كاركرد دین در زندگی بشر كتاب «كاركرد دین در زندگی بشر» نوشته محمد سبحانی‌نیا از سوی موسسه بوستان كتاب منتشر شد. این اثر با طرح موضوع كتاب حاضر، همه جنبه‌های آن را كاویده و آرای اندیشوران شرق و غرب را در این باره بررسی كرده است.
به گزارش ایبنا، یكی از موضوعات مهم در عرصه دین‌پژوهی، «كاركرد دین در زندگی بشر» است. برخی معتقدند كه دین در زندگی انسان، هیچ نقشی ندارد! عده‌ای برای آن، نقش حداقلی و فردی قائل‌اند؛ اما همه متفكران نیك‌اندیش، نقش و كاركرد دین را برای انسان در همه عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی سازنده و تكامل‌آفرین دانسته‌اند.
بحث میزان توانایی دین برای پاسخ‌گویی به نیازهای بشر و سامان بخشی به حیات انسان در بین مسلمانان، به گونه‌ای خاص سابقه طولانی دارد. ولی موضوع «كاركرد دین» در گذشته به صورت مستقل مطرح نبوده، بلكه در ضمن مسائل دیگر مانند هدف بعثت و آثار ایمان بیان شده است؛ مثلا در بحث جهت‌گیری دعوت انبیا؛ متكلمانی مانند بحرانی در «قواعد‌المرام» و فاضل مقداد در «اللوامع» و طبری و نوری در «كفایةالموحدین»، محمدرضا مظفر در «عقاید‌الامامیه» و علامه طباطبایی در «تفسیر المیزان» با ارائه نظریه‌ای جامع‌نگر گفته‌اند كه «نبی» برای اصلاح امور مردم در زندگی دنیوی و اخروی مبعوث شده است.
در بحث جهت‌گیری دعوت انبیا؛ متكلمان با ارائه نظریه‌ای جامع‌نگر گفته‌اند كه «نبی» برای اصلاح امور مردم در زندگی دنیوی و اخروی مبعوث شده است
براساس مطالب كتاب، در غرب و در جهان مسیحیت، وقتی سخن از دین به میان می‌آید، مراد، دین مسیحیت است كه به دلیل عمل كرد نادرست كلیسا در قرون وسطا، جدایی دین از شئون دنیوی و بركنار كردن آن از صحنه حیات اجتماعی مطرح می‌شود، اما با تعجب می‌بینیم برخی از روشن‌فكران مسلمان، بی‌توجه به تفاوت ماهوی اسلام و مسیحیت، به جدا انگاری دین از شئون دنیوی حكم می‌كنند و افرادی مانند علی عبدالرزاق در بین اهل‌سنت در اواخر خلافت عثمانی و دكتر سروش و مهندس بازرگان در ایران اسلامی، با نقش میانجی‌گری میان اسلام و سكولاریسم می‌گویند شكل زندگی را دین نمی‌دهد و قائل به حداقلی دین می‌شوند.
با توجه به این كه در دو سده اخیر با بحث جای‌گزین كردن كاركردهای علوم گوناگون مانند روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، این علوم به صورت رقیب دین مطرح شد و از این نظر می‌توان مدعی شد كه بحث كاركرد دین و امكان رقابت با آن، مساله جدید كلامی است. هرچند درباره مسائلی مثل قلمرو دین، انتظار بشر از دین و جامعیت اسلام، كتاب‌ها و مقالات مختلفی منتشر شده است، اما متاسفانه در حوزه كاركرد دین در زندگی بشر، كتابی مستقل به نگارش در نیامده است ولی به صورت پراكنده و در قالب پاسخ به شبهات، مقالات متعددی ارائه شده است.
طرح این مساله در گذشته، بیشتر جنبه اثباتی داشت به طور مثال، بوعلی برای اثبات دخالت اسلام در یك حوزه از حیات بشری به لزوم بعثت، استدلال كرده است، اما امروز بیشتر جنبه سلبی دارد؛ یعنی انكار دخالت دین در برخی از حوزه‌های حیات بشری به خاطر پیشرفت چشم‌گیر دانش و احساس بی‌نیازی بشر از دین الهی.
به عقیده نویسنده، موضوع پژوهش در این اثر، كار كرد دین در زندگی بشر است. این موضوع هر چند با مقوله انتظار بشر از دین یا قلمرو دین ارتباط پیدا می‌كند، اما از نظر ماهوی با آن دو متفاوت است، انتظار بشر از دین به بیان نیازهای انسان به دین می‌پردازد و در قلمرو دین، دامنه نیازها تبیین می‌شود. انتظار ما از دین یعنی این كه دین چه می‌تواند بكند و اصلا برای چه آمده است.
موضوع پژوهش حاضر، بررسی كاركرد و نقش دین در زندگی فردی و اجتماعی بشر است؛ یعنی دین چه خدمتی به انسان می‌كند و چه تاثیری بر زندگی او خواهد داشت؟
قلمرو دین یعنی دین به چه موضوعاتی پرداخته است و آیا دین برای هدایت انسان در زندگی معنی فردی و خصوصی آمده است یا برای هدایت انسان در همه ابعاد زندگی، اما موضوع پژوهش حاضر، بررسی كاركرد و نقش دین در زندگی فردی و اجتماعی بشر است؛ یعنی دین چه خدمتی به انسان می‌كند و چه تاثیری بر زندگی او خواهد داشت؟ پس موضوع پژوهش، متاخر از مساله «هدف از دین و قلمرو دین» است و تا هدف دین و قلمرو آن مشخص نشود؛ فوائد دین معلوم نخواهد شد. از این‌رو به مناسبت ارتباط موضوع با موارد مطرح شده به طور اجمال به آنها نیز توجه می‌شود.
در دهه‌های اخیر، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی نظام كمونیستی و ابطال نظریه «افیون بودن دین» و تجربه موفق حضور دین در عرصه‌های مختلف و تاكید معمار بزرگ انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) بر جامعیت اسلام و پیوند ناگسستنی دین و سیاست، موضوع كاركرد دین به صورت جدی در جامعه ما مطرح شد.
از سوی دیگر بعضی از روشن‌فكران، با پشتوانه تجربی رویارویی با مسیحیت، به مبارزه با جامعیت اسلام پرداخته و با طرح اندیشه «تفكیك دین از سیاست» و تفكر «سكولاریسم» و عرفی شدن دین و دخالت حداقلی دین، شبهاتی را در جامعه و محافل علمی منتشر كردند كه ضرورت پاسخ‌دهی به آن شبهات و طرح مبانی متفكران و دین‌پژوهان متعهد در یك مجموعه، بیش از گذشته احساس می‌شود. بدیهی است اگر به روش عقلی صرف به موضوع نگریسته شود، مساله، فلسفی می‌شود و اگر به روش درون‌دینی (نقلی) بررسی شود، مساله، كلامی خواهد بود و از آن جا كه مستقیما با نگرش كاركردگرایانه در ارتباط است، در مباحث روان‌شناسی دین و جامعه‌شناسی دین قرار می‌گیرد.
لذا هدف از این تحقیق، آشكار كردن كارایی دین در عصر حاضر و نتایج حضور دین در عرصه‌های مختلف و اثبات حداكثری دین و پاسخ به شبهات و اشكالات مطرح شده و ابطال نظریه حداقلی دین و نظریه سكولاریسم و جدایی دین از سیاست و غیره می‌باشد. هدف این كتاب، نشان دادن نتایج دین در عرصه فردی و اجتماعی است.
نویسنده این كتاب، روش تحقیق خود را چنین توضیح می‌دهد: «روش ما در تحقیق، كتابخانه‌ای است. ما به روش درون‌دینی، از خود دین می‌خواهیم برنامه خود را برای زندگی بشر ترسیم نماید تا از این طریق به كاركرد دین پی ببریم. البته در بخش‌هایی از بحث كه به جامعیت و هدف دین مرتبط می‌شود از برهان عقلی نیز استفاده كرده‌ایم.»
اثر حاضر در چهار بخش و هفت فصل سامان یافته است.
كتاب «كاركرد دین در زندگی بشر» در شمارگان 2000 نسخه، 276 صفحه و بهای 39000 ریال راهی بازار نشر شد.
تهیه و تنظیم: گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی
