فراسوی ترجمه

سیری در ترجمه های فارسی قرآن (17)

اشاره:

سلسله نوشتار " فراسوی ترجمه " تلاش دارد تا با مطالعه مورد پژوهانه، گزارشی توصیفی و تاریخی از ترجمه های قرآن به زبان فارسی و سیر تحول ترجمه نگاری قرآن را ارائه نماید. در هر شماره از این سلسله، تعدادی از ترجمه های معاصر قرآن معرفی و تبیین می شود.

علیرضا خسروانی ( 1339 ش )

تفسیر خسروی اثرعلی رضا میرزا خسروانی (1270 – 1435 هـ) است این اثر تفسیری است ساده و روان به زبان فارسی در 8 مجلد که برای عامه مردم نوشته شده است. نویسنده نگارش این کتاب را از سال 1318 آغاز نموده و در سال 1339 به پایان رسانده است.[1]

ترجمه ارائه شده در این تفسیر نیز همانند خود تفسیر بسیار روان و قابل فهم است. مفسر ضمن ترجمه آیات تفسیر کوتاه آنها را نیز در هلالین آورده است و بدین گونه ترجمه ای آزاد همراه با تفسیر ارائه نموده است. مبنای این ترجمه و تفسیر در درجه نخست تفسیر مجمع البیان است گر چه از سایر تفاسیر نیز بهره جسته است در ترجمه واژگان به معنای تفسیری توجه کرده است. از این رو «متقین» را به" کسانی که بخواهند خویشتن را از عذاب پروردگار خود نگهداری کنند و از مخالفت باری تعالی پرهیز نمایند" ترجمه کرده است. ساختار عبارات نیز کاملا فارسی و روان است.

زین العابدین رهنما ( 1346 ش )

ترجمه زین العابدین رهنما در سال 1346 در دو جلد به چاپ رسید. ترجمه زین العابدین رهنما در سال 1346 در دو جلد به چاپ رسید. جلد نخست این اثر مشتمل بر یک مقدمه مبسوط هشتاد صفحه ای در بیان تاریخ و ویژگیهای قرآن و ضمیمه ای با عنوان «قرآن در ادب فارسی» است و در جلد دوم ترجمه و تفسیر کوتاه قرآن ارائه شده است. در این جلد در هر صفحه متن عربی در ستون راست و ترجمه آن در ستون مقابل آن آمده است. در قسمت پائین هر صفحه نیز تفسیر برخی آیات و کلمات نقل شده است از ویژگی های این ترجمه وجود مقدمه ای مبسوط در ابتدای هر سوره است که در آن به معرفی سوره و بیان خلاصه ای از محتوای آن پرداخته است. نکته قابل توجه دیگر این است که آیات هر سوره بر حسب ارتباط موضوعی میان آنها دسته بندی شده است و با عنوان بخش متمایز شده اند بر این اساس سوره بقره به چهل بخش تقسیم شده است.[2]

مترجم انگیزه خود را از نگاشتن این اثر ارائه ترجمه ای قابل فهم برای عموم مردم اعلام کرده است که جوابگوی پرسش ها و سئوالات آنان هنگام خواندن متن قرآن باشد از این رو آن را نوعی ترجمه و تفسیر دسترس دانسته است. نشر این ترجمه به شیوه ادبی شیوا و دقیق با حفظ ساختار آیات قرآنی است بر همین اساس مترجم تلاش نموده است که ترجمه اش حتی المقدور مطابقت کامل آیات قرآن داشته باشد. لذا توضیحات و اضافاتی را که در ترجمه وارد کرده داخل هلالین (پرانتز) وارده کرده است.[3]

حسین عمادزاده اصفهانی ( 1346 ش )

حسین عماد زاده دانشمند و قرآن پژوه معاصر( 1369 ـ 1284 هـ ش ) فرزند مرحوم ثقة المحدثین حاج میرزا احمد عماد زاده است. از استاد عماد زاده دهها اثر قرآنی برجای مانده که مهمترین آنها ترجمه ای است از قرآن که در سال 1346 منتشر شد.[4]ترجمه مرحوم عماد زاده ترجمه ای است آمیخته به تفسیر همراه با توضیحات در داخل متن که میان اصل ترجمه و توضیحات آن تفکیک صورت نگرفته است.علاوه بر توضیحات و افزوده هایی که در ضمن ترجمه آیه آمده توضیحاتی نیز در برخی موارد پس از پایان ترجمه آیه افزوده شده است.این توضیحات مشتمل بر معانی واژه ها، شأن نزول و تبیین مقصود آیه و امثال اینهاست.نثر ترجمه،نثری ادبی و روان می باشد که به زبان امروزی نگارش یافته است.شیوه ترجمه،آزاد همراه با اضافات تفسیری می باشد که در تمام ترجمه این اسلوب دنبال شده است.[5]

خلیل الله صبری ( 1344 ش )

خلیل الله صبری (متولد 1287 ه ش)و از وکلای دادگستری است.وی کتابی بنام طبقات آیات قرآن دارد که در آن آیات قرآن را همراه با ترجمه در 26 فصل طبقه بندی کرده است. این کتاب که در سال 1344 به چاپ رسید،[6] ترجمه ای آمیخته با توضیح ارائه شده است نثر این ترجمه که می توان آن را ترجمه ای آزاد از قرآن نامید نسبتا روان می باشد و در بسیار موارد از تعبیرات نا مأنوس و سنگین و به ویژه از واژه های عربی استفاده شده است.[7]

احسان الله علی استخری ( 1346 ش )

این اثر تحت عنوان «کلمه علیا» توسط دکتر احسان الله علی استخری نگارش یافته و در سال 1346 توسط شرکت سهامی افست،به طبع رسیده است.[8] این کتاب تنها به ترجمه آیاتی می پردازد که به نوعی به پیامبر گرامی اسلام ارتباط دارد مترجم در هر سوره ای که این آیات وجود دارد آنها را به ترتیب سوره ها گزینش کرده و ابتدا به ترجمه آنها پرداخته و سپس تفسیر کوتاهی ارائه داده است.

نثر ترجمه نثری است ادبی همراه با توضیحات فراوان است که در میان پرانتز قرار گرفته است.مترجم پس از ترجمه هر آیه و یا هر چند آیه ای که با هم ارتباط دارند به تفسیر و بیان و شأن نزول و مراد آن آیه پرداخته است.تلاش مترجم بر آن بوده که ترجمه مطابقت کامل با متن داشته باشد،لذا توضیحات ضمن ترجمه بصورت دقیق داخل پرانتز آمده اما در عین حال پیوستگی ترجمه حفظ شده است.[9]

عبد المجید صادق نوبری ( 1348 ش )

این ترجمه نوبری از کلام الله مجید با عنوان "قرآن برای همه" است در اصل خلاصه ای از "تفسیر کشف الحقایق عن نکت الدقایق" اثر "میر محمد کریم بن جعفر علوی حسینی موسوی" است که توسط حاج عبد المجید نوبری از زبان ترکی استانبولی به فارسی بر گردانده شده است.[10] مترجم هدف خود را از این کار ارائه ترجمه قرآن برای کسانی که فرصت مطالعه کمتری دارند اعلام کرده است تا آنها هم از مطالب قرآن بهره ببرند.[11] در این اثر که متن ترجمه از توضیحات مفسر جدا نشده است برای هر آیه توضیحات نسبتا مفصلی وجود دارد که ضمن بیان مفهوم آیه ابهامات موجود در آن را نیز رفع می کند.در برخی آیات مانند بسم الله ـ حجم توضیحات بقدری زیاد است که دیگر نمی توان آن را ترجمه نامید.

علی نقی فیض الاسلام( 1348 ش )

ترجمه تفسیری عالم متقی، مرحوم سید علینقی فیض الاسلام که عنوان "ترجمه و تفسیر قرآن عظیم" را دارد از ترجمه های موفق پیش از انقلاب اسلامی است که نخست به خط زیبای نستعلیق مرحوم طاهر خوشنویس در سال 1348 منتشر شد.[12]

ترجمه فیض الاسلام که نزدیک به چهل سال از عمر آن می گذرد،از جهت دقت و انطباق با متن و رعایت نکات نحوی، ترجمه ای دقیق و موفق به حساب می آید، و نسبت به بسیاری از ترجمه های موجود چه بسا کم غلطتر باشد.اما از نظر نثر فارسی چندان سلیس و روان نیست،به ویژه آنکه استعمال فراوان کلمات مترادف و نیز توضیحات غیر ضروری، از شیوایی آن کاسته است گاه نقل مطالب غیر لازم به اندازه ای است که سبب ملال خواننده هم می شود.[13] به طور کلی این ترجمه دقیق و استوار است ولی توضیحات مفصل و طولانی مترجم آن را به شکل تفسیر مختصری در آورده است. گرچه همه توضیحات تفسیری در هلالین قرار دارد.

سید اسدالله مصطفوی ( 1355 ش )

ترجمه قرآن مجید به قلم سید اسدالله مصطفوی در سال 1355 چاپ شد.[14] روش این ترجمه بر اساس ترجمه آزاد و تفسیری است که توضیحات و تفسیر آیات در متن ترجمه آمده است علاوه بر این توضیحاتی نیز در پاورقی افزوده شده است. توضیحات تفسیری متن در میان پرانتز قرار گرفته است و مطابقت ترجمه با متن قرآن به خوبی رعایت شده است. نثر ترجمه گویا و روان به فارسی امروزی می باشد و ساختار نحوی آن بر اساس دستور زبان فارسی شکل گرفته است.[15]

مجتهده امین اصفهانی ( 1360 ش )

بانو نصرت امین معروف به بانوی اصفهانی (1313 – 1403 هـ ق) تفسیری فارسی در 15 جلد نگاشته است که به تفسیر "مخزن العرفان و کنز العرفان" شهرت دارد. این اثر که شامل تفسیر تمام قرآن است به سبک بیانی و تحلیلی و با گرایش اخلاقی و عرفانی به تفسیر آیات پرداخته است. روش مفسر در این اثر گرانقدر چنین است که در آغاز ترجمه دسته ای از آیات را در ذیل آیات آورده است آنگاه وارد تفسیر می شود با بیانی ساده و قابل فهم پیام قرآن را تشریح می کند.[16]

ترجمه بانو اصفهانی از آیات قرآنی ترجمه ای آزاد و تفسیری است. كه در آن افزون بر ترجمه قرآن در صورت نیاز عبارات تفسیری بدون تفکیک از ترجمه آورده شده است. برخی از اضافات تفسیری از قبیل ارجاع ضمیر می باشد اما اکثر آنها جنبه تفسیری دارد مثلا «ان الذین کفروا» چنین ترجمه کرده است: "بدرستی کسانی که کافر شدند و نور ایمان را به ظلمت کفر پوشانیدند" این توضیحات برای آن است که مخاطب این تفسیر که بانوان درس تفسیر ایشان بوده اند بتوانند استفاده بیشتری از آن بنمایند.

پی نوشت ها:

[1] - میرزا خسروانی، علیرضا، تفسیر خسروی، با تصحیح محمد باقر بهبودی، چاپ اول 1390 هـ.ق (1350 هـ.ش)، انتشارات كتابفروشی اسلامیه.

[2] - نشریه مترجم سال سوم، شماره 10 ، ص 165)

[3] - اهتمام ایرانیان به قرآن کریم ص 116

[4] - عمادزاده اصفهانی، حسین، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1346، مكتب قرآن.

[5] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 101.

[6] - صبری، خلیل الله، طبقات آیات، چاپ اول، 1344، انتشارات امیر كبیر.

[7] - دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ص 1361.

[8] - علی استخری، احسان الله، كلمه علیا، چاپ اول، 1346، شركت سهامی افست.

[9] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 73.

[10] - علوی حسینی موسوی، میر محمد كریم بن جعفر، تفسیر كشف الحقایق عن النكت الدقایق، ترجمه عبدالمجید صادق نوبری، با عنوان "قرآن برای همه" ، چاپ اول، 1348 هـ.ش، شركت سهامی اقبال، تهران.

[11] - قرآن برای همه، ص 5.

[12] - فیض الاسلام، علی نقی، ترجمه و تفسیر قرآن عظیم، چاپ اول، 1348، انتشارات...

[13] - ترجمان وحی، شماره 14، ص 15، مقاله معرفی و نقد ترجمه تفسیری فیض الاسلام از قرآن، محمد علی كوشا.

[14] - مصطفوی، سید اسدالله، ترجمه قرآن مجید، چاپ اول، 1355، انتشارات....

[15] - اهتمام ایرانیان قرآن، ص 123.