ازدواج موقت از نگاه شهید مطهری

آنچه در این مجموعه خواهید خواند نظر آیت الله شهید مطهری درباره ازدواج موقت است که از کتاب "نظام حقوق زن در اسلام " برای شما دست‌چین شده است. عناوین و موضوعاتی که در این نوشتار به آن پرداخته خواهد شد به قرار زیر است که در شماره حاضر که اولین قسمت مجموعه است، مقدمه بحث تقدیم حضور می‌شود.

من بر خلاف بسیارى از افراد،از تشكیكات و ایجاد شبهه‏هایى كه در مسایل اسلامى مى‏شود - با همه علاقه و اعتقادى كه به این دین دارم - به هیچ وجه ناراحت نمى‏شوم، بلكه در ته دلم خوشحال مى‏شوم زیرا معتقدم و در عمر خود به تجربه مشاهده كرده‏ام كه این آیین مقدس آسمانى در هر جبهه از جبهه‏ها كه بیشتر مورد حمله و تعرض واقع شده، با نیرومندى و سرافرازى و جلوه و رونق بیشترى آشكار شده است.

خاصیت ‏حقیقت همین است كه شك و تشكیك به روشن شدن آن كمك مى‏كند. شك مقدمه یقین،و تردید پلكان تحقیق است. در رساله زنده بیدار از رساله میزان العمل غزالى نقل مى‏كند كه:

"...گفتار ما را فایده این بس باشد كه تو را در عقاید كهنه و موروثى به شك مى‏افكند زیرا شك پایه تحقیق است و كسى كه شك نمى‏كند درست تامل نمى‏كند. و هر كه درست ننگرد، خوب نمى‏بیند و چنین كسى در كورى و حیرانى بسر مى‏برد."

بگذارید بگویند و بنویسند و سمینار بدهند و ایراد بگیرند، تا آنكه بدون آنكه خود بخواهند وسیله روشن شدن حقایق اسلامى گردند.

یكى از قوانین درخشان اسلام از دیدگاه مذهب جعفرى-كه مذهب رسمى كشور ماست- این است كه ازدواج به دو نحو مى‏تواند صورت بگیرد :دائم و موقت.

ازدواج موقت و دائم در پاره‏اى از آثار با هم یكى هستند و در قسمتى اختلاف دارند. آنچه در درجه اول این دو را از هم متمایز مى‏كند،یكى این است كه زن و مرد تصمیم مى‏گیرند به طور موقت‏با هم ازدواج كنند و پس از پایان مدت اگر مایل بودند تمدید كنند تمدید مى‏كنند و اگر مایل نبودند از هم جدا مى‏شوند.

دیگر اینكه از لحاظ شرایط،آزادى بیشترى دارند كه به طور دلخواه به هر نحو كه بخواهند پیمان مى‏بندند .مثلا در ازدواج دائم خواه ناخواه مرد باید عهده‏دار مخارج روزانه و لباس و مسكن و احتیاجات دیگر زن از قبیل دارو و طبیب بشود، ولى در ازدواج موقت ‏بستگى دارد به قرارداد آزادى كه میان طرفین منعقد مى‏گردد;ممكن است مرد نخواهد یا نتواند متحمل این مخارج بشود یا زن نخواهد از پول مرد استفاده كند.

در ازدواج دائم،زن خواه ناخواه باید مرد را به عنوان رئیس خانواده بپذیرد و امر او را در حدود مصالح خانواده اطاعت كند، اما در ازدواج موقت‏بسته به قراردادى است كه میان آنها منعقد مى‏گردد.

در ازدواج دائم،زن و شوهر خواه ناخواه از یكدیگر ارث مى‏برند، اما در ازدواج موقت چنین نیست.

پس تفاوت اصلى و جوهرى ازدواج موقت‏ با ازدواج دائم در این است كه ازدواج موقت از لحاظ حدود و قیود "آزاد" است، یعنى وابسته به اراده و قرارداد طرفین است;حتى موقت ‏بودن آن نیز در حقیقت نوعى آزادى به طرفین مى‏بخشد و زمان را در اختیار آنها قرار مى‏دهد.

در ازدواج دائم،هیچ كدام از زوجین بدون جلب رضایت دیگرى حق ندارند از بچه‏دار شدن و تولید نسل جلوگیرى كنند،ولى در ازدواج موقت جلب رضایت طرف دیگر ضرورت ندارد. در حقیقت،این نیز نوعى آزادى دیگر است كه به زوجین داده شده است.  اثرى كه از این ازدواج تولید مى‏شود یعنى فرزندى كه به وجود مى‏آید،با فرزند ناشى از ازدواج دائم هیچ گونه تفاوتى ندارد. مهر، هم در ازدواج دائم لازم است و هم در ازدواج موقت، با این تفاوت كه در ازدواج موقت عدم ذكر مهر موجب بطلان عقد است و در ازدواج دائم عقد باطل نیست، مهر المثل تعیین مى‏شود.

همان طورى كه در عقد دائم،مادر و دختر زوجه بر زوج، و پدر و پسر زوج بر زوجه حرام و محرم مى‏گردند، در عقد منقطع نیز چنین است، و همان طورى كه خواستگارى كردن زوجه دائم بر دیگران حرام است‏ خواستگارى زوجه موقت نیز بر دیگران حرام است. همان طورى كه زناى با زوجه دائم غیر، موجب حرمت ابدى مى‏شود زناى با زوجه موقت نیز موجب حرمت ابدى مى‏شود. همان طورى كه زوجه دائم بعد از طلاق باید مدتى عده نگه دارد زوجه موقت نیز بعد از تمام شدن مدت یا بخشیدن آن باید عده نگه دارد با این تفاوت كه عده زن دائم سه نوبت عادت ماهانه است و عده زن غیر دائم دو نوبت ‏یا چهل و پنج روز .در ازدواج دائم جمع میان دو خواهر جایز نیست، در ازدواج موقت نیز روا نیست.

این است آن چیزى كه به نام ازدواج موقت‏ یا نكاح منقطع در فقه شیعه آمده است و قانون مدنى ما نیز عین آن را بیان كرده است.

بدیهى است كه ما طرفدار این قانون با این خصوصیات هستیم .و اما اینكه مردم ما به نام این قانون سوء استفاده‏هایى كرده و مى‏كنند، ربطى به قانون ندارد. لغو این قانون جلوى آن سوء استفاده‏ها را نمى‏گیرد بلكه شكل آنها را عوض مى‏كند بعلاوه صدها مفاسدى كه از خود لغو قانون برمى‏خیزد.

ما نباید آنجا كه انسانها را باید اصلاح و آگاه كنیم، به دلیل عدم عرضه و لیاقت در اصلاح انسانها مرتبا به جان مواد قانونى بیفتیم،انسانها را تبرئه كنیم و قوانین را مسؤول بدانیم.

اكنون ببینیم با بودن ازدواج دائم چه ضرورتى هست كه قانونى به نام قانون ازدواج موقت‏بوده باشد.آیا ازدواج موقت -به قول نویسندگان ‏"زن روز" - با حیثیت انسانى زن و با روح اعلامیه حقوق بشر منافات دارد؟ آیا ازدواج موقت اگر هم لازم بوده است، در دوران كهن لازم بوده است اما زندگى و شرایط و اقتضاى زمان حاضر با آن موافقت ندارد؟

ما این مطلب را تحت دو عنوان بررسى مى‏كنیم:

الف. زندگی امروز و ازدواج موقت

ب. مفاسد و معایب ازدواج موقت

منتظر ادامه بحث باشید