تحریر الوسیلة، جامع‌ترین رساله‌ی فقهی امام

تحریرالوسیلة، مهمترین و جامعترین رساله فقهی-فتوایی حضرت امام خمینی و به لحاظ جامعیت و برخورداری اضافاتی در مسائل مستحدثه یکی از ماندگارترین آثار فقهی شیعه امامیه است، که از ابتدای تألیف تاکنون، همواره مورد شرح و تعلیقه فقهای پس از مؤلف قرار گرفته است. این کتاب، تحریر و تکمیل کتاب گرانسنگ وسیلة‌النجاة مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است.

به گزارش تبیان، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، از امتیازات کتاب تحریرالوسیله پرداختن به مباحث مستحدثه است که سایر فقها تا زمان حضرت امام خمینی(ره) کمتر بدان می پرداختند و ایشان از اولین فقهای شیعه است که به مباحثی نظیر رهن، سرقفلی، بیمه، پیوند اعضا می پردازد.  رساله توضیح المسائل حضرت امام خمینی نیز که توسط شاگردان و علاقمندان ایشان تدوین شد، بر مبنای تحریرالوسیلة نگاشته شد و به تایید حضرت امام خمینی(ره) رسید.

کتابی که مبنای تالیف تحریرالوسیله قرار گرفت وسیلة‌النجاة، نوشته مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است. مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی در آغاز حواشی خویش بر ذخیرة الصالحین مرحوم آیت‌الله آقا سیّد محمّد کاظم یزدی را، در متن آن گنجانید و سپس برای بار دوّم، مسائل بسیاری را بدان افزود ـ به گونه‌ای که با صورت نخست آن تفاوت فراوان داشت و آن را وسیلة‌النجاة نامید.این کتاب، در دو جلد است.

حضرت امام خمینی(ره) ، که از دیرباز بر وسیلة النجاة حاشیه نگاشته بود، در تبعیدگاه خویش در ترکیه، حواشی خود را داخل متن نمود و بر آن ابواب و مسائل بسیار افزود و نام آن را تحریرالوسیله نهاد. معظم له در آغاز این کتاب می‌نویسد: "در زمانهای گذشته، کتاب وسیلة النجاة نوشته السید الحجة فقیه الاصفهانی ـ قدّس سرّه ـ را حاشیه نمودم و هنگامی که در اواخر جمادی‌الثانی سال 1384 ق (13 آبان 1343 ش) به دنبال وقایع تأسف‌انگیز و دردناکی که بر اسلام و مسلمانان وارد آمد ـ و شاید تاریخ به ثبت آنها بپردازد ـ از قم به بندر بورسا یکی از شهرهای ترکیه تبعید شدم و در آنجا تحت نظر قرار گرفتم، با فراغت بال و آسودگی خیال در مقام آن برآمدم که حواشی را به صورت متن مستقلی درآورم تا استفاده از آن آسان تر باشد و اگر خداوند توفیق دهد، مسائل مورد نیاز روز را نیز بر آن بیافزایم."

امام(ره) در حالی که به جز وسیله النجاة و عروة‌الوثقی و وسائل، کتابی دیگر در اختیار نداشت و از ارتباط با جهان خارج هم ممنوع بود، مسائل امر به معروف و نهی از منکر، نماز جمعه، دفاع و جهاد، قضا، حدود، قصاص، دیات، مسائل مستحدثه و بسیاری از احکام حج را بر آن افزود و بدین‌گونه این کتاب، یک دوره کامل فقه فتوایی گردیده است.

این کتاب، در واقع حاصل رنج و کوشش سه تن از فقهای بزرگ شیعه، آیات عظام سیدمحمدکاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی و حضرت امام خمینی(ره) است.

تاکنون در شرح و تفسیر کتاب تحریرالوسیله حضرت امام خمینی(ره) در مجموع بیش از سی عنوان کتاب در بیش از صد جلد نوشته شده است که برخی از آن ها نیز ده ها بار تجدید چاپ شده اند. این کتاب هم اکنون از کتب مبنایی تدریس و تحقیق در حوزه های علمیه و مراکز دانشگاهی محسوب می شود و مورد توجه محققین و مدرسین است. کتابشناسی تحریرالوسیله نیز در بهار 89 به کوشش حسن پویا منتشر شده است.

کتاب تحریر الوسیله، از بدو تألیف تاکنون بارها از سوی فقیهان معاصر مورد شرح، ترجمه، حاشیه و تلخیص قرار گرفته است و حواشی مهمی بر آن نگاشته شده است.

گسترده‌ترین شرح تحریرالوسیله توسط آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی با نام تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله نگاشته شد که در 27 جلد به چاپ رسیده است. کتاب «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله» که تاکنون حدود 20 جلد آن در چاپ‏هاى متعدد منتشر شده، بعد از بازبینی دوباره برخى از جلدهاى آن منتشر شده است. تاکنون کتاب طهارت، نجاسات، صلاة، حج (5 جلد)، اجاره، حدود، وقف، مضاربه، دیات، قصاص و... از این مجموعه منتشر شده است.

برخی از محققین فاضل حوزه های علمیه نیز به تالیف و تدوین کتاب های مستند تحریرالوسیله پرداخته اند که اولین آن ها توسط فرزند فاضل حضرت امام(ره) حاج آقا مصطفی خمینی و در 959 صفحه نگاشته شده است و در سال 1376 به مناسبت بیستمین سالگرد شهادت ایشان توسط موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی منتشر شد. حجم این کتاب و حواشی آن با تحقیقات جامع نشان دهنده وسعت و دقت نظر و احاطه علمی ایشان به مباحث فقهی است.

از تحریرالوسیله ترجمه های متعددی به زبان فارسی منتشر شده است. ترجمه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدباقر موسوی همدانی و در سال 1376 و ترجمه قاضی زاده و اسلامی که مورد مطالعه و تایید آیت الله مومن و آیت الله طاهری خرم آبادی نیز قرار گرفته از مهم ترین آنهاست. در سال 1996 میلادی معاونت امور بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی ترجمه این کتاب به زبان اردو را به همراه متن عربی آن منتشر نمود. استاد عبدالکریم بی آزار شیرازی نیز در رساله نوین به ترجمه بخش هایی از تحریرالوسیله پرداخته است.