند هیچ تغییری نكرده است چراكه شعر و ملودی در نهایت زیبایی و معنا قرار دارد و نیازی به تغییر آن نیست.

آنچه كه می‌توان از ویژگی مداحی و نوحه‌خوانی در خرم آباد گفت یكی اشعار نوحه در لرستان است. اشعاری كه  در نوحه‌های لری استفاده می‌شود اشعاری هستند كه اغلب كاملا و از آغاز به گویش لری سروده شد‌ه‌اند و گاه به سبب وجود واژه‌ها و اصطلاحات قابل ترجمه به فارسی معیار هم نیستند. این اشعار اغلب اشعاری پر مغز و محتوا هستند و در اوزان عروضی فارسی سروده شده‌اند و سرایندگان آنها شاعران برجسته محلی هستند كه محیط بر واقعه عاشورا و مومنین بر خاندان عصمت و طهارت هستند!

این اشعار اغلب دارای ترجیع‌بند هستند و این وجود ترجیع‌بند در نوحه‌های لری مهم‌ترین ویژگی نوحه‌خوانی لری است كه علاوه بر زیبا كردن كلام باعث وجود كر خوانی در نوحه‌های لری شده است به طوری كه مردم هم این نوحه‌ها را بیشتر می‌پسندند. نكته‌ دیگر قدرت این اشعار و تلفیق درست آنها با ملودی است. وجه غالب این آثار در عزاداری امام حسین در لرستان توجه به حماسه بودن قیام كربلا است و نوحه‌ها اغلب درون مایه‌ی حماسی دارند.

در این نوحه‌ها كه شاید بتوان گفت كمتر عنصر تحریف و خرافه  در آنها یافت می‌شود سینه‌زنی آرام و با فاصله انجام می‌شود و طرز اجرای این نوحه‌ها به ویژه از باب سكوت در ملودی‌ها قابل پژوهش است، مكث بعد از اتمام بند یا بیت و پس از آن سینه‌زدن جماعت، فضای عجیبی را تداعی می کند كه از ویژگی‌های این منطقه است.

در دو هیئت قدیمی شهر خرم‌آباد كه تاریخ تاسیس یكی از آنها (محله پشت بازار) بنا به پرچمی كه حمل می‌كنند به سال 900 هجری بر می‌گردد نوحه‌خوانی این گونه شروع می‌شود كه ابتدا نوحه خوان شاه بیت یا ترجیع بند نوحه را به آواز می‌خواند و بعد دسته پاسخ می‌دهد و درتكرار دوم دسته شروع به سینه زنی می‌كند. در لرستان از سرنا و دهل هم برای عزاداری عاشورا استفاده می‌شود و در صبح عاشورا نوازندگان محلی آهنگی به نام (چمریونه) را می‌نوازند كه در واقع ملودی مرگ در لرستان است كه در غم از دست رفتن عزیزان نواخته می‌شود و در حقیقت براعت استهلالی است برای اتفاقی كه قرار است در ظهر عاشورا بیفتد.

مناطق مختلفی در کشورمان مراسم و آئین های خاص در ایام سوگواری سالار شهیدان دارند و نوحه ها و مداحی های بی مانند که ویژگی های منحصر به فرد دارند. به عنوان نمونه می توان به نوحه‌های آذری اشاره کرد که از چنان لحن و موسیقی موثری برخوردارند که نیازی نیست شنونده آذری بداند تا تحت تاثیر آن قرار بگیرد.

امسال قرار است تمام برنامه‌سازان در رادیو و تلویزیون از نوحه های اصیل و معنا‌دار و محلی در برنامه‌سازی‌های عاشورایی استفاده كنند. شاید استفاده صدا و سیما  از این داشته های مذهبی و فرهنگی فرصت خوبی باشد برای ترویج و حتی در مواردی احیای آنها. در این صورت شاید کمتر شاهد بدعت و نوآوری در آئین های عاشورایی و مدایح و روضه ها باشیم .

ضمن اینکه معرفی و ترویج این آئین ها می تواند زمینه را برای سفرهای مذهبی فراهم کند. سفر به مناطقی مثل زنجان، لرستان، بوشهر، تبریز، یزد و... كه آیین‌های عاشورایی خاص و ویژه‌ای دارند می‌تواند فرصت مغتنمی باشد برای شرکت در عزاداری های اصیل و شنیدن نوحه هایی که ریشه در تاریخ شیعه در ایران دارند.

گروه هنری تبیان/ رضا ساکی