امام رضا(ع) و تفسیر آیات

حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام را کتابی در تفسیر نیست، و آن چه در این باب از آن حضرت در دست است، تفسیر آیاتی است که آن بزرگوار در پاسخ درخواست کنندگان، بیان فرموده اند، و ما برخی از این ها را در این جا عرضه می داریم تا به شیوه جالب و روش ویژه آن حضرت در تفسیر آشنا شویم:

آن چنان که روایت شده، روزی مأمون برای این که از درجه دانش خدادادی آن حضرت در تأویل آیات آگاه شود، تفسیر برخی آیات را از امام رضا علیه السلام پرسید که از آن جمله است: آیه شریفه 7 سوره هود ((و هو الذی خلق السماوات و الارض فی ستة ایام و کان عرشه علی الماء لیبلوکم أیکم أحسن عملا)) (و او کسی است که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید، عرش (قدرت) او بر آب قرار داشت تا شما را بیازماید که کدام یک عملتان بهتر است.)

امام رضا (ع) فرمود: خداوند تبارک و تعالی عرش و آب و فرشتگان را پیش از آفرینش آسمان ها و زمین آفرید، و در این هنگام فرشتگان، از وجود خود و عرش و آب بر هستی خداوند متعال استدلال می کردند، سپس عرش را بر آب قرار داد، تا قدرت خود را بر فرشتگان آشکار کند و برانند که او بر همه چیز تواناست، پس از آن با قدرت خویش عرش را از جای خود انتقال داد و آن را بالا برد و بر زیر آسمان ها و زمین در شش روز بیافرید، و او در این هنگام بر عرش خود استیلا داشت و می توانست آن ها را در یک چشم به هم زدن بیافریند لیکن آن ها را در شش روز آفرید که به فرشتگان آفرینش تدریجی برخی از آفریدگانش را بنمایاند، تا به حدوث آن چه یکی پس از دیگری حادث می شود بر خدا استدلال کنند، و نیز خداوند عرش را به سبب این که بدان نیاز داشت نیافرید، زیرا بو بی نیاز از عرش و از همه چیزهایی است که آفریده است، او به قرار داشتن و استوار بر چیزی توصیف و تعریف نمی شود زیرا او جسم نیست، و از اوصاف آفریدگان منزه و مبراست.

و اما معنای قول خداوند متعال در ((لیبلوکم أیکم أحسن عملا)) (تا شما را بیازماید که کدام یک عملتان بهتر است.) این است که آدمیان، را بیافرید تا آنان را به وسیله طاعت و عبادت خود بیازماید، و این آزمایش از باب امتحان و تجربه نیست، زیرا که او همیشه به همه چیز داناست.

تأویلی که حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام درباره آفرینش  آسمان ها و زمین در مدت شش روز بیان فرموده، به اعتقاد ما بهترین توجیهی است که از این مطلب شده است، زیرا آفرینش و ایجاد تدریجی بیش از خلق و ابداع دفعی، شعور و احساس انسان را متوجه عظمت آفریننده و پدید آورنده جهان می سازد، و به آن کشش و توسعه می دهد.

هم چنین مأمئن معنای قول خداوند متعال را در آیه شریفه 99 و 100 سوره یونش از  امام رضا (ع) می پرسد:

((و لو شاء ربک لآمن من فی الارض کلهم جمیعا افانت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین و ما کان لنفس أن تؤمن إلا بإذن الله)).(و اگر پروردگار تو می خواست تمام کسانی که روی زمین هستند همگی ایمان می آوردند، آیا تو می خواهی مردم را مجبور سازی که ایمان بیاورند؟ اما هیچ کس نمی تواند ایمان بیاورد جز به فرمان خدا.)

امام رضا (ع) از طریق پدران بزرگوارش نقل فرموده: که مسلمانان به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردند ای رسول خدا اگر آنانی را که بر آن ها قدرت و توانایی داری به پذیرش اسلام مجبور کنی، شمار ما افزون می شود و بر دشمنان غلبه می یابیم، پیامبر خدا(ص) فرمود: می نمی خواهم خدا را دیدار کنم در حالی که چیزی از پیش خود پدید آورده باشم، که در آن به من دستوری نداده است، و من از متکلفان و بدعت گذاران نیستم، پس خداوند متعال این آیه را نازل فرمود، که ((و لو شاء لآمن من فی الارض کلهم جمیعا)) یعنی اگر پروردگار تو می خواست، همگی مردم روی زمین ایمان می آوردند، و این بدین طریق بود که آنان را در دنیا به قبول ایمان مجبور کند، چنان که در آخرت با مشاهده عذاب ایمان می آورند، و اگر چنین کنم، بندگانم استحقاق ثواب و پاداش مرا نخواهند داشت، لکن می خواهم آزاد و بی هیچ اجبار ایمان بیاورند تا استحقاق قرب و کرامت مرا پیدا کنند، و شایستگی زندگی جاوید را در بهشت جاویدان به دست آورند. ((افأنت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین)).

منبع: اینترنت

تنظیم برای تبیان: سمانه دولت آبادی