در نشست خبری دانشنامه مطرح شد:

آغاز تدوین دانشنامه‌ هنرهای سنتی

دانشنامه‌ هنرهای سنتی ایران توسط فرهنگستان هنر تدوین می‌شود.گسترش و تعمیق اطلاعات درباره‌ هنرهای سنتی ، كمك به ارتقای كمی و كیفی پژوهش‌ها در موضوع هنرهای سنتی از طریق ایجاد امكان دسترسی سریع، دقیق و آسان، زمینه‌سازی برای تعمیق پژوهش‌های بنیادی و گسترده‌تر از طریق جلب توجه و مشاركت پژوهشگران، اساتید، مدرسان و دانشجویان و اهل حرفه و... از جمله‌ اهداف تهیه این دانشنامه است.

به گزارش روابط عمومی، سید عبدالمجید شریف‌زاده؛ رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی و محمدمهدی هراتی ـ عضو شورای عالی دانشنامه‌ هنرهای سنتی ایران ـ امروز (دوشنبه، 31 خردادماه) در نشستی كه در فرهنگستان هنر برگزار شد، حضور یافتند تا آغاز كار رسمی گروه این دانشنامه را اعلام كنند.

شریف‌زاده در این نشست گفت: دانشنامه‌ هنرهای سنتی در 14 گروه تخصصی نگارگری و كتاب‌آرایی، خوش ‌نویسی ، فرش، معماری سنتی و هنرهای وابسته، نمایش‌های سنتی و آیینی، موسیقی سنتی، نساجی سنتی و هنرهای وابسته، سفال، آبگینه، هنرهای مرتبط با چوب، هنرهای مرتبط با فلز، مبانی نظری و حكمی هنرهای سنتی، حجاری و هنرهای وابسته و پوشاك سنتی و هنرهای وابسته تهیه می‌شود و چند گروه اجرایی از جمله پژوهشی و فن‌آوری اطلاعات برای آن تشكیل شده است.

وی در تعریف اهداف تهیه‌ این دانشنامه، اظهار كرد: گسترش و تعمیق اطلاعات درباره‌ هنرهای سنتی، كمك به ارتقای كمی و كیفی پژوهش‌ها در موضوع هنرهای سنتی از طریق ایجاد امكان دسترسی سریع، دقیق و آسان، زمینه‌سازی برای تعمیق پژوهش‌های بنیادی و گسترده‌تر از طریق جلب توجه و مشاركت پژوهش‌گران، اساتید، مدرسان و دانشجویان و اهل حرفه، ایجاد پویایی بیش‌تر در فضای فرهنگی و علمی از طریق تسهیل دسترسی محققان به منابع گوناگون و گسترده و هموار كردن راه تحقیق در تاریخ هنر ایران‌زمین، كمك به احیا، اعتلا و ترویج هنرهای سنتی و زمینه‌سازی برای تدوین و تألیف مداخل مورد نظر به‌صورت مكتوب، بانك‌های اطلاعاتی موضوعی و لوح فشرده از جمله‌ این اهداف است.

پیش از آغاز رسمی این نشست، بهزاد مرتضوی ـ مدیر كل روابط عمومی فرهنگستان هنر ـ توضیح داد كه طرح این دانشنامه مهرماه سال گذشته تصویب شده است.

شریف‌زاده نیز با بیان این‌كه هنرهای سنتی در طول تاریخ، مسیر تحول خود را گذرانده‌اند، یادآور شد: با نگاهی به تاریخ ایران، قدمتی بیش از 10هزار سال را باید برای این هنرها درنظر گرفت. این قدمت با آنچه در دوره‌های مختلف توسط هنرمندان ابداع و به نسل بعد منتقل شده است، تناسب دارد.

رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی تأكید كرد: هنرهای سنتی شناسنامه‌ ما در دنیاست و شاید پیش از آن‌كه نفت در دنیا برای ما شناسنامه شده باشد، ما را به‌عنوان سرزمین فرش‌های بهشتی می‌شناختند، به‌گونه‌ای كه در كتاب‌های مستشرقان آمده است: «ایرانیان آثار هنری خود را بر كف سالن‌های‌شان می‌اندازند و بر آن زندگی می‌كنند».

وی اضافه كرد: در دوره‌ معاصر به دلایل گوناگون مورد تهاجم فرهنگی، بی‌مهری و كم‌توجهی قرار گرفته‌ایم و بسیاری از این هنرها به‌خاطر مسائل اقتصادی و صنعتی دوره‌ معاصر و مدرنیزم و بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی دیگر جایگاه اصلی خود را از دست داده‌اند و هر روز شاهد فراموش شدن برخی از آن‌ها هستیم. از یاد رفته‌هایی كه وظیفه‌ی ما در بخشی از فعالیت‌ها حفظ و معرفی این هنرها و انتقال آن‌ها به آیندگان است.

رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی یادآور شد: از زمان تأسیس فرهنگستان هنر هم‌زمان گروه هنرهای سنتی این فرهنگستان شكل گرفت كه یكی از فعال‌ترین گروه‌ها بوده است و برگزاری همایش‌های مختلف از كمال‌الدین بهزاد تا شاهنامه‌نگاری از جمله فعالیت‌های آن به‌شمار می‌آید.

وی بیان كرد: یكی از درخواست‌های اصلی و اولیه‌ این گروه شكل‌گیری مجموعه‌ای بود كه بتواند دانشنامه‌ای را برای هنرهای سنتی ایران تعریف كند، چون به‌دلیل شرایط تحمیل‌شده بر هنرهای ما، خیلی از آن‌ها در حال فراموشی‌اند و برخی از این هنرها نیز در طول تاریخ دچار دگرگونی شده‌اند، پس وظیفه‌ی ما شناخت عمیق و دقیق‌تر این هنرهاست.

شریف‌زاده اظهار كرد: البته كارهایی در گذشته به‌صورت پراكنده انجام شده است اما تا كنون كار جامعی نشده بود بنابراین به سازمان یا جایی برای حمایت گسترده از این طرح نیاز بود كه فصل‌الخطاب هنرهای سنتی هم باشد. فرهنگستان هنر بالاترین مرجع تصمیم‌گیری درباره‌ هنرهای كشور است و این در وظیفه‌ی ما بود، اما شرایط آن تا كنون فراهم نشده بود.

رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی به اشكال‌هایی در فضاهای تخصصی و گوناگونی اصطلاحات هنرهای سنتی در مناطق مختلف اشاره كرد و گفت: باید هماهنگی بین این اصطلاحات، اطلاع‌رسانی مناسب و پرداختن به واژه‌های درست انجام شود و تدوین این دانشنامه چاره‌ای برای رفع این مشكلات است.ضمن اعلام موجودیت برای تدوین این دانشنامه، دست همكاری به سوی تمام هنرمندان و پژوهش‌گران حوزه‌ی هنرهای سنتی دراز می‌كنیم.

به گفته‌ وی، سایت دانشنامه‌ هنرهای سنتی‌ راه‌اندازی شده است و این در مرحله‌ نخست طرح قرار دارد و در ادامه، به انتشار مطالب تجمیع‌شده پرداخته می‌شود.

در ادامه‌ این نشست، محمدمهدی هراتی ـ عضو شورای عالی دانشنامه‌ هنرهای سنتی ـ بیان كرد: تصمیم فرهنگستان هنر درباره‌ اجرایی شدن این دانشنامه، مهم‌ترین كاری است كه برای ارتقای هنرهای ملی ایران انجام می‌شود. اكنون ما با یك حركت عظیم مواجهیم.

وی ادامه داد: هنرهای ملی ایران كه با عطر اسلام و موازین و مبانی اسلامی عجین است، چه در گذشته و در روزهای ایران باستان و چه پس از دوران اسلامی همیشه حرف اول را زده است. امروز هم در قرن هیاهو كه جعل و تزویر درباره‌ هنرهای ایرانی بسیار اتفاق می‌افتد، هنوز هم ایران با هنرهایش شهره است.

عضو عالی شورای دانشنامه‌ هنرهای سنتی ایران با بیان این‌كه هنرهای ایران بیش از 150 رشته است، افزود: وقتی از هفت هنر صحبت می‌شود، توجه كنید كه چه ظلمی به هویت هنری خود كرده‌ایم، حتی برنامه‌ریزی دانشگاه‌های كشور دست‌پرورده‌ غربی‌هاست. این برنامه‌ریزی پیش از شهریور 1320 توسط آندره گدار انجام شده است.

هراتی به بهره‌گیری كشورهای دیگر از هنرهای سنتی ایران مانند انگلیس كه برای نجات صنعت نساجی خود از هنر و رنگ‌زنی پارچه‌های ایرانی استفاده كرد، اشاره‌ای داشت و گفت: هجوم فرهنگی از راه هنر وارد شده است. باید به این موضوع توجه كنید. اكنون این فرصت فراهم شده است تا مبانی علمی را كه زمانی سینه‌به‌سینه منتقل می‌شد، مكتوب كنیم. ما از كانال‌های مختلف، دانش هنرهای سنتی ایران را جستجو می‌كنیم، مزیت هنرهای سنتی این است كه زبان دارند و سكوت ندارند.

او با تأكید بر اینكه سنت در ایران مفهومی كهنه ندارد، اظهار كرد: سنت در ابتدا، چكش كوچكی بود اما اكنون برای هنر، حكم یك پتك را پیدا كرده است. این در حالی است كه هنر هیچ‌گاه محیط را آلوده نكرده است و هنرمندان ایرانی هرگز آلوده‌كننده‌ محیط اطراف خود نبوده‌اند. هنرهای ما صنایع داشتند و این صنایع به‌معنی پیچ و مهره نیست، چون كم‌تر از 100 سال است كه با پیچ و مهره آمیخته شده است. این صنعت از صنع خدا می‌آید و این قلم صنع به‌دست هنرمندان ایرانی آثار بی‌بدیلی را پدید آورده است.

وی بیان كرد: به شهادت همین هنرها و خیلی چیزهای دیگر، ما هرگز پتك را نپرستیده‌ایم. اگر اسكندر آمد كه هنرهای ما را آلوده كند، شاهد در تاریخ داریم كه این هنرها آلوده نشدند و خودشان بودند كه اسطوره‌های ما را با اسطوره‌های یونانی درآمیختند.

هراتی در ادامه به وضعیت نسخه‌های خطی كه در كتابخانه‌های ایرانی حبس هستند اشاره كرد و افزود: بسیاری از این نسخه‌ها در بیرون از كشورند و برخی هم در یورش‌ها به یغما رفتند. اكنون فقط خلیج فارس نیست كه مدعی پیدا كرده است، بسیاری از نسخه‌های خطی ما كه از این كشور دور افتاده‌اند، مدعی دارند بنابراین هوشیاری، دقت عمل و درایت لازم است. در تدوین این دانشنامه نیز این مسائل را باید در نظر بگیریم.

عضو شورای عالی دانشنامه‌ هنرهای سنتی تأكید كرد: هنرهای ما ویترینی نبوده بلكه با زندگی ایرانی عجین بوده‌اند. گلیم ایرانی وقتی مندرس می‌شد، موزه‌نشین می‌شد. هنرمندان باید چشم‌های‌شان را بشورند و جور دیگری ببینند، این افتراقی كه اكنون ایجاد شده، باید از بین برود، چون بسیاری از هنرهای ما مكتوم مانده‌اند و موزه‌ها از وجود آن‌ها پر است.

در ادامه‌ این نشست، شریف‌زاده در پاسخ به این پرسش كه با توجه به تغییرهای مكرر در فرهنگستان هنر، آیا با تغییر شما امكان دارد، این دانشنامه نیز با تأخیر مواجه شود، اظهار كرد: این كار ما با تأیید رییس فرهنگستان هنر صورت می‌گیرد، این حكم هم توسط همان رییس داده شده است بنابراین احتمال این تغییر كم‌تر می‌شود.

رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی به مزاح گفت: ما مانند در مسجد هستیم، نه می‌توانند ما را بكنند و نه می‌توانند عوض كنند؛ بیخ ریش هنرهای سنتی مانده‌ایم.

وی درباره‌ ترویج هنرهایی كه هزاران سال قدمت دارند و اكنون فراموش شده‌اند، به‌دنبال تدوین این دانشنامه، بیان كرد: قطعا هر سازمانی یك وظیفه دارد. حفظ و احیای هنرهای سنتی برعهده‌ فرهنگستان نیست و سازمان دیگری باید این كار را انجام دهد اما تدوین این دانشنامه از وظایف ما به‌شمار می‌آید.در فرهنگستان هنر، طرح‌های مختلفی پیشنهاد شده كه یكی از آن‌ها طرح نگارستان هنرهای سنتی بود كه به وزارت علوم ارائه شد؛ اما متأسفانه به نتیجه نرسیده است.

شریف‌زاده تأكید كرد: امروز شیوه‌ آموزش در دانشگاه‌ها قطعا جایگزینی برای استادان هنرهای سنتی ایران ایجاد نمی‌كند. بنابراین طرح نگارستان هنرهای سنتی را با بهره‌گیری از شیوه‌ آموزش استاد شاگردی آماده و به وزارت علوم ارائه كردیم؛ اما تا كنون نتیجه‌ای را اعلام نكرده‌اند. البته رییس فرهنگستان هنر قول پی‌گیری آن را داده است.

هراتی هم گفت: هنرهای سنتی ایران قابلیت‌های فراوانی دارد؛ اما فرهنگستان هنر ارگان برنامه‌نویس است و مجری، دستگاه‌های دیگر هستند. ما تا كنون در دانشگاه‌ها خیلی مؤثر بوده‌ایم و تأمین منابع آموزشی را هدف گرفته‌ایم، چون بیش‌تر كتاب‌های ترجمه‌شده غلط دارند و گاهی حاوی مطالب خنده‌دار مغایر با تاریخ كشور ما هستند.

شریف‌زاده در ادامه درباره‌ برآورد زمانی برای آماده شدن این دانشنامه، بیان كرد: ما كاری را آغاز كرده‌ایم اما نمی‌دانیم چه زمانی تمام می‌شود، چون بسیار گسترده است، برای نمونه هنوز استادان، لغت‌نامه دهخدا را نتوانسته‌اند تمام كنند. در حوزه‌ هنرهای سنتی هم وضع این‌گونه است، چون رشته‌ها بسیار گسترده‌اند.

او در پاسخ به این پرسش كه آیا در تهیه‌ی این دانشنامه به هنرهای ایران بزرگ یا معاصر پرداخته می‌شود؟ اظهار كرد: هنر ایرانی محدوده‌ی جغرافیایی ندارد، ما ایران بزرگ را در نظر می‌گیریم.

هراتی نیز در تكمیل این سخن گفت: مسأله، شیوه‌ ایرانی است. امكان دارد كاری خارج از این مرز انجام شود اما شیوه‌ آن ایرانی باشد، آن را هم با تكنیك منطقه‌ی مورد نظر در نظر می‌گیریم.

شریف‌زاده درباره‌ بودجه‌ دانشنامه نیز بیان كرد: بودجه‌ سالانه مشخصی را ابلاغ كرده و البته قول ‌داده‌اند، بودجه بسته نمی‌شود و جاهای مختلف تأمین خواهد شد بنابراین مشكل مالی نخواهیم داشت.

رییس دانشنامه‌ هنرهای سنتی درباره‌ این‌كه آیا اطلاعات 12 گروه تعیین‌شده همزمان آماده می‌شود، گفت: شكل‌گیری گروه‌ها، متناسب با شرایط است، به‌طوری كه برخی گروه‌ها چون پژوهش‌گران‌شان در بخش خصوصی كار می‌كردند، مانند موسیقی، بخشی از اطلاعات آن‌ها تكمیل است و این، كار را راحت‌تر كرده است.

شریف‌زاده درباره‌ دوزبانه‌ بودن دانشنامه نیز توضیح داد: موضوع حال ما تدوین دانشنامه‌ هنرهای سنتی به زبان فارسی است؛ اما در مرحله‌ بعد، به زبان انگلیسی هم می‌پردازیم. یكی دیگر از كارهایی كه ما دنبال آن هستیم، معادل‌سازی هنرهای سنتی ایرانی در زبان انگلیسی است، چون بسیاری از این واژه‌ها به اشتباه برگردانده می‌شوند. ما در این دانشنامه قصد داریم، این مشكل را رفع كنیم.

تنظیم: هومن بهلولی