قلب قرآن یا طپشى منظوم

این كتاب كه ترجمه تعدادى از سوره‏هاى قرآن است تألیف دكتر جلال ربّانى‏فر است كه آیة اللّه‏ سید مهدى عبادى امام جمعه محترم مشهد بر آن تقریظ نوشته و در سال 1375 در 140 صفحه منتشر شده است.

اولین و مهم‏ترین سوره‏اى كه در آن به صورت منظوم ترجمه شده سوره «یس» است كه به همین مناسبت كتاب به «قلب قرآن» نام گرفته است. بقیه كتاب شامل ترجمه منظوم چند سوره دیگر است كه عبارتند از: حمد، فلق، ناس، كافرون، نصر، نبأ، نازعات، زلزال، عادیات، قارعه، تكاثر، عصر، همزه، علق، فیل، قریش، كوثر، ماعون و مسد.

اشعاردر وزن «مثنوى» سروده شده است كه جذابیت خاصى دارد و از صبغه مذهبى برخوردار است. گرچه شاید بتوان به دلیل تقدم زمانى نشر این ترجمه بر ترجمه منظوم آقاى امید مجد آن را اولین ترجمه منظوم (خالص و بدون تفسیرِ) بخشى از قرآن شمرد، و شاید به همین جهت جناب آیة اللّه‏ عبادى تقریظى بر آن نوشته‏اند، اما از نظر فن ترجمه داراى نقایص فراوانى است. شاید بهتر باشد كه بگوییم مترجم محترم قصد ترجمه فنّى را نداشته و این اشعار در مقام ترجمه دقیق آیات قرآن كریم نیست، بلكه نیّت سراینده محترم آن بوده كه مضمون و مفاهیم آیات را به زیور نظم بیاراید؛ از این رو حذف كلمات معادل و توضیح فراوان در این ترجمه به چشم مى‏خورد.

اكنون به عنوان نمونه به ترجمه دو سوره معروف حمد و توحید و نیز بخشى از ترجمه منظوم سوره یس (قلب قرآن) كه هدف اصلى مترجم محترم بوده است نظر مى‏افكنیم.

بود آغاز هر گفتار هر كار

به نام مهربان بخشنده دادار

سپاس او را كه نیك و مهربان است

یگانه خالق هر دو جهان است

بود از بخشش و از مهر سرشار

براى بندگانش بهترین یار

خداى روز پاداش و جزا اوست

به هر دردى حكیم و هم دوا اوست

خداوندا بكن بر ما نگاهى

كه ما را نیست جز سوى تو راهى

پرستیدن سزاوار تو تنهاست

كمك ما از توجوییم و ره راست

به راه راست ما را رهبرى كن

ز پستى و ز گناهانم برى كن

مرا بنما ره آزادگانى

كه غافل نیستند از تو زمانى

ره  آنان  ره  خیر  و  صلاح  است

ره آزادى و راه فلاح است

نخواهم من ره آن روسیاهان

كه آلودند خود را با گناهان

تو این نامردمان لایق ندانى

به خشم از آستان خود برانى

1. افزودن مطالب توضیحى بر مدلول آیات به نام ترجمه، كه با حروف سیاه مشخص شده است.

2. نادرست ترجمه كردن بعضى واژه‏ها، مانند ترجمه  «رب العالمین» به خالق، ترجمه «انعمت علیهم» به «آزادگانى كه از تو غافل نیستند» و ترجمه «ضالین» به روسیاهان.

3. ترجمه نكردن برخى واژه‏ها، مانند: «اللّه‏» در آیه اول و «مغضوب علیهم» در آیه هفتم.

4. تبدیل فعل متكلم مع الغیر به متكلم وحده در ترجمه «اهدنا الصراط المستقیم».

بود آغاز هر گفتار و هر كار

به نام مهربان بخشنده دادار

تو اى پیغمبر محبوب اسلام

بگو از سوى ما بر خلق پیغام

بگو یكتا و بى‏همتا است یزدان

خدایى نیست غیر از ربّ سبحان

خدا از هر چه گویى بى‏نیاز است

كه او آگاه از هر رمز و راز است

خدا كو خالق انسان و دنیاست

ز فرزند و ز زاییدن مبرا است

هم او زاییده از مام دگر نیست

بشر را آفرید و از بشر نیست

یگانه باشد و یكتا خداوند

ندارد ذات حق همتا و مانند

1. افزودن توضیحات در ترجمه، كه با حروف سیاه مشخص شده است.

2. ترجمه «اللّه‏» به یزدان صحیح نیست، زیرا «اللّه‏» اسم خاص است و یزدان به خداى خیر ثنوى‏ها و زردشتى‏ها اطلاق مى‏شود.

3. تكرار غیر لازم به منظور تكمیل شعر و ضرورت شعرى، مانند: خدایى نیست غیر از رب سبحان؛ ز فرزند و ز زاییدن مبراست؛ یگانه باشد و یكتا خداوند؛ همتا و مانند.

سوره یس

محمّد اى امین ملك اعراب

بكن این خفتگان بیدار از خواب

به قرآن و بر این آیات سوگند

توئى مأمور از سوى خداوند

قسم بر این كتاب آسمانى

كه سرشار است از پند معانى

تو را از مردمان ما برگزیدیم

چو والاتر ز تو هرگز ندیدیم

به راه حق هدایت كن بشر را

پذیرا شو در این ره هر خطر را

بود قرآن ز سوى ربّ سبحان

كه هر مشكل به دست اوست آسان

خدایى كه به هر كارى تواناست

به جمله رازها آگاه و داناست

خدا باشد ز لطف و مهر سرشار

براى بندگانش بهترین یار

.   .   .   .   .   .   .

پدرها بى‏خبر بودند و نادان

هدایت كن تو فرزندان آنان

همانا این سیه رویان غافل

ز دنیاشان نباشد هیچ حاصل

دل آنان ندارد نور ایمان

گنهكارند تا پایان دوران

اشكالات

الف . جزء دوم در «انك لمن المرسلین * على صراط مستقیم» خبر بعد از خبر و خبر «انّك» است و صفت پیامبر، نه آن كه امر به هدایت به سوى صراط مستقیم باشد.

ب . در آیه «لتنذر قوما ما اُنذر آباؤهم فهم غافلون» مرجع «فهم»، چنان كه اكثر مفسرین گفته‏اند، قوم معاصر و مخاطب پیامبرند نه پدران آنان، به دلیل این كه جمله اسمیه دلالت بر اسناد در زمان گفتار دارد.

ج . مدلول اصلى آیه «لقد حق القول على اكثرهم فهم لایؤمنون» اعلان اتمام حجت بر آنان است كه ایمان نیاوردنشان از روى عناد است. ترجمه اصلاً متعرض این مطلب نشده است.

د . بیت‏هاى سوم و چهارم تكرار مفاد بیت دوم است.

ه . توضیحات اضافى فراوان.

نویسنده: زمانی، محمد حسن

تنظیم: شکوری_گروه دین و اندیشه