صبر و شکیبایی 7
صبر در احادیث اسلامى
نوشتاری که پیش روی شماست قسمت هفتم مجموعه "کلید ورود به بهشت" است که پس از بررسی آیات قرآن در مورد صبر در شش شماره پیشین اکنون نوبت گذر بر بوستان احادیث اهل بیت علیهم السلام است.به گفته بعضى از علماى اخلاق، روایاتى كه درباره فضیلت صبر و شكیبایى از معصومین علیهم السلام به ما رسیده، بیش از آن است كه به شمارش در آید. و در برخى از كتبكه درباره صبر تالیف یافته، نزدیك به 900 حدیث از پیغمبر اكرم صلى الله علیه و اله و ائمه معصومین علیهم السلام در این باره آمده است كه به عنوان نمونه،بخشى از آنها را گلچیننمودهایم:
1- رسول خدا صلى الله علیه و اله فرمودند: «الصبر خیر مركب ما رزق الله عبدا خیرا له و لا اوسع من الصبر، صبر بهترین مركب سوارى است،خداوند هیچ بندهاى را بهتر و گسترده از صبر روزى نداده است.» 1
تعبیر به «بهترین مركب»، در این حدیثشریف اشاره به این دارد كه صبر، وسیله رسیدن به همه سعادتها و خوشبختىهاست و انسان بدون آن به هیچ مقامى در دنیا و آخرت نمىرسد!
2- امیر مؤمنان على علیه السلام مىفرمایند: «علیكم بالصبر فان الصبر من الایمان كالراسمن الجسد، بر شما باد صبر و استقامت كردن، زیرا صبر نسبت به ایمان، همانند سر به بدن است.» 2
نشان مىدهد كه صبر نقش كلیدى براى تمام ابعاد زندگى انسان دارد، به همین دلیل در ذیل همین حدیث آمده است «لا ایمان لمن لا صبر له، كسى كه صبر و استقامت ندارد، ایمان او پایدار نخواهد ماند».
3- در حدیث دیگر، آن حضرت مىفرمایند: «لا یعدم الصبور الظفر و ان طالبه الزمان، شخص صبور،پیروزى را از دست نخواهد داد هر چند طول بكشد.» 3
با توجه با این كه هم صبر مطلق ذكر شده و هم پیروزى، نشان مىدهد كه این حكم در تمام ابعاد معنوى و مادى زندگى انسانهاست.
4- پیغمبر اكرم صلى الله علیه و اله،صبر را به منزله نصف ایمان شمردهاند: «الصبر نصف الایمان، صبر نصف ایمان است.»4
در بعضى از روایات،نصف ایمان را شكر گزارى و نصف دیگر آن را صبر دانستهاند. صبر و استقامت براى رسیدن به نعمتها و سپس شكر نعمت، یعنى بهرهبردارى صحیح از مواهب و نعمتهاى الهى.
روشن است كه این حدیث،هیچ منافاتى با احادیث گذشته ندارد،زیرا همان طور كهبیان شد، اگر مؤمن صبر نداشته باشد ایمانش به خاطر موانعى كه بر سر راه دارد، از بینمىرود، هم چنین اگر شاكر نباشد،طبق این بیان (و لئن كفرتم ان عذابى لشدید) نعمتها از كفش مىرود.
5- در حدیث دیگر،رسول خدا صلى الله علیه و اله در تعبیر زیباى دیگرى فرمودند: «الصبر كنز من كنوز الجنة، صبر،گنجى از گنجهاى بهشت است.»5
6- دلیل این امر با نقل حدیثى از امیر مؤمنان علیه السلام به وضوح روشن مىشود: «الصبرعون على كل امر،صبر و شكیبایى به پیشرفت هر كار(مهمى)كمك مىكند.» 6
زیرا همانگونه كه مىدانید، در نظام زندگى بر سر راه هر كار مهمى،موانعى قراردارد كه عبور از آنها فقط با نیروى صبر و شكیبایى ممكن است.
7- درباره شكیبایى در برابر گناه این حدیث نقل شده است: «و من صبر عن معصیة الله فهو كالمجاهد فى سبیل الله، كسى كه در مقابل عوامل گناه صبر كند،مقامشهمانند مجاهد در راه خداست.» 7
آرى هر دو مجاهد«فى سبیل الله»اند، با این تفاوت كه یكى با دشمن بیرونى (جهاد اصغر) و دیگرى با دشمن درونى (جهاد اكبر) مىجنگد.
8- در حدیث دیگرى از امیر مؤمنان علیه السلام آمده است: «ان صبرت ادركت بصبرك منازل الابرار و ان جزعت اوردك جزعك عذاب النار،اگر صبر كنى،به خاطر صبر خودبه مقامات ابرار و نیكوكاران مىرسى و اگر بىصبرى كنى،این بى صبرى تو را در عذاب دوزخوارد مىكند.» 8
9- امام صادق علیه السلام درباره صبر در برابر بلاها و حوادث تلخ زندگى، مىفرمایند: «منابتلى من المؤمنین ببلاء فصبر علیه كان له مثل اجر الف شهید،هر كس از مؤمنان به بلایىگرفتار شود (و) شكیبایى را از دست ندهد،پاداش هزار شهید دارد». 9
مرحوم «علامه مجلسى» قدس سره، بعد از ذكر این حدیث در جلد 68 بحار الانوار، اینسؤال را مطرح مىكند كه چگونه این پاداش صحیح است، در حالى كه شهید خود از صابران مىباشد، زیرا در برابر دشمن صبر مىكند تا شربت شهادت را مىنوشد در جواب این سؤال مىتوان گفت:شهید در برابر تهاجمات دشمن صبر مىكند و صابران در مقابل حوادث تلخ زندگى، مانند بیمارىها، ناكامىها و از دست دادن عزیزان صبر مىكنند.
دلیل دیگرى بر برترى او نسبت به اجر شهادت، این است كه شهادت یك بار است،ولى گرفتارىهاى تلخ زندگى،هزاران بار تكرار مىشود،
10- پیغمبر اكرم صلى الله علیه و اله درباره پاداش معنوى صابران مىفرمایند: «من ابتلى فصبر و اعطى فشكر و ظلم فغفر اولئك لهم الا من و هم مهتدون، كسانى كه به بلایى مبتلا شود و شكیبایى كند و نعمتى به او برسد و شكر آن را به جا آورد و مورد ستم واقع شود و (با بزرگوارى)طرف را ببخشد، چنین كسانى امنیت و آرامش (در قیامت دارند) و آنها دایت یافتگانند». 10
11- امام صادق علیه السلام مىفرمایند: «الصبر یظهر ما فى بواطن العباد من النور و الصفاء و الجزع یظهر ما فى بواطنهم من الظلمة و الوحشة، صبر،آنچه را كه در درون بندگان خدا ازنور و صفا وجود دارد،آشكار مىكند و بىصبرى و ناشكیبایى،آنچه را كه در درون آنها از ظلمت ووحشت است،ظاهر مىسازد.» 11
12- بحث احادیث صبر را با حدیث دیگرى از امیر مؤمنان علیه السلام پایان مىدهیم:
«الصبر مطیة لا تكبوا و القناعة سیف لا ینبوا،صبر و شكیبایى مركبى است كه هرگز به زمیننمىخورد و قناعتشمشیرى است كه هرگز از كار نمىافتد» 12
اینها بخش مختصرى از احادیثى است كه درباره اهمیت صبر انسانها و پاداششكیبایان وارد شده است.
من از مفصل این قصه مجملى گفتم تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
اخلاق در قرآن جلد دوم، آیت الله مكارم شیرازى
گروه دین و اندیشه تبیان
1- میزان الحكم،ج 2،ح 10025.
2- نهج البلاغه،كلمات قصار 82.
3- نهج البلاغه،كلمات قصار،حكمت153.
4- محجة البیضاء،ج7،ص106.
5- محجة البیضاء،ج7،ص107.
6- غرر الحكم،حدیث 765
7- جامع الاحادیث الشیعه،ج 14،ص253.
8- شرح غرر الحكم،ح3713.
9- اصول كافى،ج 2،ص 92.
10- مجمع الانوار،ج 2،ص526(حدیث 830)
11- بحار الانوار،ج 68،ص 90،ح 44.
12- بحار الانوار،ج 68،ص96.
