تبیان، دستیار زندگی
در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است ، انسانى که انواع غذاها و نوشابه ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند، این درختان نازپرورده ، بسیار کم مق
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روزه سرچشمه تقوا

ماه رمضان

چرا باید روزه گرفت؟ فلسفه این عبادت رنج آور چیست؟ چرا اینقدر در مورد آن تأکید شده است ؟

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»1 ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ، روزه داشتن بر شما مقرر شد ، همچنان که بر کسانی که پیش از شما بوده اند مقرر شده بود ، تا پرهیزگار شوید.

خداوند متعال فلسفه این عبادت انسان ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى کند:" شاید پرهیزکار شوید" (لعلکم تتقون ).

روزه عامل مؤثرى است براى پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه ها و همه ابعاد. از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش ‍ این حکم آماده سازد.

نخست با خطاب یا ایها الذین آمنوا: اى مؤمنان! سپس بیان این حقیقت که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه در امت هاى پیشین نیز بوده است.

و سرانجام بیان فلسفه آن و اینکه اثرات پربار این فریضه الهى صد درصد عائد خود شما مى شود، آن را یک موضوع دوست داشتنى و گوارا مى سازد.

در حدیثى از امام صادق نقل شد که فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء!: لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا"  آنچنان است که سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است !.

در آیه بعد براى اینکه باز از سنگینى روزه کاسته شود چند دستور دیگر را در این زمینه بیان مى فرماید نخست مى گوید:

چند روز معدودى را باید روزه بدارید ؛ (أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ).

چنان نیست که مجبور باشید تمام سال یا قسمت مهمى از آن را روزه بگیرید بلکه روزه تنها بخش کوچکى از آن را اشغال مى کند.

دیگر اینکه : کسانى که از شما بیمار یا مسافر باشند و روزه گرفتن براى آنها مشقت داشته باشد از این حکم معافند و باید روزهاى دیگرى را بجاى آن روزه بگیرند ؛ «فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ».

سوم "کسانى که با نهایت زحمت باید روزه بگیرند (مانند پیرمردان و پیر زنان و بیماران مزمن که بهبودى براى آنها نیست ) لازم نیست مطلقا روزه بگیرند، بلکه باید بجاى آن کفاره بدهند، مسکینى را اطعام کند) «َعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْكِین».

روزه عامل مؤ ثرى است براى پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه ها و همه ابعاد.از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش ‍ این حکم آماده سازد.

و آن کس که مایل باشد بیش از این در راه خدا اطعام کنند براى او بهتر است ؛ « فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ له »

و بالاخره در پایان آیه این واقعیت را بازگو مى کند که "روزه گرفتن براى شما بهتر است اگر بدانید" ؛ « وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ».2

راه تقوا

روزه داشتن گرچه در ظاهر یکنوع سختگیرى و محدودیت است اما سرانجامش راحتى و آسایش انسان مى باشد، هم از نظر معنوى و هم از لحاظ مادى که فرمان هاى الهى مانند فرمان حاکمان ستمگر نیست ، بلکه در مواردى که انجام آن مشقت شدید داشته باشد وظیفه آسان ترى قائل مى شود، لذا حکم روزه را با تمام اهمیتى که دارد از بیماران و مسافران و افراد ناتوان برداشته است.

بر هر انسان سالمى لازم است در سال یکماه روزه بدارد، چرا که براى پرورش جسم و جان او لازم است ، به همین دلیل اگر ماه رمضان بیمار یا در سفر بودید باید به تعداد این ایام روزه را قضا کنید تا عدد مزبور کامل گردد، حتى زنان حائض که از قضاى نماز معافند از قضاى روزه معاف نیستند.

باید به خاطر آن همه هدایت ها در مقام تعظیم پروردگار بر آئید، و در مقابل آن همه نعمت ها که به شما بخشیده شکرگزارى کنید.

چرایی روزه :

روزه ابعاد گوناگونى دارد، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد، که از همه مهمتر "بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است

از فوائد مهم روزه این است که روح انسان را "تلطیف"، و اراده انسان را قوى، و غرائز او را "تعدیل " مى کند .

روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت کند که او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست ، او مى تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس ها و شهوات خود مسلط گردد.

روزه چون غرائز سرکش را کنترل مى کند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد و انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد.

در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است ، انسانى که انواع غذاها و نوشابه ها در اختیار دارد

روزه

و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند، این درختان نازپرورده ، بسیار کم مقاومت و کم دوامند اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند، و مى خشکنداما درختانى که از لابلاى صخره ها در دل کوه ها و بیابان ها مى رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان طفولیت طوفان هاى سخت ، و آفتاب سوزان ، و سرماى زمستان است ، و با انواع محرومیت ها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سختکوش و سخت جانند!.

روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى دهد و با محدودیت هاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل مى کند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد، جمله لعلکم تتقون (باشد که پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است .

و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار: روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ  اشاره به همین موضوع است .

در نهج البلاغه به هنگامى که امیر مؤمنان على (علیه السلام ) فلسفه عبادات را بیان مى کند به روزه که مى رسد چنین مى فرماید: و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق :خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد!.

و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) مى خوانیم : ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون : بهشت درى دارد به نام "ریان"(سیراب شده ) که تنها روزه داران از آن وارد مى شوند.

مرحوم صدوق در "معانى الاخبار" در شرح این حدیث مى نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است ، هنگامى که روزه داران از این در وارد مى شوند چنان سیراب مى گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.

منبع : تفسیر نمونه جلد 1

فرآوری: محمدی_گروه دین و اندیشه تبیان


1- سوره بقره آیه 183.

2- سوره بقره آیه 184.