صخره های تپنده

شاید تنها اینجا باشد كه بتوانید خانه‌هایی را ببینید كه در آن واحد هم مدرن هستند و هم قدمت‌شان به دوره غارنشینی برمی‌گردد. شاید تنها اینجا باشد كه گدازه‌های داغ آتشفشان به سقف محكمی برای زندگی تبدیل شده است. شاید تنها این روستا و خانه‌های شگفت‌انگیزش باشد كه حتی ساكنین آن هم به خوبی نمی‌دانند قدمت خانه‌هایشان به كی برمی‌گردد.

اینجا كندوان است. روستای شگفتی‌های بی‌پایان و خانه‌هایی در دل صخره‌ها؛ روستایی كه با همه كوچكی و دورافتادگی‌اش با شگفتی و عجایب فراوانی كه دارد همه روزه صدها گردشگر خارجی و داخلی را به تماشای خود فرامی‌خواند و به یكی از عجایب ایران تبدیل شده است. برای تماشای كندوان شگفت‌آور باید مسافر دیار شهریار شوید و در فاصله 22 كیلومتری جنوب شرقی اسكو و 62 كیلومتری شهر تبریز میان دره‌ای سرسبز و باصفا نظاره‌گر عجایب بی‌پایان روستای كندوان باشید؛ روستایی كه تا به امروز هیچ قوم و دیاری پیدا نشده است كه همچون اهالی كندوان آوازه جهانی در كندن سنگ و سكنی گزیدن در آن داشته باشند.

چند نفر از مردم محلی می‌گفتند معماری هنرمندانه و سنگ‌تراشی در خون اهالی كندوان است حتی سال‌ها پیش برای كندن تونل سنگی و معروف كندوان مردم این روستا را برای كندن تونل دعوت كرده بودند و اصلاً نام این تونل به همین خاطر كندوان است.

روستای سنگی

كندوان شگفتی‌های فراوان و وصف نشدنی دارد. خانه‌هایی كه در دل سنگ بنا شده و به شیوه عجیبی در تابستان‌ها خنك و در زمستان‌ها گرم است.

كندوان یكی از زیباترین و منحصربه فردترین روستاهای تاریخی كشور و تنها روستای زنده صخره‌ای جهان محسوب می‌شود.

كندوان سومین روستای صخره‌ای جهان است و دو تای دیگر یكی در تركیه و دیگری در امریكا قرار دارد اما آنچه كندوان را از دو روستای دیگر متمایز می‌كند زندگی ساكنین در خانه‌های صخره‌ای است در حالی كه دو روستای دیگر در حال حاضر بدون سكنه هستند.

خانه‌های مخروطی و كله‌قندی تراشیده در دل سنگ‌ها اصطلاحاً كران نامیده می‌شود.

واژه كندوان از لفظ كندو می‌آید كه به نوع معماری خانه‌های روستا برمی‌گردد. این خانه‌های كله‌قندی همچون سلول‌های كندو زنبور عسل ساخته شده‌اند. البته فرم اولیه آنها به صورت طبیعی و بر اثر فوران آتشفشان‌های كوه سهند ایجاد شده كه این گدازه‌ها بر اثر قرن‌ها بر روی هم سرد و سخت و كله‌قندی شده‌اند.

كندوان یكی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است كه در دهستان سهند بخش مركزی شهرستان اسكو واقع شده است. اما اغلب به اشتباه فكر می‌كنند كندوان روستایی در نزدیكی تونل كندوان است.

نمونه ای در دنیا

كندوان جزو سه روستای شگفت‌انگیز دنیاست كه توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب كرده است. به طوری كه سالانه 300 هزار گردشگر از این روستای تاریخی بازدید می‌كنند.

شیوه بنای خانه‌های این روستا از نوع معماری صخره‌ای به شكل مخروطی یا كله قندی مربوط به قرن هفتم هجری است.

برخی از باستان‌شناسان قدمت این روستا را به دوره‌های پیش از اسلام نسبت می‌دهند. در دل این تپه‌های بلند كه ارتفاع بعضی از آنها به 40 متر می‌رسد آغل، انبار و اتاقك حفر شده كه بسیار دیدنی است و صخامت جنس و طبقات تپه‌ها و مخروط‌ها از نوع اینمبریت و لاهار است كه بر اثر مخلوط شدن مواد آتشفشانی سهند با گل و لای حاصل از باران سیل آسا به وجود آمده است. تشكیلات طبقات بر روی آبرفت قدیمی واقع شده و رودخانه كندوان بیش از 10 متر از آن را حفر كرده و پائین برده است.

كرانه‌های مخروطی شكل دامنه كوه‌های سهند برای گردشگران داخلی و خارجی یادآور بهترین مناظر طبیعی و تاریخی ایران است چرا كه این دامنه روستای تاریخی و توریستی كندوان را در دل خود جای داده است. جاذبه‌های این روستای تاریخی به گونه‌ای است كه مشاوران سازمان بین‌المللی گردشگری از دیدن آن به وجد آمدند و كندوان را یك اثر جهانی دانستند.

به یادماندنی ترین ویژگی كندوان سیمای كالبدی آن است، طبیعت در این بخش از كوهستان سهند، هنرنمایی خود را به شكل صخره‌ای سنگی دوك مانند در برابر چشم آدمیان نهاده است و آدمی از زمانی كه به روزگار ساسانیان می‌رسد با كندن و حفاری كردن این دوك‌های سنگی، یكی از دیدنی‌ترین و كم مانندترین نمونه‌های معماری را بازآفریده است.

در تاریخ این منطقه، این گونه نقل شده است كه نخستین كسانی كه به كندوان پا گذاشته‌اند، ساكنان روستایی به نام حیله‌ور – كه در دو كیلومتری غرب كندوان واقع بوده است- بوده‌اند كه در قرن هفتم هجری برای در امان ماندن از حمله مغول‌ها به دشتی در مقابل كندوان فعلی مهاجرت كرده‌اند و در طول مدت زمانی به تدریج درون كران‌ها را حفاری كرده و پناهگاهی امن برای خود ساخته‌اند. از شگفتی‌های دیگر روستای كندوان، آب چشمه‌های آن است و گفته می‌شود آب كندوان برای درمان سنگ كلیه مؤثر است.

كندوان علاوه بر اینها به خاطر لبنیات مرغوب و عسل طبیعی‌اش نیز شهرت دارد. مراتع سرسبز كوه‌های سهند از مهمترین مراكز دامداری و دامنه‌های اطراف كندوان یكی از بهترین نقاط پرورش دام در ایران به شمار می‌رود.

وجود آب معدنی، خانه‌های منحصر به فرد، دره‌های سرسبز و خرم، آب و هوای مطبوع و لبنیات و عسل مرغوب كوهستان، سبب جذب تعداد زیادی مسافر از نقاط دور و نزدیك به این روستا بخصوص در فصول مساعد سال می‌شود.

آتشفشان هنرمند

این روستا به سبب ویژگی معماری صخره‌ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است. توده‌ها و گدازه‌های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، برف و باران طی هزاران سال متمادی شكل گرفته و به این فرم درآمده است.

روستای كندوان دارای مسجد، حمام،‌مدرسه و آسیاب است و كران مسجد یكی از بزرگ‌ترین كران‌های روستا را تشكیل داده است. به دلیل شكل مخروطی خاص، اغلب كران‌های دارای طبقات مختلف، از داخل با یكدیگر ارتباط ندارند، كران‌ها عموماً دارای دو طبقه بوده و در بعضی موارد سه و حتی چهار طبقه نیز در آنها ایجاد كرده‌اند.

ارتباط طبقات بالایی كرانها با خارج، از طریق پلكان‌های بسیار زیبایی از بدنه خود كران تأمین شده است. طبقه همكف، اكثراً اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سكونتگاه استفاده می‌شود.

در بعضی موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار استفاده می‌شود. آبریزها اكثراً دركنار معابر و در خارج از كران‌ها و محیط مسكونی قرار دارند و هرچندخانواده به طور مشترك دارای یك آبریز هستند. آبریزها اكثراً دارای چندمحل نشیمن و انباره است كه بستگی به شیب زمین دارد.

به خاطر قطر و ضخامت زیاد كران‌ها،‌ایجاد نورگیر در طبقات پائین كار بسیار مشكلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده‌اند. جنس پنجره‌ها از چوب بوده اغلب به شكل شطرنجی و در آنها قطعات كوچك شیشه تعبیه شده است.

شیارهای متعدد در روستا كران‌ها را از یكدیگر جدا و شكل طبیعی كوچه‌های روستا را ایجاد كرده است. روی بعضی شیارها پل‌هایی از چوب ساخته‌اند كه كرانی را به كران دیگر مربوط می‌كند.

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی

برگرفته از ایران