آخرین عکس از امام موسی صدر
شهریور 1357 . فرودگاه بیروت ، امام موسی صدر درحال عزیمت به لیبی. این آخرین تصویر از امام موسی صدر است.
در روز نهم شهریورماه 1357 هجری شمسی، خبری كوتاه اما بس مهم و اعجاب آفرین، لبنان و كشورهای شیعی و اسلامی را در بهتی عمیق فرو برد. امام موسی صدر كه در پی سفری سیاسی به لیبی عزیمت كرده بود، به ناگاه ناپدید شد،بی‌آنكه هیچ یك از كشورهای دخیل، مسئولیت آن را به عهده گیرند. این تراژدی دهشتناك تا هم اینك كه سی و دومین سال از آن روز تلخ می‌گذرد همچنان ادامه دارد.
بیانات سیدحسن نصرالله، دبیركل حزب‌الله لبنان در پنجمین همایش «كلمه سواء» در آذرماه 1375
أعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم‌‌الله الرحمن الرحیم و الحمد رب العالمین و السلام و الصلاه علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطیبین ...
برادران و خواهرانِ پژوهشگر و سخنرانان این همایش بسیاری از ابعاد شخصیت، جهاد، فكر، خط مشی، دستاوردها و تلاش‌های امام موسی صدر را مورد بررسی قرار دادند. در این باره تنها به اشاره مختصری اكتفا می‌كنم و سپس وارد موضوع اصلی می‌شوم كه گمان دارم در این فرصت توجه به آن ثمربخش خواهد بود.
حضور و وجود امام موسی صدر در لبنان سبب دستاوردهای بسیاری در سطوح شیعی، اسلامی، ملی و میهنی بود. امام تنها بنیانگذار مقاومت نبود، بلكه بنیانگذار اقدامات، طرح‌ها و دستاوردهای بسیاری بود كه گاهی با مرور زمانی اندك از آنها غافل می‌شویم.
حضور امام موسی صدر در لبنان زمینه‌ای بود تا روحانیت بار دیگر مسئولیت انسانی، شرعی و مدنی خود را به عهده گیرد و از موضع انسانی، الهی و شرعی و نه قدرت طلبی و انتقام جویی، پا به صحنه سیاست بگذارد. طبیعتاً این امر باعث شد تا امام صدر فداكاری‌های بسیاری بكند و تهمت‌ها و توهین‌ها را به جان بخرد.
امام دین را به سیاست و سیاست را به دین بازگرداند. البته این موضوع امروز برای ما عادی شده است. اما وقتی امام به لبنان آمد، امری بسیار عجیب و غیرعادی بود، به‌گونه‌ای كه داعیه دار چنین موضوعی به راحتی به ارتداد، الحاد، فسق، فجور، خروج از دین و اموری از این دست متهم می‌شد. نه سیاستمداران تحمل داشتند كه فردی برجسته، مخلص، هوشیار و پاك به عرصه فعالیت آنان قدم گذارد و نه روحانیون متحجری كه در فضای قرون وسطی سیر می‌كردند و می‌كنند.
امام موسی صدر برای اولین بار در كشور پیچیده و متنوعی چون لبنان، یك برنامه سیاسی اسلامی شفاف و قابل اجرا را پایه‌ریزی كرد. من بر این باورم كه دست‌كم در میان علما و رهبران دینی مسلمان، هیچ كس مانند امام دارای چنین برنامه سیاسی كامل و چشم‌انداز سیاسی روشن نبود. امام در عرصه تفكر تشكیلاتی و پی‌ریزی ساختارها، خروج از رهبری فردی و خلاصه ساختن همه چیز در فرد و ایجاد نهادها و مؤ‌سسات پیشرو و بنیانگذار بود. او می‌خواست نهادها و مؤ‌سسات، رهبری جامعه را به عهده گیرند و حافظ این روش و منش باشند.
امام موسی صدر بنیانگذار مقاومت بود. مایلم یادآور شوم كه امام زمانی اندیشه و منطق مقاومت را مطرح كرد كه نه جنوب لبنان در اشغال رژیم صهیونیستی بود و نه حتی مزارع شبعا. امام موسی صدر از مقاومت برای آزادسازی فلسطین سخن گفت. امام زمانی لبنانی‌ها را به در دست گرفتن سلاح دعوت كرد كه حتی یك وجب از خاك لبنان در اشغال دشمن نبود. امروز برخی خواهان خلع سلاح مقاومت هستند، در حالی كه امام موسی صدر دولت لبنان را به مسلح ساختن جنوبی‌ها به منظور دفاع از خاك و كشور خود دعوت می‌كرد.
ما از امام موسی صدر آموختیم كه سرزمین غصب شده را نمی‌توان از راه‌های مسالمت‌آمیز باز پس گرفت. آموختیم كه سرزمین غصب شده را تنها از راه جهاد، شهادت، فداكاری، سنگ، خون و با جانفشانیِ شهادت طلبانی چون احمد قصیر و بلال فحص می‌توان پس گرفت. اگر قرار بود كه ما به برخی نصایح و موعظه‌ها گوش فرا دهیم، جنوب لبنان همچنان در اشغال باقی می‌ماند.
امام موسی صدر در باره فلسطین و قدس، دیدگاه روشن و درخشانی را ارائه كرد و در این باره بر همه، حتی بر كسانی كه ادعا دارند تنها صاحبان اصلی و قانونی این ملت و این سرزمین و این نبرد هستند، پیشی گرفت.
چنان كه اشاره كردم، بنا ندارم به تفصیل وارد این موضوعات شوم. تنها می‌خواهم بر این نكته تأكید كنم كه نقش تأسیسی امام به یك عرصه محدود نبود. او در ابعاد مختلفی در كشور ما بنیانگذار و مؤ‌سس محسوب می‌شود. حضور امام در كشور ما هر نَفَس، هر كلمه و هر گام او، برای لبنان، منطقه و امت اسلام، سرشار از خیر و بركت بود.
می‌خواهم با صراحت، عاطفه درونی و درد با شما سخن بگویم. من قبل از هر چیز به عنوان یك شهروند عادیِ لبنانی و مسلمان و بدون توجه به دیگر گرایش‌ها مایلم دردمندانه و با صراحت عرض كنم كه احساس می‌كنم مورد اهانت قرار گرفته‌ام. وقتی مشاهده می‌كنم كه امامی بزرگ و رهبری عظیم‌الشأن با دو همراه خود، یعنی حجت‌الاسلام شیخ محمد یعقوب و استاد عباس بدرالدین كه آنها نیز هر كدام دارای جایگاه و منزلتی خاص در كشور و جامعه ما هستند، چندین سال است كه ناپدید شده‌اند و ما از وضعیتشان بی‌خبر هستیم.
سروران! ما بر اساس قاعده استصحاب عمل می‌كنیم. بر اساس اصول شرعی، قانونی و عرفی عمل می‌كنیم. ما هیچ چیز نمی‌دانیم فقط اطلاعاتی جمع‌آوری می‌كنیم. گهگاه از دوردست‌ها خبری به دستمان می‌رسد، گفته می‌شود كه قضیه از این قرار است، بعد هم همه چیز پایان می‌پذیرد. این بسیار دردناك و در عین حال شرم‌آور است. من گفتم كه می‌خواهم قدری با صراحت و احساس درونی با شما سخن بگویم.
قصد ندارم پرونده‌های گذشته را باز كنم و بپرسم دولت لبنان برای سه شهروند ناپدید شده لبنانی كه یكی از آنان رهبر و نماد وحدت ملی و بیداری این كشور به شمار می‌رفت، تا كنون چه كرده است؟ نمی‌خواهم به این موضوع بپردازم، اما می‌خواهم این پرسش را مطرح كنم كه از حالابه بعد، دولت كنونی لبنان چه خواهد كرد؟ چگونه می‌خواهد به این موضوع بپردازد؟
ما خواستار در پیش گرفتن طرح و برنامه‌ای مشخص در این باره شدیم. نمی‌دانیم كه مسئولیت پیگیری این پرونده را وزیر یا كمیته‌ای وزارتی بر عهده گرفته است یا نه؟ در حالی كه این موضوع شایسته آن است كه كمیته‌ای متشكل از چند وزیر مسئولیت آن را بر عهده گیرد. كمیته‌ای وزارتی كه وزرای خارجه، دادگستری و دیگر مسئولان ذی ربط در آن گرد هم آیند. وزرایی كه این موضوع در حوزه كاری آنان است باید كمیته‌ای تشكیل دهند و مسئولیت كار را بر عهده گیرند. این كمیته است كه باید گزارش دهد كه در خصوص این پرونده چه كرده، به چه نتایجی دست یافته است و اكنون در كجا قرار دارد.
پیشنهاد آیت‌الله شمس‌الدین در خصوص این پرونده صد‌درصد درست است و دولت باید به بهترین وجه آن را اجرا كند. اما واقعاً دولت با این پیشنهاد چه خواهد كرد؟ تا كنون معلوم نشده است كه چه كسی عامل رسیدگی به این پرونده است. این پرونده همچنان در درون دولت بی‌صاحب و بدون متولی باقی مانده است.
تمامی آنچه ما می‌خواهیم آن است كه سرنوشت امام و دو همراه او روشن شود و سپس برای بازگرداندن آنان اقدام شود. نه ما و نه خانواده امام از حقیقت نمی‌ترسیم. اگر امام زنده است او را بازگردانید. اگر هم به اتفاق همراهانش شهید شده است، این راه و رسم آبا و اجداد طاهرش است. ما به كشته شدن عادت داریم و شهادت افتخاری است كه خداوند به ما ارزانی داشته است. خصوصاً خاندان امام موسی صدر كه شهیدان بسیاری را در این راه تقدیم كرده است. اما باید بدانیم درست نیست كه پس از گذشت چندین سال، سه شخصیت بلند پایه ما كه یكی از آنان دارای چنین مقام و منزلت و جایگاه رفیعی است، گرفتار باشند و ما هیچ اطلاعی از آنان نداشته باشیم و مسئولان ذی‌ربط لبنانی این چنین، عادی، زندگی روزمره خود را پی گیرند. برای اینكه سوء تفاهمی به وجود نیاید مایلم تذكر دهم همه ما در لبنان اتفاق نظر داریم، كه مسئولیت اصلی زندگی و سرنوشت امام موسی صدر و دو همراه وی، بر عهده دولت كنونی لیبی و شخص سرهنگ معمر قذافی و نه هیچ كس دیگر است.
برخی از برادران ما داستان ایتالیا را پیگیری كردند و با لبنانی‌ها، فلسطینی‌ها و افرادی كه آن زمان با لیبی دوستی داشتند تماس گرفتند. لازم است تأكید كنم كه هیچ كدام از دوستان و هم پیمانان لیبی و حتی دشمنان امام، داستان‌پردازی لیبی را مبنی بر سفر امام از طرابلس به ایتالیا نپذیرفتند. هیچ كس در دنیا این داستان را نمی‌پذیرد. این مسئله روشن و قطعی است.
لیبیایی‌ها از كمیته حقیقت یاب و كمیته تحقیق مشترك لبنان و لیبی سخن می‌گویند. ما نیز چون برادران خود اعتقاد داریم كه این كمیته مأموریت دارد تا قضیه امام را پایمال و قذافی را تبرئه كند. مأموریت این كمیته آن است كه برود و بازگردد، سپس اعلام كند، آری امام از لیبی خارج شده است. خیلی صریح می‌گویم كه این كمیته و هر كمیته و تلاشی كه بخواهد حقوق امام را پایمال و عامل را مجهول جلوه دهد، از نظر ما مردود است.
بسیار متأسفم كه امروز به مرحله‌ای رسیدیم كه برای هر اظهار نظر اعتراض‌آمیزی در معرض توبیخ و مجازات قرار می‌گیریم و ام رائد، خواهر امام موسی صدر، در یك مصاحبه تلویزیونی گفت:«و متأسفانه ظاهراً بلایی كه بر سر بعضی‌ها آمده بر سر ما هم خواهد آمد.» ام رائد در مورد اینكه امام كجا مخفی نگاه داشته شده است واقعیت را گفت و افزود كه امام در لیبی ناپدید شده است. لیبی پس از آن لبنان را به قطع روابط تهدید كرد. وقتی پارلمان لبنان در جلسه افتتاحیه اخیر خود و در اقدامی اعتراض‌آمیز سفیر لیبی را برای حضور در جلسه دعوت نكرد، برخی افراد به این عمل اعتراض كردند و اظهار داشتند، رئیس مجلس حق چنین كاری را نداشته است. به عكس من اعتقاد دارم كه اگر رئیس مجلس از سفیر لیبی دعوت به عمل آورده بود كه البته دعوت نكرده و نخواهد كرد، در آن صورت به ملت لبنان كه مجلس نماینده آن است، توهین كرده بود. اقدامات لیبی از قبیل قطع روابط با لبنان، اخراج كارگران لبنانی، توقف واردات برخی محصولات كشاورزی و تهدیدهایی از این دست، نوع منطق و ذهنیت لیبی را در برخورد با لبنان نشان می‌دهد.
من معتقدم كه ما وقتی به موضوع حقی ایمان داریم، باید آن را دنبال كنیم. واكنش طرف مقابل هر چه باشد، اهمیتی ندارد. در جریان مقاومت، زنان و كودكان و خانواده‌های ما كشته شدند، خانه‌هایمان ویران گشت، اما عقب نشینی نكردیم، زیرا ایمان داشتیم كه راه مقاومت، حق است. مطالبه كردن امام موسی صدر و تلاش مُجد‌انه برای بازگرداندن او و دو همراهش نیز موضوعی حق است كه در راه آن باید خون‌ها و جان‌ها بدهیم، چه رسد به آنكه اموال و ارزاقمان از سوی لیبی مورد تهدید قرار گیرد.
لیبی مدعی است كه دارد به لبنان جایزه می‌دهد و كالاهای لبنانی را خریداری می‌كند تا از مقاومت حمایت كند. من همان گونه كه استاد نبیه بری از جانب حزب‌الله و حركت امل سخن می گوید، به نمایندگی از جنبش امل و حزب‌الله و تمام مجاهدین لبنانی كه پیروزی اخیر به دست آنان تحقق یافت و در طلیعه خط جهاد و شهادت بودند و فرزندان و شاگردان امام موسی صدر هستند، به دولت لیبی اعلام می‌كنم كه اگر بر آن است تا هدیه، كمك یا پاداشی را به مناسبت این پیروزی به مردم لبنان پیشكش كند، باید امام موسی صدر و دو همراهش را به آنان بازگرداند. قذافی در هنگام انتفاضه در كانال‌های ماهواره‌ای عربی ظاهر گشت و در هیأت یك رهبر انقلابی عظیم‌الشأن و مجاهد عرب سخن گفت. ولی او در نشست سران عرب حاضر نشد و به هیأت اعزامی خود نیز دستور داد آن اجلاس را ترك كنند. از تمامی این حركت‌ها چه چیزی عاید ملت فلسطین شد؟ اگر قذافی واقعاً خواهان كمك به ملت فلسطین است، باید این مرد بزرگ را به صحنه بازگرداند. این مرد بزرگی كه وقتی برخی گروه‌های فلسطینی به سویش گلوله شلیك كرده بودند، اعلام داشت كه من با عمامه، محراب و منبرم از مقاومت فلسطین حمایت می‌كنم. اگر قذافی واقعاً خواهان كمك به فلسطین و انتفاضه است، باید امام موسی صدر، این مرد بزرگ و دو همراهش را بازگرداند. غیر از این هر چه باشد، جز توطئه علیه مقاومت لبنان و انتفاضه فلسطین، چیزی نخواهد بود.
برای آنكه مسئله امام و دو همراه وی، به بزرگداشت سالگرد ربوده شدن آنان محدود نشود، پیشنهاد تشكیل یك كمیته بلند پایه ملی و نه یك كمیته بلند پایه شیعی را برای پیگیری پرونده مطرح می‌كنم. چرا كه این موضوع تنها به شیعیان مربوط نیست، بلكه مسئله‌ای ملی است كه تمام لبنانی‌ها بدان علاقه دارند. هدف از ربودن امام موسی صدر تنها ضربه زدن به شیعیان و مسلمانان نبود. بلكه هدف ضربه زدن به كل لبنان، مقاومت و وحدت ملی آن بود. از همین رو نمی‌توانیم این موضوع ملی، میهنی و بسیار مهم را به چارچوبی شیعی یا حتی اسلامی محدود سازیم. شایسته است كه این كمیته تشكیل شود و پرونده را به صورت دائمی و روزانه مورد پیگیری قرار دهد.
در آخر به امام موسی صدر می‌گویم كه ما و تمامی فرزندان، عاشقان و عزیزان شما در لبنان، نسبت به شما، سرنوشت، روش و اهدافتان وفادار خواهیم ماند و با پیروی از اسلام اصیل قرآنی و محمدی با دفاع از محرومان یا مقابله با دشمن صهیونیستی و طرح‌هایش، با چشمان دوخته شده به بیت‌المقدس، با تلاش پیگیر خویش برای باز پس‌‌گیری سرزمین اشغال شده و مقدس، با وحدت ملی و با تمسك به سرنوشت مشترك لبنان و سوریه و نیز با اخلاص خود در برابر انقلاب شكوهمند اسلامی در ایران.
ای سرور! ای امام و ای رهبرم! چند ماه پیش با اسرا عهد بستیم كه آنان را در زندان‌ها رها نخواهیم كرد. ما ملتی هستیم كه اسرای خود را در زندان‌ها فراموش نمی‌‌كنیم. پس چگونه ممكن است كه امام اسرا، امام شهدا، امام مجاهدان و امام آرزوهای خود را در زندان به فراموشی بسپاریم؟ البته راه رسیدن ما به اسرا روشن است. منظور از طریق كوفی عنان یا سازمان ملل نیست بلكه راه این است كه از دشمن اسیر می‌گیریم و با كمال احترام اسرا را مبادله می‌كنیم. راه رسیدن به آنان روشن است و آن را طی كرده‌ایم. آنان امروز از هر زمان دیگری به لحظه آزادی نزدیك‌تر شده‌اند. اما چگونه راه خود را به سوی شما باز كنیم؟
به هر حال ما ان‌شاء‌الله این راه را طی خواهیم كرد. ما این راه را خواهیم پیمود و به وصال یار و آن آغوش گرم خواهیم رسید. ای امام! از شما، از خانواده محترمتان و از همه عاشقانتان عذر می خواهیم كه با تأخیر آمده‌ایم.
والسلام علیكم و رحمهًْ‌الله و بركاته
تنظیم : بخش فرهنگ پایداری تبیان
