ساعت عاشقی

شرحی بر دعای کمیل

ساعت عاشقی، مجموعه‌ای است که شبهای جمعه، به وقت چشمهای خیس شما، به حوالی دلهای تنگتان خواهد آمد.

ساعت عاشقی شما را از خیابان تا نخلستان خواهد برد برای فریادی که در گلویتان بغضیده است.

ساعت عاشقی، لحظه‌‌ای است برای شرح ناله‌های سینه‌ای شرحه شرحه از فراق.

ساعت عاشقی، دمی است برای همدمی با کمیل، با علی!

قسمت اول - کمیل و شب جمعه

شب جمعه

روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام شب جمعه را براى دعا از بهترین و مناسب ترین شبها مى‌داند ، و شب جمعه را در ارزش و عظمت هم پایه‌ى شب قدر به حساب مى‌آورد .

بزرگان دین و اهل بصیرت و راه یافتگان به حریم قدس مى‌گویند : اگر بتوانید شب جمعه را به نماز و دعا و ذکر و استغفار به صبح برسانید ، از انجامش غفلت نورزید ، زیرا خداى مهربان براى افزودن کرامت اهل ایمان ، فرشتگان را در شب جمعه به آسمان اول مى فرستد ، تا حسناتشان را بیفزایند ، و گناهانشان را محو کنند .

در حدیث معتبر از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده : چه بسا مؤمن براى حاجتى دعا مى کند و خداى تعالى قضاى حاجتش را به تأخیر مى اندازد ، تا در ظرف جمعه حاجتش را روا کند. ¹

و از آن حضرت روایت شده : هنگامى که برادران یوسف از حضرت یعقوب درخواست کردند براى آمرزش گناهانشان از خدا طلب مغفرت کند ، پاسخ داد : به زودى از پروردگارم براى شما درخواست آمرزش مى کنم و درخواست آمرزش را تا سحر شب جمعه به تأخیر انداخت تا دعایش براى فرزندانش مستجاب شود.²

حضرت باقر (علیه السلام) مى فرماید : خداى تعالى هر شب جمعه به فرشته اى دستور مى دهد از اوّل شب تا آخر شب از جانب ربّ اعلى ندا دهد که : آیا بنده ى مؤمنى هست که پیش از طلوع صبح مرا براى دنیا و آخرتش بخواند تا من دعاى او را مستجاب کنم ؟ آیا بنده ى مؤمنى هست که پیش از طلوع صبح از گناهش توبه کند تا توبه اش را بپذیرم ؟ آیا بنده ى مؤمنى هست که من روزى او را تنگ کرده باشم و از من بخواهد پیش از طلوع صبح روزى او را زیاد کنم ، پس روزى او را وسعت دهم ؟ آیا بنده ى مؤمن بیمارى هست که از من درخواست کند پیش از طلوع صبح او را شفا دهم ، تا او را عافیت بخشم ؟ آیا بنده ى مؤمن غمگین محبوسى هست که پیش از طلوع صبح از من بخواهد او را از زندان رهایى بخشم و اندوهش را برطرف کنم ، تا دعایش را به اجابت برسانم ؟ آیا بنده ى مؤمن مظلومى هست که پیش از صبح از من بخواهد براى دفع ستم ستمکار به خاطر او از ستمکار انتقام گیرم و حقش را به او برگردانم ؟ فرشته ى حق پیوسته تا طلوع صبح این ندا را سر مى دهد.³

امام صادق (علیه السلام) فرمود: از ارتکاب گناه در شب جمعه بپرهیزید که کیفر گناهان در آن شب دو چندان است ، چنانچه ثواب حسنات چند برابر است ، و کسى که در شب جمعه معصیت خدا را ترک کند ، خدا گناهان گذشته ى او را بیامرزد و هر که آشکارا در شب جمعه مرتکب گناه شود ، حق تعالى او را به گناهان همه‌ى عمرش عذاب کند و عذاب گناه آشکار شب جمعه را «به کیفر شکستن حرمت شب جمعه» بر او دو چندان کند.⁴

براى شب جمعه نمازها و دعاها و اوراد و اذکار زیادى نقل شده ، که از میان آنها دعاى کمیل جایگاه خاصّى دارد .

کمیل بن زیاد نخعى

دانشمندان و علماى بزرگ چه شیعه مسلک و چه سنى مذهب ، کمیل را به قوت ایمان و قدرت روح و اندیشه پاک و خلوص نیت و متخلق به اخلاق حمیده و آراسته به اعمال شایسته ستوده‌اند.

بزرگان هر دو مسلک بر عدالت و جلالت و عظمت و کرامت او اتفاق نظر دارند .

کمیل از خواصّ و بزرگان اصحاب امیرالمؤمنین و حضرت مجتبى علیهما السلام است.⁵

امیرالمؤمنین علیه السلام کمیل را یکى از ده یار مورد اطمینانش به حساب آورده است. ⁶

مسائل و سفارشات و وصایایى که امیرالمؤمنین به کمیل داشته از ایمان عظیم و معرفت فوق العاده کمیل حکایت دارد .

اهل سنت نیز، کمیل را در همه‌ى امور مورد اطمینان معرفى کرده‌اند.⁷

عرفا و صاحب دلان و اهل سیر و سلوک و مشتاقان لقاى محبوب ، کمیل را صاحب سرّ امیرالمؤمنین علیه السلام و خزانه‌ى معارف معنوى مولى الموحدین مى‌شناسند .

کمیل، هجده سال روزگار نورانى و عصر بابرکت پیامبر بزرگ اسلام صلى الله علیه وآله وسلم را دریافت و از انوار ملکوتى مقام نبوّت بهره‌مند شد .

کمیل، انسان بزرگوار، و موجودى شریف و پاک است ، که به خاطر لیاقتش به دست حجاج بن یوسف ثقفى به شرف شهادت نایل آمد، شهادتى که محبوبش على علیه السلام از وقوعش به او خبر داد .

حجاج بن یوسف خونخوار ، زمانى که از جانب حاکم ستمگر اموى والى عراق شد به جستجوى کمیل برخاست تا او را به جرم محبت اهل بیت علیهم السلام و به گناه شیعه بودن که در فرهنگ بنى امیه بالاترین گناه بود به قتل برساند .

کمیل خود را از حجاج پنهان داشت ، حجاج حقوق منسوبان و اقوام کمیل را از بیت المال قطع کرد ، زمانى که کمیل از قطع حقوق اقوامش آگاه شد گفت : از عمر من چیزى نمانده ، شایسته نیست وجود من سبب قطع رزق و روزى گروهى شود . از محلّی که پنهان بود درآمد و  نزد حجاج رفت.

حجاج گفت: براى به کیفر رساندنت در جستجوى تو بودم .

کمیل گفت : آنچه از دستت برآید انجام ده ، از عمر من جز زمانى اندک نمانده ، بازگشت من و تو به زودى به سوى خداست ، مولاى من به من خبر داده قاتل من تویى .

آنگاه حجاج فرمان داد تا سر مقدس آن مرد الهى و چهره‌ى ملکوتى را در سن نود سالگى از بدن جدا کردند . مرقد مطهر او در منطقه‌ى ثویه بین نجف و کوفه، معروف خاص و عام و زیارتگاه اهل دل است.

دعاى کمیل

عارفان عاشق و عاشقان عارف ، بیدار دلان منصف و شایستگان به حقایق متّصف ، جایگاه دعاى کمیل را در میان همه‌ى دعاها چون جایگاه انسان در میان همه‌ى موجودات مى دانند ، چنان که انسان را اشرف خلایق به حساب مى‌آورند ، دعاى کمیل را اشرف همه‌ى دعاها مى‌شمارند و از آن تعبیر به «انسان الأدعیه» مى‌کنند .

مجلسى بزرگوار در کتاب « زاد المعاد » ، به نقل از کتاب « اقبال » سید بن طاوس مى نویسد : کمیل گفته : روزى در شهر بصره خدمت مولایم على علیه السلام نشسته بودم ، سخن از شب پانزدهم شعبان به میان آمد . حضرت فرمود: هر که آن شب را به عبادت اِحیا بدارد و دعاى حضرت خضر را بخواند یقیناً دعایش مستجاب مى‌شود . وقتى حضرت به منزل بازگشت خدمتش مشرف شدم ، چون مرا دید فرمود: براى چه کارى آمده اى؟ گفتم : به طلب دعاى خضر به حضورت آمده‌ام . فرمود : بنشین. سپس به من خطاب کرد : اى کمیل ! هنگامى که این دعا را حفظ کنى در هر شب جمعه یا ماهى یک بار ، یا سالى یک بار ، یا در طول عمر یک بار بخوان ، خواندن این دعا تو را از شرّ دشمنان کفایت مى‌کند و یارى مى‌شوى و روزیت مى‌دهند و گناهانت آمرزیده مى‌شود .

اى کمیل! طول مصاحبت و خدمتت سبب شد که تو را به چنین نعمت و کرامتى سرافراز کنم . سپس فرمود : بنویس. و دعا را به من تلقین فرمود .

مرحوم کفعمى در کتاب با عظمت « مصباح » مى نویسد : امیرالمؤمنین علیه السلام این دعا را در حال سجده قرائت مى‌کرد !! ⁸

خواننده‌ى این دعا در شب جمعه پس از رعایت شرایط دعا ، بهتر است دعا را به سوى قبله و با بدنى فروتن و دلى خاشع و نیتى خالص و چشمى اشکبار و صدایى محزون قرائت کند; بدون شک دعا با چنین کیفیت به مقام اجابت نزدیکتر و ظهور آثارش حتمى است.⁹

چشم اشکبار در پیشگاه حضرت حق از اعتبارى عظیم و ارزشى والا برخوردار است و اشک چشم و گریه‌‌ى با سوز ، سبب آمرزش گناه و خاموش شدن آتش غضب ربّ و عامل جذب رحمت حق به سوى گریه کننده است.¹⁰

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده: چیزى نیست مگر این که براى آن پیمانه و وزنى است جز گریه، قطره‌اى از آن دریاهایى از آتش را خاموش کند; هنگامى که چشم اشکین شود، چهره تیرگى و خوارى نبیند و چون اشک روان گردد خدا آن را بر دوزخ حرام گرداند; به راستى اگر در امّتى یک گریان باشد همه مورد ترحم قرار گیرند¹¹

و نیز آن حضرت فرموده: هر دیده‌اى در قیامت گریان است مگر سه دیده:

دیده‌اى که از آنچه خدا حرام کرده بر هم نهاده شده،

دیده‌اى که در راه خدا بیدارى کشیده ،

دیده‌اى که در دل شب از بیم خدا گریسته است¹²

1 ـ دعوات راوندى : 35 ، حدیث 83 ; بحار الانوار : 86 / 273 ، باب 2 ، حدیث 17 .

2 ـ المقنعة : 155 ; بحار الانوار : 86 / 271 ، باب 2 ، حدیث 13 و 19 .

3 ـ بحار الانوار : 86 / 282 ، باب 2 ، حدیث 27 .

4 ـ بحار الانوار : 86 / 283 ، باب 2 ، حدیث 28 (مضمون حدیث).

5 ـ مستدرکات علم الرجال: 6 / 314 .

6 ـ رسائل سید مرتضى.

7 ـ مستدرکات علم الرجال : 6 / 314 .

8 ـ مصباح کفعمى: 555 .

9و10 ـ محجّة البیضاء : 2 / 285 ، آداب الدعاء وهى عشرة .

11ـ کافى : 2 / 481 ، باب البکاء ، حدیث 1 .

12ـ کافى : 2 / 80 ، باب اجتناب المحارم ، حدیث 2 .