تبیان، دستیار زندگی
این ترجمه كه اولین ترجمه منظوم كامل قرآن مجید به زبان فارسى است، توسط شاعر جوان 27 ساله معاصر آقاى امید مجد به نظم درآمده كه در نوع خود بى‏نظیر و قابل تقدیر است. مترجم محترم این مجموعه را كه حدود 18000 بیت است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ترجمه قرآن در 300 روز!

معرفی و نقد ترجمه منظوم امید امجد

قرآن کریم

این ترجمه كه اولین ترجمه منظوم كامل قرآن مجید به زبان فارسى است، توسط شاعر جوان 27 ساله معاصر آقاى امید مجد به نظم درآمده كه در نوع خود بى‏نظیر و قابل تقدیر است. مترجم محترم این مجموعه را كه حدود 18000 بیت است در طول 300 روز سروده است. این سرعت عمل نشانگر طبع روان نامبرده است.

ویژگى‏ها

ترجمه مزبور داراى چند ویژگى مثبت و قابل توجه به شرح زیر است:

1. اشعار نسبتا روان است و كمتر دچار پیچیدگى و نارسایى تعابیر شده است.

2. ایجاز و اختصار تا حدود زیادى رعایت شده است، به گونه‏اى كه تقریبا هر 15 سطر عربى قرآن در 30 بیت ترجمه شده است. البته این توانایى در جاى جاىِ قرآن نوسان دارد، زیرا گاهى همان 15 سطر عربى در 33 بیت (مانند صفحه 149) و گاه در 19 بیت (مانند صفحه190) ترجمه شده است.

3. وزن اشعار منطبق با وزن اشعار شاهنامه فردوسى، یعنى (فعولن فعولن فعولن فعول) است كه براى ایرانیان وزنى مأنوس به شمار مى‏رود.

4. مبناى علمى این ترجمه منظوم، دو ترجمه فارسى از بهترین و متقن‏ترین ترجمه‏هاى فارسى قرآن یعنى ترجمه آقایان فولادوند و خرمشاهى است كه تا حدودى از اشتباهات محتوایى آن مى‏كاهد. اما نباید این مطلب را نادیده گرفت كه مترجم در بسیارى از موارد توضیحاتى آورده است كه در دو ترجمه یاد شده نیست.

5. مترجم محترم در سوره‏هایى كه داراى آیات كوتاه است سعى كرده است تا حد توان هر آیه را در یك بیت ترجمه كند. ترجمه اكثر آیات سوره‏هاى شعراء، صافات، قیامت، انسان و واقعه از این قبیل است.

6. مترجم در برخى موارد توانسته است ایجاز را به حدّ اعلا برساند؛ مثلاً سوره دو سطرى توحید را با چهار آیه آن در دو بیت ترجمه كرده و هر آیه را در یك مصراع آورده است، بنگرید:

بگو او خدائى است یكتا و بس
كه هرگز ندارد نیازى به كس
نـه زاده نـه زائیـده شد آن الــه
ندارد شـریـكى خدا هیچگاه

و نیز سوره سه سطرى «الناس» را با شش آیه آن در سه بیت بدین‏گونه ترجمه كرده است:

بگـو مى‏بــرم سوى ربّــى پناه

كه خلق جهان را است شاه و اله

ز شیطان خنّاس كز مكر و شرّ

كنـد وسوسـه قلبــهـاى بـشـــر

كنـد وسوسه قلبـها هـر دمى

چــه از جــن بــود او چه از آدمى

ضعف‏هاى موجود در ترجمه

مى‏توان ضعف‏هاى موجود در این ترجمه را به شكل زیر دسته‏بندى كرد و براى هر یك نمونه‏هایى ارائه داد:

1. افزوده‏هاى توضیحى غیر لازم و گاه بى‏ربط و قراردادن آنها در میان دو گیومه، مانند ترجمه سوره انشراح:

نه آیا تو را سینه بگشاده‏ایم

«ز زنگارها جمله پالوده‏ایم»

تو مى‏باش مشتاق پروردگار

«مینـدیش از مـردم نابكار»

چنان كه ملاحظه مى‏كنید، مصراع دوم این دو بیت نه تنها توضیح متن آیات نیست كه هیچ‏گونه ارتباطى هم بین آنها و مضمون آیات وجود ندارد.

این ترجمه كه اولین ترجمه منظوم كامـل قرآن مجیـد به زبان فارسى است، توسط شاعر جوان 27 ساله معاصر آقاى امید مجد به نظم درآمده كه در نوع خود بى‏نظیر و قابل تقدیر است

2. افزوده‏هاى بدون دلیل و قراردادن آنها در متن ترجمه، در حالى كه حتى نقش توضیح مضمون آیه را ندارند، مانند كلمه تگرگ در ترجمه آیه شریفه:

أَوْ كَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاء فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ ....

بلـــى كــافـــران را مـــرام و خصال

همانند ایـن است اندر مثال

كــه در زیـــر بـــارانــــى از آسمــان

كه بـارد بـه تاریك جا بى‏امان

به جایى كه رعدست و برق و تگرگ

ز ترس صواعق ز اندوه مرگ

3. حذف بعضى كلمات و قیود و حتى بعضى جمله‏ها در ترجمه، مانند:

الف. آیه شریفه 23 بقره: وَإِن كُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءكُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِینَ . این آیه چنین ترجمه شده است:

شما را اگر هست در دل گمان

بیارید یك سوره مانند آن

گـواهـان بخـوانیـد غیـر از خـدا

بـخوانـیـد آنگه یكایك فرا

جمله «مما نزلنا على عبدنا» و جمله «ان كنتم صادقین» اصلاً ترجمه نشده است.

ب. آیه شریفه 25 بقره: كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَـذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ ... كه این گونه ترجمه شده است:

چـو گـردنــد از میـوه‏اش بهــره‏منـد

بدینسان نداى سخن در دهند

كه این میوه‏هایى كه اكنون به كام

بیـابیــم در بــاغ جنــت مــدام

بـود میـوه‏هایــى كه خود سهم ما

از ایـن پیــش بودى به دارالفنا

بر آن مـردم مؤمن خوش سرشت

بـود پـاك ازواج انــدر بهشـــت

مترجم محترم جمله «و اُتوا به متشابها» را ترجمه نكرده است. این جمله ترجمه‏اش این است: رزق همانند و گوناگون برایشان آورده مى‏شود.

قران

4. اغلاط محتوایى:

این نقص (اغلاط محتوایى) مهم‏تر از نواقص قبلى است و حتى مترجمان نثر نویس نیز كمتر از آن نجات یافته‏اند و تحفّظ از آن علاوه بر تضلّع علمى و ادبى و تسلط بر معارف قرآنى نیازمند امداد ربانى است. اكنون به نمونه‏هایى از این اغلاط كه با ملاحظه چند صفحه از ترجمه به آن دست یافتیم بنگرید:

الف. فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ... (بقره 22)

مبادا كسى را همانند او

بخوانیـد كایـن كار نبود نكو

اگــر چـه بدانید آن لایزال

نه مانند دارد نه مثل مثال

برگردان جمله حالیه «و انتم تعلمون» به «اگر چه بدانید» كه مفاد اِن وصلیّه است عكس نمودن مدلول آیه است، زیرا مفاد اِن وصلیّه صدور حكم و تسریه آن است به ضعیف‏ترین حالات؛ مثلاً وقتى گفته مى‏شود: «به هیچ انسانى تهمت نزنید اگر چه به شما ظلم كرده باشد» معناى جمله آن است كه گرچه در صورت وقوع ظلم از ناحیه متهم، انسان تا حدودى خود را

در تهمت زدن ذى حق مى‏بیند و آن را یك نوع انتقام و قصاص مى‏پندارد اما باز هم نهى از تهمت توصیه مى‏شود. در آیه شریفه مفاد جمله حالیه «و انتم تعلمون» بیان شدیدترین و بارزترین حالات براى صدور حكم است و معنایش آن است كه شما با این كه علم و آگاهى به وحدانیت و یگانگى خداوند دارید، قراردادن شریك براى او، زشت‏ترین عمل است. به عبارت دیگر، حكم در اِن وصلیه به صورت ضعیف اثبات مى‏شود و در جمله حالیه فوق به صورت شدیدترین نوع آن.

ب. الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ... (بقره / 27)

كسانى كه بر طینت ناروا

گسستند فرمان یكتا خدا

دقت در آیه نشان مى‏دهد كه آنچه گسسته و قطع شده است خود «امر» و «فرمان» خدا نیست، بلكه آن پیوندهایى است كه فرمان خدا به وصل آنها تعلق گرفته است. و لذا در تفسیر مجمع البیان و دیگر تفاسیر مصداق‏هایى كه براى آن گفته‏اند عبارت است از: صلة النبى(ص) ـصلة المؤمنین ـ صلة الرحم ـ صلة الأیمان بالعمل ـ كل من امر اللّه‏ بصلته من اولیائه.

ج. هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَكُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ... (بقره/29)

پس از آن نظر كرد بر آسمان

برافراشت هفت آسمان ناگهان

مبنـاى علمـى این ترجمه منظـوم، دو ترجمه فارسى از بهتـرین و متقن‏ترین ترجمه ‏هاى فارسى قرآن یعنى ترجمه آقایان فولادوند و خرمشاهـى است كه تا حدودى از اشتباهات محتوایى آن مى‏كاهد. اما نباید این مطلب را نادیده گرفت كه مترجم در بسیارى از موارد توضیحاتى آورده است كه در دو ترجمه یاد شده نیست

علاوه بر این كه ترجمه «استوى السماء» به «نظر كرد بر آسمان» خود محل تأمل است و بهتر بود كه به «به آسمان پرداخت» ترجمه مى‏شد، كلمه «ناگهان» كه نشانه دفعى بودن خلقت هفت آسمان است دقیقا خارج از مدلول آیه بلكه خلاف مدلول دیگر آیات قرآن در زمینه خلقت آسمان است، زیرا خداوند در سوره فرقان تصریح مى‏كند كه آسمان‏هاى هفتگانه و زمین را در شش روز آفریده است: الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ (فرقان/59)

د. وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَارْكَعُواْ مَعَ الرَّاكِعِینَ (بقره 43)

به همراه مردان ایزدشناس

بدارید حق را ثنا و سپاس

ترجمه «راكعین» به «ایزد شناس» ترجمه صحیحى نیست، زیرا مراد آیه شریفه طبق نظر اكثر مفسران توصیه به شركت در نماز جماعت است.

ه . وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَكَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ (بقره / 45)

همــانـــا از آن ایــــزد بــــى‏نــیـــاز

بجــوئیـد یارى به صبر و صلوة

كه كارى است دشوار جز بر كسى

كه همواره ترسد ز ایزد بسى

قرآن

اولاً: ظاهر بیت دوم رجوع ضمیر «و انها لكبیرة» به «استعانت» است، و حال آن كه صاحب تفسیر المیزان و صاحب مجمع البیان و بسیارى از دیگر مفسران مرجع ضمیر را «صلوة» دانسته‏اند، چنان كه این نظر با كلمه خاشعین سازگارتر است.

ثانیا: «خشوع» به معنى فروتنى و تواضع همراه با احترام و تكریم است؛ چنان كه آقاى فولادوند و عده‏اى از مترجمان، «خاشعین» را به «فروتنان» ترجمه كرده‏اند و نویسنده المیزان آن را به «الذلیل فى صلاته المقبل الیها» تفسیر نموده است، در حالى كه «ترس» ترجمه «خوف» است كه هیچ‏گونه تواضع و تكریم و احترام در معنى آن اشراب نشده است.

وَمَا أُبَرِّىءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّیَ إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ (یوسف / 53)

كه هرگز نباشم به دل خودستا

نگویم نرفتم به راه خطا

چنان كه ملاحظه مى‏كنید، مصراع دوم اعتراف حضرت یوسف علیه السلام به این كه راه خطا رفته و جرم مورد نظر را ــ نعوذ باللّه‏ ـ مرتكب شده است منعكس مى‏كند، در حالى كه حضرت یوسف علیه السلام نفس خود را از آن روى كه امر به سوء مى‏كند تبرئه نكرده است. علاوه بر این كه مى‏توانیم از آیه شریفه استفاده كنیم كه نفس حضرت یوسف حتى امر به سوء و ترغیب به گناه هم نكرده، زیرا عمومیت «امّاره بودن به سوء» را به «الا ما رحم ربى» تخصیص زده است و مطمئنا حضرت یوسف یكى از مصادیق نزول رحمت رب است. در این صورت مفاد «وما ابرى‏ء نفسى» این است كه نفس من هم مقتضى تمایلات غریزى هست، اما چون رحمت خداوند شامل آن شده است امر به سوء نمى‏كند.

ز . وَالضُّحَى  وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى (ضحى / 1ـ2)

قسم خورد بر روز روشن خدا

به آرامش شب چو آید بجا

آنچه در قرآن بدان قسم یاد شده خود «شب» است هنگامى كه آرام گیرد، اما در ترجمه سوگند به آرامش شب مطرح شده است.

ح . وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا  وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا (الشمس / 1ـ2)

قسم باد بر شمس گیتى فروز

چو روشن نماید جهان را به روز

در آیه شریفه دو سوگند وجود دارد، یكى سوگند به خورشید و دیگرى سوگند به درخشش آن؛ اما در ترجمه تنها سوگند اول مطرح شده است.

ط . وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى (اللیل / 11)

نشاید رهاند ورا از عذاب

چنین مال بسیار روز عذاب

اولاً كلمه «تردّى» به معنى سقوط است. ثانیا ظرافتى كه در این آیه به كار رفته ترسیم لحظه حساس سقوط است كه در آن لحظات، ثروت كافر به دادِ او نمى‏رسد. این ویژگى در ترجمه به وضوح منعكس نشده است.

نویسنده: زمانی، محمد حسن

شکوی - گروه دین و اندیشه تبیان