برترى دعا و مناجات از تلاوت قرآن

افضل بودن دعا از دیدگاه روایات :

1- در روایتى آمده كه فضالة به واسطه معاویة بن عمّار [یا: فضالة بن معاویة بن عمّار] مى گوید :

به امام صادق (ع) عرض كردم : دو نفر در یك لحظه شروع به خواندن نماز مى كنند، یكى در نماز قرآن مى خواند و قرائتش ‍ بیشتر از دعاست و دیگرى دعایش افزون از تلاوت قرآن و در یك لحظه نماز را به آخر مى رسانند، كدامیك از این دو افضل و برتر است ؛ حضرت فرمود : هر دو فضیلت دارد، هر دو زیباست.

وى مى گوید : عرض كردم مى دانم كه هر دو زیبا است و فضیلت دارد ؛ كدام برتر است ؟

حضرت فرمود : دعا برتر است. آیا فرمایش خداوند متعال را نشنیده اى كه مى فرماید :

وَقالَ رَبُّكُمْ: اءُدْعُونى ، اءَسْتَجِبْ لَكُمْ، إِنَّ الَّذینَ یَسْتَكْبِروُنَ عَنْ عِبادَتى ، سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ. (غافر ؛ 60)

- و پروردگارتان فرمود كه : مرا بخوانید تا دعایتان را براى شما اجابت كنم ، به راستى كسانى كه از پرستش و عبادت من گردنكشى كنند ، با حالت خوارى و ذلّت وارد جهنّم خواهند شد.

به خدا سوگند مقصود از عبادت در آیه شریفه دعاست ، به خدا سوگند آن افضل است.

آیا آن عبادت نیست ؟ و حضرت دوبار فرمود :

به خدا سوگند عبادت همان دعاست و بعد فرمود: آیا دعا استوارترین عبادت نیست ؟! سپس دوبار افزود :

به خدا سوگند دعا ، محكم ترین عبادت است.

2- در روایت دیگر آمده كه از امام باقر (ع) پرسیده شد كدامیك از این دو در نماز افضل است :

بیشتر قرآن خواندن یا طول دادن ركوع و سجود ؟

حضرت فرمود : بسیار درنگ كردن در ركوع و سجود. مگر كلام خداوند متعال را نشنیده اى كه مى فرماید :

فَاقْرَئُوا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ، وَاءَقیموُا الصَّلاةَ. (مزمل ، 20)

- پس هر مقدار از قرآن را كه مُیَسَّر بود قرائت كنید ، ولى نماز را كاملاً بپادارید.

مسلّماً مقصود خداوند از اقامه و بپا داشتن نماز بسیار درنگ كردن در ركوع و سجود و طول دادن آن دو است .

راوى مى گوید عرض كردم : كدامیك از این دو افضل است : قرائت بسیار یا دعاى بسیار؟

حضرت فرمود: دعاى بیشتر. مگر فرمایش خداوند متعال را نشنیده اى كه مى فرماید :

قُلْ: ما یَعْبَؤُ بِكُمْ رَبّى ، لَوْلا دُعآؤُكُمْ. (فرقان ، 77)

- بگو: اگر دعایتان نبود ، پروردگارتان چه اعتنایى به شما داشت ؟!

افضل بودن دعا از دیدگاه عقل :

اكنون مى گویم از لحاظ عقلى نیز مى توان وجهى موافق با آنچه كه پیرامون افضل بودن دعا از قرائت قرآن روایت شده یافت و آن اینكه :

1- مسلّماً این گونه نیست كه هركس كلام خداوند - جلّ جلاله - را بخواند ، به خدا معرفت داشته باشد و قدر كلام الهى را بشناسد و با تلاوت خویش خشنودى خدا را بخواهد ؛ ولى امكان ندارد كسى دعا و درخواست و آرزو كند و كسى را كه مى خواند و از او درخواست مى كند و آرزوى خویش را از او مى خواهد ، یعنى خداوند - جلّ جلاله - را نشناسد ؛ بنابراین ، دعا همواره مشتمل است بر :

الف و ب - معرفت به ذات و صفات خداوندى كه او را مى خواند.

ج - شناخت پیامبرى (ص) كه مردم را به سوى او دعوت مى نماید.

د - معرفت به واگذارى امور خود به خدا و درخواست و طلب از پیشگاه او

ه‍ - ادب نیازمندى به خدا

و - دلبستگى و تعلّق خاطر به اعتماد و تكیه بر خدا

ز - معجزه ها و كراماتى كه در نزد هركس كه دعاهایش مستجاب شده و حوایجش برآورده شده و ناراحتی هاى شدیدش برطرف شده ، تحقّق یافته است .

و این ها همگى فایده ها و مَواهبى هستند كه فضیلت آنها افزون و جایگاهش دو چندان و بیش از دیگر امور همسان آن است و براى هر كس ‍ كه به معناى آنها پى برد به روشنى بر امور دیگر ترجیح دارد.

ممكن است كسى اشكال كند و بگوید : گاهى غیر عارفین به خدا نیز دعا مى كنند.

جواب این سخن آن است كه حتّى دشمن خداوند - جلّ جلاله - یعنى ابلیس نیز با دعا كردن و درخواست از خداوند منتفع شده ، آنجا كه گفت : مرا از مهلت داده شدگان قرار ده و خداوند - جلّ جلاله - درخواست او را اجابت نموده و فرمود :

إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرینَ إِلى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ. (حجره ، 37 و 38 ؛ ص ، 80 و 81)

- براستى كه تا روز مشخّص و معلوم ، از مهلت داده شدگان هستى.

لیكن امكان ندارد همان گونه كه ابلیس به خاطر درخواست و دعا كردنش منتفع شد ، كسى دشمنِ خداوند - جلّ جلاله - باشد و در حال عداوت و دشمنى ، به خاطر خواندن قرآن شریف ثواب داده شده و به ثمره آن نایل گردد.

2- از دیگر مرجّحات عقلى دعا بر تلاوت قرآن این است كه :

كسى كه درخواست و دعا مى كند ، به همان اندازه اى كه در حاجت خویش به او نیاز و اضطرار دارد ، به او توجّه نموده و در پیشگاهش اظهار خشوع و فروتنى مى نماید ، بنابراین از آنجا كه نیازمندیها و حوائج مردم به خداوند - جلّ جلاله - در زندگانى دنیا بسیار است ، دعا كننده نیز بسان شخص مضطرّ ، ناچار از اخلاصِ عبودیّت و بندگى است ؛ لیكن تلاوت قرآن شریف در غالب اوقات از این حالتها خالى است ، بلكه چه بسا انسان قرآن را با حالت غفلت تلاوت مى نماید و در نتیجه خود این كار [در نزد اهل كمال] محسوب مى شود.

منبع : کتاب فلاح السائل

تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان