پرتره ی مرد ناتمام

پرتره‌ی مرد ناتمام، عنوان مجموعه داستانی به قلم امیرحسین یزدان‌بُد است که سعی دارد جلوه ای از انسان معاصر ایرانی و شرایط و عوامل گوناگون اجتماعی، تاریخی و فلسفی تاثیرگذار بر زندگی وی را انعکاس دهد.

این مجموعه با روایت زندگی مهرداد ناصری (به عنوان نماینده ای از قشر فرهیخته جامعه) و جنبه های مختلف شخصیتی و رفتاری او آهسته آهسته تکه های مختلفی از پازل شخصیت او را در کنار یکدیگر می چیند و در نهایت باعث شکل گیری یک نمای کلی در ذهن مخاطب می شود.

نویسنده از منظرگاه های مختلفی برای بیان داستان های مجموعه بهره می برد. استفاده از روایت دانای کل، راوی اول شخص، روایتگری در قالب نامه نگاری، روزنگاری و دیالوگ در مجموعه ی 8 داستان، شرایطی را فراهم می آورد که از زوایای مختلف به مساله واحد نگریسته شود.

در این راستا گاه نویسنده برای القای بهتر مفهوم مد نظر از زاویه دیدهای کمتر رایجی همچون اول شخص جمع نیز استفاده می کند.

در داستان "برای مارسیای رذل عزیز" که دلدادگی مهرداد ناصری در دوران دانشجویی را به تصویر می کشد، انتخاب راوی اول شخص جمع که دلالت بر 3 کاراکتر (مهرداد ناصری و دوستانش فرج و رضا) دارد و همچنین خطاب قراردادن مارسیا با ضمیر دوم شخص جمع (به نشانه احترام) بدرستی توازن 3 نفر در مقابل یک نفر و برتری مارسیا بر هرسه را القا می کند:

«ما سبب نمی فهمیدیم. در دنیایی بودیم که هر چیز مسبب اصلی خودش را داشت. هر کوفتی که بود بالاخره سببی بود برای خودش... آن روز که آمدید باران می بارید. گفتند یکی از آمریکا آمده.»

در داستان های مجموعه از عنصر زبان خوب بهره گرفته شده است. در داستان "فردا برمی‌گردم" با زبانی طنزگونه مواجهیم که زن باردار 20 ساله ای روایتگر آن است. حضور طنز در این داستان 2 کارکرد دارد:

1. به عنوان یک داستان پیوسته که قرار است داستان اصلی را تکمیل کند زبان طنز و نگاه قضاوتگر شخصیت پیرامون مهرداد ناصری موجب می شود که جنبه های غیرعادی زندگی ناصری به هجو کشیده شده و به سخره گرفته شود. حضور چنین نگاهی، بیگانگی و عدم ارتباط مهرداد ناصری با دیگران را که در داستان نخست بدان اشاره شده تایید می کند.

2. به عنوان یک داستان مستقل در پس این روزنگاری ها، وحشت شخصیت اصلی حضور دارد که وی با تمسک به این زبان طنز دائم در حال انکار آن است. وحشت از عمل سزارین، تنهایی و زندگی تکراری که به دفعات به طور غیرمستقیم به آنها اشاره می شود:

«من هم یک عمل ساده می کنم که اصلا مهم نیست. یک روز، نهایت 2 روز توی بیمارستان مواظبم هستند و هیچ دردی هم ندارد.» در داستان "برای مارسیای رذل عزیز" هر چه در داستان پیش می رویم، زبان رویکرد ادبی و ذهنی تری می یابد و استفاده از فرم جملات به هم پیوسته کمک می کند که سیلان ذهن یک دانشجوی رشته ادبیات در فضایی بین خواب و بیداری بهتر انتقال یابد.

اما این قابلیت در داستان "چیزی شبیه سونیا" گاه به افراط کشیده می شود و باعث گنگ شدن بخش هایی از داستان می شود. در داستان "جنوار" نیز که داستانی پلیسی است و به بیان ماجرا در یک دوره تاریخی خاص اشاره دارد به لحاظ عنصر زبانی بهره گیری از کلمات و اصطلاحات و شیوه گفتار رایج آن دوره تاریخی به بهتر تجسم یافتن داستان در ذهن مخاطب کمک می کند.

تلاش نویسنده بر آن است که هر کدام از داستان های مجموعه تکمیل کننده بخشی از داستان نهایی که در نگاه کلان بازتاب دهنده جامعه معاصر ایرانی است باشند. اما این خصیصه گاه مخاطب را با تک داستان هایی مواجه می کند که قابلیت ساختاری لازم را به طور مستقل ندارند.

در مجموعه داستان پرتره مرد ناتمام بهره جستن از قصه کهن یوسف و زلیخا در داستان "هنوز یوسف" و اشاره به ماجرای رستم و سهراب در داستان "جنوار" مصداقی از این بهره برداری اند و در نهایت حضور همه این قابلیت ها مخاطب را با مجموعه داستانی مواجه می کند که رنگ و بوی ایرانی دارد.

گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی