شش برنامه سعادت بخش

از ابى درداء روایت شده رسول خدا(ص) روز جمعه اى براى ما خطبه ایراد كرد و فرمود: اى مردم! پیش از مرگ، به سوى خدا باز گردید و توبه كنید، و پیش از آنكه، آسودگى خیال از شما گرفته شود و در تنگناهاى زندگى قرار گیرید، به كارهاى نیك بپردازید، رابطه خود را با خدا اصلاح كنید، تا سعادتمند و بهروز شوید; بسیار صدقه بپردازید، تا خدا به شما روزى دهد; امر به معروف كنید تا در قلعه محكم الهى قرار گیرید (و در امان باشید); و از منكر دست بردارید تا خدا شما را یارى رساند.

در این حدیث، حضرت رسول اكرم(ص) شش دستور بیان فرموده است:

1- دستور توبه:

توبه یكى از نعمت هاى خداوند تعالى بر بندگان است. امام سجاد(ع) در مناجات «تائبین»، چه زیبا مى فرماید: «اِلهى، اَنْتَ الَّذى فَتَحْتَ لِعِبادِكَ باباً اِلى عَفْوِكَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ، فَقُلْتَ: تُوبُوا اِلَى اللهِ تَوْبَةً نَصُوحاً(2) فَما عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبابِ بَعْدَ فَتْحِه;

خدایا! تو همان خدایى هستى كه درى را به روى بندگانت گشودى و نامش را توبه نهادى، از این رو، گفتى: به سوى خدا با توبه اى حقیقى و خالص باز گردید. پس كسى كه بعد از گشوده شدن چنین درى، از داخل شدن در آن غفلت می ورزد، چه عذرى دارد!»

معناى این جمله پیامبر اكرم(ص): «قبل از مرگ توبه كنید» این است كه بعد از هر گناه به سوى خدا باز گردید، چون هیچ كس از وقت مردن خود خبر ندارد، در قرآن مى خوانیم: «وَ ما تَدْرى نَفْسٌ ماذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرى نَفْسٌ بِأَىِّ أَرْض تَمُوتُ; هیچ كس نمى داند كه فردا چه به دست مى آورد، و در كدام زمین مى میرد».(2)

نقل شده است كه، پیامبر اسلام(ص) با آن عظمت و لطافت روح، هر روز هفتاد بار استغفار مى كرد. اكنون ما پیروان آن حضرت روزى چند بار توبه مى كنیم؟ در شب، چه مقدار از كارها و كردارهاى روز خود را به یاد مى آوریم؟ اگر انسان هر روز، اعمال و رفتار خویش را محاسبه و بعد استغفار كند، تاریكى هاى قلبش زدوده شده با نور الهى روشن مى گردد. لذا از بهترین كارها، توبه سحرى است;یعنى، انسان در نیمه هاى شب برخیزد و در آن خلوت شب، با خداى خویش راز و نیاز كرده و درد دل كند و به تعبیر قرآن كریم، از «مُسْتَغْفِرینَ بِالاَْسْحارِ; كسانى كه در سحرگاهان استغفار مى نمایند» باشد.

تقریباً تمام بزرگانى كه رساله هاى سیر و سلوك نوشته اند، منزل اوّل را، «توبه» مى دانند و پیامبر خدا(ص) هم فرمود: «تُوبُوا اِلَى اللهِ قَبْلَ اَنْ تَمُوتُوا».

2- پرداختن به كارهاى نیك:

انسان همیشه فراغت بال و آسودگى خیال ندارد و جوانى براى او باقى نمى ماند. فكر انسان، دائم آزاد نیست و موانع بسیارى در سر راه او قرار مى گیرد.

اگر دقّت كرده باشید كسانى را مى بینید كه همه چیز براى آنان آماده است و كمبودى ندارند، ولى مى گویند: شوق درس و دانش اندوزى از وجودمان رخت بر بسته است. لذا، اگر مى خواهید علم بیندوزید; تقوا پیشه سازید و خودسازى كنید، زیرا هر چه هست در تقواست. كارهاى نیك را، قبل از آن كه در تنگناهاى زندگى گرفتار شوید، به جا آورید.

3- آشتى با خدا:

مردم نسبت به مسائلى كه رخ مى دهد به سه دسته تقسیم مى شوند:

دسته اى فقط به دهان مردم نگاه مى كنند، دسته اى هستند كه نیم نگاهى به دهان مردم دارند و نیم نگاهى به دستورات الهى. اما گروه سوّم فقط به دستورات خدا توجه دارند.

با توجّه به این مقدّمه، هر حادثه اى كه رخ مى دهد، انسان باید ببیند خدا چه دستورى داده است؟ یعنى، اوّل حق را بشناسید بعد ببینید كه مردم چه مى گویند، چون «اگر انسان، رابطه خود را با خدا درست كند خدا نیز در مقابل، رابطه او را با مردم اصلاح مى نماید». این مضمون در حدیثى از امیرمؤمنان(ع) آمده است: «مَنْ اَصْلَحَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللهِ، اَصْلَحَ اللهُ ما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النّاسِ»(3) پس تنها راه سعادت این است كه با خدا آشتى كنیم.

4- صدقه دادن فراوان: صدقه دو اثر مهم دارد:

1- وسعت روزى; 2- دفع بلاها.

مسأله وسعت روزى، برخلاف اسباب ظاهرى است; یعنى، انسان اگر چیزى در راه خدا بدهد، با محاسبه و جمع و تفریق ظاهرى، جیبش خالى مى شود ولى، بنابر روایات اسلامى، همین عمل، رزق و روزى را زیاد مى گرداند.

صدقه هر اندازه باشد خوب است. تا آنجا كه پیامبر(ص) فرمود: لباس كهنه اى كه دارى مى توانى بدهى. صدقه دادن، طول عمر را به دنبال مى آورد.

بعضى از افراد به ظاهر عوام وقتى مسافرت مى كنند به تعداد روزهاى سفر، مبلغى را جدا كرده و صدقه مى دهند. این دستوراتى است كه ما مبلّغان سزاوارتریم بدان عمل كنیم و اى بسا، این صدقات جلو ضدّ ارزش ها را بگیرد.

5 و 6ـ امر به معروف و نهى از منكر:

این دو برنامه، آثار فراوانى دارد، حضرت على(ع) از باب مبالغه نیست كه مى فرماید: «وَ ما اَعْمالُ الْبِرِّكُلُّها وَ الْجِهادُ فى سَبیل اللهِ، عِنْدَ الاَْمْرِ بِالْمَعرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْكَرِ، اِلاّ كَنَفْثَة فى بَحْر لُجِّىٍّ; تمام اعمال نیك و حتى جهاد در راه خدا در مقابل امر به معروف و نهى از منكر، مثل آب دهان در دریاى عمیق است.»

بى اعتنایى به همین چیزى كه ما با جمله «به من چه ربطى دارد» از كنار آن مى گذریم، یا به بهانه رنجیدن دوست و آشنایمان و یا براى به دردسر نیفتادن آن را ترك مى كنیم و به قول معروف: سرى كه در نمى كند چرا دستمال ببندیم; باعث مى شود به تدریج بَدان بر جامعه مسلّط و انسان هاى نیك كم شوند و نیكى فراموش گردد.

این خیال خام و اشتباه بزرگى است كه انسان گمان كند عزّت در دست دیگران است، نه در دست خدا، در حالى كه قرآن با صراحت بیان مى كند: «تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ; هركس را بخواهى، عزّت مى دهى، و هر كه را بخواهى خوار مى كنى.» و در جاى دیگر مى فرماید: «مَنْ كانَ یُریدُ الْعِزَّةَ فَلِلّهِ الْعِزَّةُ جَمیعا; كسى كه خواهان عزّت است (باید از خدا بخواهد، چرا كه) تمام عزّت براى خداست.»

گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی

منبع: پایگاه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)

پی نوشت ها:

1-  بحار، ج 74، ص 176.

2- آیه 34، سوره لقمان.

3- نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 89.