تبیان، دستیار زندگی
صدام ،رئیس جمهور در فروردین 1359طی نطقی تحریک آمیز ایران را متجاوز به حقوق اعراب خواند و مسئولین کشور را ملزم به خروج بدون قید و شرط از جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی، بازگرداندن دنباله شط العرب (اروند رود) به حالت قبل از قرارداد 1975 و به رسمیت شناختن ع
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

از تجاوز تا استیصال

نگاهی تحلیلی به حوادث 2 سال اول جنگ

تحولات اساسی در ساختار «سیاسی - امنیتی» کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازتاب های طبیعی آن موجب توهم و وسوسه دشمنان در تجاوز به مرزهای ایران اسلامی گردید.

تغییر نقشه جغرافیایی کشورمان همزمان با براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی که در معارضه ذاتی با منافع استکبار جهانی و مخالف هرگونه سلطه بود در رأس اهداف دشمنان منطقه ای و فرامنطقه ای قرار گرفت.

دفاع مقدس

صدام ،رئیس جمهور رژیم بعثی عراق هماهنگ با دولت سلطه جوی امریکا یک روز پس از اعلام قطع ارتباط امریکا با ایران در فروردین 1359طی نطقی تحریک آمیز ایران را متجاوز به حقوق اعراب خواند و مسئولین کشور را ملزم به خروج بدون قید و شرط از جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی، بازگرداندن دنباله شط العرب (اروند رود) به حالت قبل از قرارداد 1975 و به رسمیت شناختن عربی عربستان (خوزستان) کرد و بلافاصله افزود: عراق آماده است با زور تمام اختلافات خود با ایران را حل کند.

به دنبال این اظهارات صدام، محافل استکباری در هماهنگی با صدام و در راستای یک جنگ روانی تهدیدات وی را جدی و اقدام عملی قلمداد کردند.

اشپیگل و هرالد تریبیون به نقل از محافل سیاسی - نظامی امریکا نوشتند: دلایل بسیاری وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران در یک جنگ مسلحانه با عراق شکست خواهد خورد زیرا عراق دارای ارتش مجهز و تعلیم یافته است ارتش ایران قادر نیست از مرزهای کشور خود علیه هرگونه تهاجم دفاع نموده و در یک جنگ سخت و سنگین بیش از چند روز و شاید یک یا دو هفته دوام نخواهد آورد.

تهاجم سراسری ارتش عراق در واقع پذیرش نقش جدیدی بود که از سوی قدرت های استکباری به حزب بعث عراق واگذار می شد و صدام سرمست از این نقش در آستانه تجاوز به ایران خطاب به سران عرب گفت: «اینک برای استرداد سه جزیره واقع در خلیج (فارس) که توسط شاه اشغال شده است توانایی لازم را داریم.» و به دنبال آن مقدمات انتقال نیرو و گسترش آنان در نوار مرزی عراق و ایران را فراهم کرد.

ماشین نظامی عراق در آغاز جنگ متشکل از 48 یگان شامل 5 لشکر پیاده، 5 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه، 15 تیپ مستقل به اضافه گارد ریاست جمهوری و نیروهای مخصوص مرزی به استعداد 20 تیپ بود.

استراتژی عراق در جنگ عملیات سریع برق آسا و قاطع بود و بیشتر معطوف به مناطق مهمی در استان خوزستان می شد. براین اساس بیش از دو سوم امکانات و استعداد نظامی خود را صرف تصرف حد فاصل خرمشهر تا دهلران کرد.

دشمن بعثی کمتر از یک هفته با پشت سر گذاشتن محورهای بسیاری توانست تا ساحل غربی رودخانه کرخه پیشروی کند و تنها عواملی همچون موانع طبیعی، عمق و وسعت منطقه موجب زمین گیر شدن سربازان دشمن شد و با پیوستن لشکر 9 زرهی ارتش عراق که مأموریتش عبور از کرخه بود، ارتش متجاوز صدام توانست پس از پشت سر گذاشتن شهرهای مرزی و محورهای مهم تا نزدیکی اهواز نیز جلو بیاید.

در این میان لشکر 3 زرهی و تیپ 33 نیروی مخصوص ارتش عراق که مأموریت اشغال خرمشهر را برعهده داشتند با مقاومت غیر منتظره نیروهای مردمی و نظامی حاضر در شهر مواجه شدند و با وجود عبور از رودخانه کارون با تأخیر بیش از یک ماه و تقویت مکرر نیروهای خود توانستند به اشغال خرمشهر فائق آیند.

با پیشروی دشمن به عمق شهر و سقوط مسجد جامع و به شهادت رسیدن جمعی از مدافعان شهر و حماسه آفرینی های بسیار، خرمشهر به خونین شهر ملقب شد و از همان زمان عظمی بزرگ و ملی برای بازپس گیری آن در ذهن و جان هر ایرانی شکل گرفت.

صدام ،رئیس جمهور در فروردین 1359طی نطقی تحریک آمیز ایران را متجاوز به حقوق اعراب خواند و مسئولین کشور را ملزم به خروج بدون قید و شرط از جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی، بازگرداندن دنباله شط العرب (اروند رود) به حالت قبل از قرارداد 1975 و به رسمیت شناختن عربی عربستان (خوزستان) کرد و بلافاصله افزود: عراق آماده است با زور تمام اختلافات خود با ایران را حل کند

تأثیر روحی روانی ناشی از سقوط بندر خرمشهر در وجدان جمعی ایرانیان به روند شکل گیری ساختار نیروهای مدافع از مرزها عینیت بخشید و مدافعانی متشکل از ارتش کلاسیک، سپاهیان و نیروهای مردمی در برابر نیروهای دشمن صف آرایی کردند. همین امر موجب تغییر وضعیت جبهه های جنگ و شرایط بحرانی حاکم بر آن شد. امام خمینی(ره) هوشمندانه به این تحول روحی مردم اشاره کرد و از آن به عنوان فتح الفتوح یاد می کند و می فرماید: در دنیا شاید بی نظیر باشد و شاید در طول تاریخ هم نظیری برایش نتوانیم پیدا کنیم که بچه های کوچک و جوان های نیم سال و زن ها، پیرزن ها، عروس ها و دامادها همه در جبهه حاضرند و صحنه جنگ صحنه ای است که ملت در آن حاضر هستند.

بدین ترتیب مرحله تازه ای در دفاع مشروع در مقابل تجاوز دشمن به وجود آمد و نیروهای رزمنده با استفاده از روش ها و تاکتیک های مبتنی بر روحیه انقلابی به رغم امکانات محدود مجموعه عملیات های موفقی را سازمان دادند.

این مجموعه عملیات در ابتدا و در فاصله کمی از اشغال بخش هایی از کشورمان به صورت اقدامات ایذایی و گرفتن تلفات از دشمن و حفظ روحیه خودی انجام پذیرفت که مهمترین آنها عملیات امام مهدی (عج) در اسفند ماه 59 بود و منجر به گرفتن 68 اسیر و دهها کشته از دشمن شد و انهدام تعداد قابل توجهی از ادوات دشمن از جمله دستاوردهای آن است.

سرانجام پس از چندین ماه اشغال خاک کشورمان توسط ارتش متجاوز عراق عزم ملی برای بازپس گیری سرزمین های اشغالی در قالب سلسله عملیات بزرگ عینیت یافت و پی در پی به اجرا درآمد تا آنکه دشمن را به زانو درآورد. نخستین عملیات بزرگ با عنوان ثامن الائمه در 23 خرداد سال 60 و با هدف بیرون آوردن آبادان از محاصره انجام گرفت. این عملیات که در پی تأکید امام (ره) که فرمود: «حصر آبادان باید شکسته شود» با همکاری سپاه و ارتش تحقق یافت و بر اثر آن شرق رودخانه کارون از لوث وجود نیروهای دشمن پاک و شهر آبادان از دسترسی آتشباری مستقیم دشمن بعثی خارج شد.

این عملیات از نظر سیاسی و روحیه بخشی به ویژه آنکه پس از عزل بنی صدر و رفع فضای تشنج و منازعات سیاسی و حضور فراگیر مردم در صحنه بود حائز اهمیت بود.

عملیات ثامن الائمه روحیه مدافعان و رزمندگان را چندین برابر نمود و خودباوری و اتکا به نفس و ابتکار عمل با محوریت اصل تمرکز قوا را در آنان ارتقا بخشید.

روحیه خودباوری موجب طراحی عملیات های بزرگتری شد که از آن جمله است عملیات «طریق القدس» و «بیت المقدس».

عملیات طریق القدس با فاصله دو ماه بعد از عملیات ثامن الائمه در آذر ماه سال 60 با درک نقاط ضعف دشمن و اغتنام از آن شکل گرفت و بر اثر آن خط ارتباطی دشمن در بخش های شمال و جنوب منطقه عملیاتی قطع و شهر مرزی بستان آزاد گردید. به علاوه ارتقای سطح اهداف عملیاتی و دقت در برنامه ریزی و افزایش توان عملیاتی از دیگر دستاوردهای این عملیات بود.به عبارت دیگر عملیات طریق القدس جلوه گر حضور نیروهای مردمی و به کارگیری اصولی آنان بود. همچنین در این عملیات رزمندگان توانستند با عبور از مناطق ملی دشمن را غافلگیر کنند و با ابداع و ابتکار شیوه های نوین توان خود را در صحنه رزم به رخ بکشند.تداوم عملیات، ابتکارات و سرعت عمل به عنوان عوامل برتری موجب مختل کردن سیستم تصمیم گیر دشمن شد و «خرید زمان» و «حفظ وضع موجود» به عنوان استراتژی جدید دشمن در دستور کار قرار گرفت.

دشمن در راستای حفظ وضع موجود متوسل به فضای سیاسی داخل شد و حمایت از منافقین را به طور جدی دنبال کرد و با دعوت از سرکرده منافقین به بغداد و تک های موردی و بی حاصل در خطوط عملیاتی همچون حمله به چزابه سعی نمود نظم و تعادل به وجود آمده در جبهه خودی را برهم بریزد و در عملیات بعدی قوای ایرانی تأخیر به وجود آورد اما طراحی و اجرای هوشمندانه عملیات فتح المبین در آغاز سال 61 فرصت تجدید سازمان و دستیابی به تصمیم و تقویت مواضع پدافندی را از دشمن گرفت و دشمن بعثی قبل از هر عکس العملی مجبور به فرار از بخش های وسیعی از سرزمین های اشغالی شد و برای نجات نیروهای خود تن به عقب نشینی و شکست داد.

تعداد اسرای دشمن و غنائمی که به دست رزمندگان اسلام افتاد نشان دهنده ابعاد پیروزی عملیات و شکست دشمن است. در این عملیات 3 لشکر عراق منهدم و در خیلی از مناطق رزمندگان به نقاط مرزی رسیدند.

عملیات فتح المبین در عرض یک هفته دستاوردهای فراوان و چشمگیری به همراه داشت و موقعیت برتری در عرصه بین المللی برای کشورمان به ارمغان آورد. به طوری که لحن رسانه های خارجی نسبت به ایران تغییر یافت و تصویر مناسب تری از موقعیت کشورمان ترسیم کردند.

در مقابل دشمن سازمان و کنترل فرماندهی خود را از دست داد و به رغم داشتن نیرو و امکانات کافی به دلیل عدم روحیه قادر به بهره گیری از استعدادهای موجود نبود.

سازمان رزم دشمن طی سه عملیات از هم گسیخته بود و حال زمان وارد کردن ضربه نهایی و آزادسازی خرمشهر از لوث وجود بعثیان فرا رسیده بود.

با وجود هوشیاری دشمن و با توجه به چند عملیات قبلی و تغییرات پدافندی در خطوط دفاعی که فاقد عارضه و ناهمواری طبیعی در زمین بود. عملیاتی جدید و سه برابر وسعت نیروهای خودی با استفاده از اصل غافلگیری و سرعت عمل و ابتکارات ویژه، برتری کیفی خود را بر دشمن تحمیل و طی عملیات غرور آفرین «بیت المقدس» خرمشهر عزیز را آزاد و سرفصل مهمی در تاریخ ایران اسلامی گشودند.

نویسنده : اسماعیل علوی

تنظیم : رها آرامی - فرهنگ پایداری تبیان