تبیان، دستیار زندگی
رفته بودیم همه آن سوال‏هایی را که در ذهنمان، از سوژه‏ای به نام «تلاوت» رژه می‏رفت بپرسیم. احمد ابوالقاسمی هم کم نگذاشت و کلی حرف جالب و البته تا به حال گفته نشده را درباره این سوره تحویل‏مان داد. فکر می‏کردیم شاید آتش مانند باشد در مطرح کردن سوال‏ها ولی د
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

احمد ابوالقاسمی حرف‏های متفاوتی نسبت به همه قاریان معروف کشورمان دارد؛ حرف‏هایی که شاید نه به مذاق قاریان جوان خوش بیاید و نه به مذاق پیشکسوتان

حاج احمد ابوالقاسمی

چه کنم تا زیبا بخوانم؟

قاریان ایرانی را می‏توان به دو دسته تقسیم کرد؛ آنهایی که اصل و اساس قرائت صحیح را تجوید می‏دانند و قاریانی که بیشتر به لحن اهمیت می‏دهند و معتقدند که برای تلاوت زیبا باید کمی از قواعد تجوید گذشت. اما احمد ابوالقاسمی- قاری شناخته شده کشورمان- را نمی‏توان جزو هیچ‏ گروه از این قاریان قرار داد. او با هزار و یک دلیل منطقی- البته از نظر خودش- معتقد است که مهم‏ترین رکن قرائت، صوت و جنس صدای قاری است.

رفته بودیم همه آن سوال‏هایی را که در ذهنمان، از سوژه‏ای به نام «تلاوت» رژه می‏رفت بپرسیم. احمد ابوالقاسمی هم کم نگذاشت و کلی حرف جالب و البته تا به حال گفته نشده را درباره این سوره تحویل‏مان داد. فکر می‏کردیم شاید آتش مانند باشد در مطرح کردن سوال‏ها ولی دیدیم که حرف‏های ابوالقاسمی تند و تیزتر است.

قول دادیم که مصاحبه بیشتر از 45 دقیقه طول نکشد ولی این گفت وگو حداقل دو ساعت طول کشید و خود ابوالقاسمی اعتراف کرد که تا به حال این‏قدر دقیق و ریز در هیچ کجا درباره تلاوت قرآن صحبت نکرده است. گفته‏های دقیق و ریز استاد بدون کم و کاست پیش روی شماست.

متاسفانه الان سهم صوت در تلاوت‏ها بسیار کم دیده می‏شود. اگر ما بتوانیم به این مرحله برسیم که قاریان جوان بیشتر از اینکه به آهنگ‏ها و الحان توجه کنند، سراغ زیبایی صوت بروند، موفق‏تر می‏شوند. صوت مثل جنس یک پارچه است و لحن مثل مدل دوخت آن. اگر پارچه‏ای صلاحیت دوخته شدن را نداشته باشد هر چقدر هم دوخت زیبایی داشته باشد، باز هم نمی‏توان از آن لباس زیبایی تهیه کرد.

- خیلی‏ها شما را به استاد «صوت و لحن» می‏شناسند؛ یعنی ما نباید درباره تجوید با شما صحبت کنیم؟

من در کشور به «صوت و لحن» معروف شده‏‏ام. علتش هم این است که بیشتر صوت و لحن را به قاریان جوان آموزش داده‏ام. این میان بعضی‏ها فکر می‏کنند و می‏گویند که من فقط باید در زمینه صوت و لحن صحبت کنم. می‏گویند فلانی نباید وارد محدوده تجوید شود. من یک قاری هستم که 27 سال است به شکل حرفه‏ای قرائت قرآن می‏کنم. خیلی خوب و حتی بهتر از خیلی‏ها می‏توانم درباره تجوید نظر بدهم. نمی‏خواهم درباره علم و تاریخ  تجوید حرف بزنم. می‏خواهم نظراتم را درباره تلفظ حروف و میزان تاثیر تجوید در قرائت بگویم.

- اتفاقاً درباره تجوید، اختلاف محسوسی میان قاریان جوان و پیشکسوتان وجود دارد. پیشکسوتان می‏گویند که قاریان جوان زیاد به این بخش مهم قرائت توجه نمی‏کنند. نظر شما چیست؟

هر نسلی از قاریان به طور طبیعی دنبال موضوعی بوده‏اند. زمانی که قرائت قرآن در کشور ما شروع شد وعده‏ای دنبال این ماجرا رفتند، موضوعی به نام صوت و لحن وجود نداشت که کسی بخواهد به آن بپردازد. طبیعی بود که آن نسل بیشتر به دنبال تجوید برود. حالا که موضوع دیگری به نام صوت و لحن مطرح شده است، می‏توان روی این موضوع کار کرد.

- ولی این دلیل نمی‏شود که جوانان به تجوید- که یکی از ارکان تلاوت صحیح است- کمتر توجه کنند، این طور نیست؟

قدیمی‏ها‏ موضوعی به نام صوت و لحن نداشتند. اصلاً علم این موضوع در دسترسشان نبود. برعکس الان جوانان زیادی به این ماجرا می‏پردازند. این تندروی جوانان منجر به این اختلاف شده است. به نظرم آن زمان خیلی در تجوید غرق شده بودیم و حالا در صوت و لحن. تجوید کارش بستن دست و پای قاری نیست؛ کارش ایجاد سهولت در تلفظ حروف و کلمات است. تجوید یک مجموعه قوانین نیست که در قرائت دست و پای قاری را ببندد و او را مجبو کند که محدود عمل کند. شما اگر بعضی از احکام تجوید را رعایت نکنید. اصلاً نمی‏توانید بخوانید. تجوید بیشتر در خدمت آسان‏تر تلاوت کردن است. اما اگر زیادی به آن هم پرداخته شود، دست و پای قاری را خواهد بست؛ اینجا همان نقطه اختلاف ماست.

- یعنی زیبا قرائت کردن را نباید فدای قواعد تجوید کرد؟

هر یک از اجزای قرائت، سهمی در تلاوت قرآن دارند. اگر سهم هر یک مشخص شود ما دیگر اختلافی نخواهیم داشت. سهم تجوید مشخص است و سهم صوت و لحن هم همین طور. ولی ما در این سهم‏بندی اشتباه کرده‏ایم. قدیمی‏ها تجوید را پررنگ‏تر و مهم‏تر می‏دانند و جدیدی‏ها سهم تجوید را کم و سهم صوت و لحن را بیش از حد کرده‏اند. قدیمی‏ها به همان خشک خواندن اعتقاد دارند. در این خشک خواندن دیگر زیبایی‏ای وجود نخواهد داشت. می‏شود در عین رعایت تجوید، زیبا هم خواند، مثل قرائت‏های استاد منشاوی یا استاد غلوش. در ضمن به نظرم همه قاریان جوان دنبال کمرنگ کردن تجوید نیستند. این‏ جوی که ایجاد شده بیشتر به دلیل اشتباه قدیمی‏هاست! تجوید واقعا می‏تواند در زیبایی قرائت موثر باشد؛ ولی بعضی‏ها زیادی نسبت به آن خشک عمل می‏کنند. البته کسانی هم که می‏گویند باید از بعضی قواعد تجوید عدول کنیم تا بتوانیم قرائت زیبایی داشته باشیم، اشتباه می‏کنند. ما برای قرائت زیبا از قوانین تجوید عدول نمی‏کنیم؛ بلکه حرف ما این است؛ کاری که قاری برای زیبا خواندن یا سهولت در خواندن انجام می‏دهد، جزء تجوید است.

- فکر می‏کنید چرا این‏قدر پیشکسوتان و نسل اولی‏ها نسبت به جو ایجاد شده ابراز نگرانی می‏کنند و حالا تبدیل به منتقدان نسل جدید قاریان شده‏اند؟

یکی از دلایلی که استادان تجوید نگرانند و حق هم دارند نگران باشند، این است که آنها می‏ترسند به مرور رعایت تجوید به طور کامل فراموش شود. آنها به همین دلیل تاکید دارند که باید سخت‏گیری‏های همیشگی وجود داشته باشد تا روند از بین رفتن قواعد تجوید بین قاریان کندتر شود. شاید اگر خیال آنها راحت شود که تجوید در همین سطح باقی می‏ماند و ضعیف‏تر نمی‏شود دیگر سخت‏گیری نکنند.

- اگر قرار باشد به یکی از نقاط ضعف قاریان نسل جدید اشاره کنید، آن نقطه ضعف چیست؟

نقطه ضعف جوانان این است که چون نمی‏توانند ضمن رعایت صحت، زیبا بخوانند صحیح خواندن را کنار می‏گذارند. جوان ما می‏بیند که اگر بخواهد خشک بخواند تلاوتش زیبایی ندارد، اگر هم بخواهد زیبا بخواند که رعایت تجوید برایش سخت می‏شود به نظرم می‏توان مرزی بین این دو پیدا کرد که همان «تجوید درست و زیبا» است. متاسفانه رفتار بعضی‏ها باعث شده قاریان نسل جدید نسبت به تجوید بدبین شوند، در حالی که اگر آنها بدانند رعایت تجوید باعث زیباتر شدن تلاوت می‏شود حتما سراغش می‏روند.

متاسفانه در کشور ماکرسی تلاوت بسیار کم است و چون کرسی تلاوت نداریم طول می‏کشد تا یک قاری بتواند خودش را پیدا کند. کرسی‏های تلاوت ما در اختیار قاریان محدودی قرار گرفته و این قاریان خیلی خوب پیشرفت کرده‏اند.

- اگر بخواهیم یک تعریف از قرائت صحیح و زیبا داشته باشیم، این قرائت از نظر شما دارای چه ویژگی‏هایی است؟

قرائت قرآن نباید طوری باشد که یکی از اجزای آن خودش را پررنگ‏تر از بخش دیگر نشان بدهد. دقیقا یک قاری قرآن مثل کسی است که ده تا بچه را با هم بزرگ می‏کند؛ پس باید به همه آنها به یک اندازه توجه کند. اگر یک نفر در قرآن خواندن فقط به تجوید توجه کند و لحن را رها کند یا برعکس، قاری موفقی نخواهد بود. قاری موفق قرآن کسی است که بتواند مدیریتی درست بر تمام این فروعات در زمان قرائت داشته باشد. البته مسلما این کار سختی است.

- یعنی همه اجزای قرائت به یک اندازه در شکل‏گیری تلاوت صحیح تاثیر دارند و هیچ یک مهم‏تر از دیگری نیستند؟

گاهی تلاوت‏هایی که صوت در آنها حرف اول را زده است، توانسته تاثیر بیشتری داشته باشد؛ مثل تلاوت‏های عبدالباسط و منشاوی که ابرصوت‏های دنیای قرائت هستند. اگر درجه تجوید در این تلاوت‏ها کمتر هم باشد باز تاثیرش به دلیل صوت خوب بیشتر است اما اگر در یک تلاوت، صوت ضعیف و تجوید عالی باشد، باز هم تلاوت ضعیف خواهد بود.

- نظرتان خیلی متفاوت است. قاریان معمولا یا روی تجوید تاکید بیشتری می‏کنند یا روی لحن و کمتر شنیده‏ایم کسی صوت را مهم‏ترین عامل تلاوت زیبا و صحیح بداند؟

بله، همین‏طور است. متاسفانه الان سهم صوت در تلاوت‏ها بسیار کم دیده می‏شود. اگر ما بتوانیم به این مرحله برسیم که قاریان جوان بیشتر از اینکه به آهنگ‏ها و الحان توجه کنند، سراغ زیبایی صوت بروند، موفق‏تر می‏شوند. صوت مثل جنس یک پارچه است و لحن مثل مدل دوخت آن. اگر پارچه‏ای صلاحیت دوخته شدن را نداشته باشد هر چقدر هم دوخت زیبایی داشته باشد، باز هم نمی‏توان از آن لباس زیبایی تهیه کرد. قاریان جوان ما بیشتر به دنبال مدل‏ها و دوخت‏های جدید هستند ولی از جنس و اصل صدا غافلند. گاهی با صداهای زشت و غیر جذاب، ملودی‏های پیچیده‏ای را می‏خوانند، اما می‏بینند که تاثیر زیادی روی مخاطب نمی‏گذارد.

- ولی صوت که یک موضوع خدادادی است و نمی‏تواند ملاک خوبی برای ارزیابی یک قاری باشد؟

این حرف کاملا اشتباه است که چون صوت را خدا داده، پس باید رهایش کرد. صوت نسبت به همه بخش‏های دیگر قرائت قابلیت پردازش و تربیت بیشتری دارد. نوع صوت شما هنگام صحبت کردن با یک بچه با نوع صوتتان موقع صحبت کردن با استادتان فرق می‏کند. شما دائما در طول روز در نوع صدایتان تغییرات ایجاد می‏کنید. این تغییرات در تلاوت قرآن هم باید وجود داشته باشد. صوت جای کار زیادی دارد ولی متاسفانه می‏گویند که صوت را خدا داده، پس رهایش کنیم و سراغ بخش‏های دیگر تلاوت برویم.

- ولی در آیین‏‏نامه مسابقات بین‏المللی همه کشورها هم، به صوت کمتر توجه می‏شود و امتیاز بسیار ناچیزی را برای آن در نظر می‏گیرند.

سهم‏بندی در مسابقات هم اشتباه شده است. خیلی سال پیش چند نفر در کشور مالزی دور هم نشسته‏اند و این سهم‏بندی را مشخص کرده‏اند. آنها گفته‏اند که تجوید 40 نمره دارد، صوت چون خداداد است و مهم نیست 15 نمره، لحن 25 نمره و 20 نمره هم وقف و ابتدا. آنها این سنگ را در چاه انداختند و حالا هزار تا قاری دیگر نمی‏توانند این سنگ را در بیاورند. اولین چیزی که برای شنونده ایجاد جاذبه کرده و حواس او را جمع می‏کند، رنگ و لعاب صوت قاری است. مثلا استاد منشاوی در عین داشتن یک موسیقی ساده، روان و هنرمندانه، با صدای ملکوتی خودش دنیا را فتح کرد. صوت در درجه اول تاثیرگذارترین ابزار قرائت قرآن است.

- اگر قرار باشد شما آیین نامه مسابقات را تدوین کنید، چه سهمی برای صوت قائل می‏شوید؟

حداقل 40 نمره از 100 نمره را به صوت می‏دهم. تا به حال تعریفی از صوت خوب نشده و کسی سراغش نرفته چون همه فکر می‏کنند که خدادادی است. همه  کسانی که می‏گویند مصطفی اسماعیل با لحنش معنای آیات را به شنونده می‏فهماند، اشتباه می‏کنند چون این نابغه قرائت با صوتش این کار را انجام می‏داد. متاسفانه الان صدای زیبا و پر تحریر باید نمره اندکی در مسابقات بگیرد و این در حالی است که به قاری برای رعایت وقف و ابتدا بین 15 تا 20 نمره می‏دهند.

- شما سال‏هاست که در جلسات مختلف به آموزش قاریان جوان می‏پردازید؛ فکر می‏کنید چه باید کرد که در آینده‏ای نزدیک شاهد ظهور نسل  جدید قاریان موفق ایرانی باشیم؟

در خلبانی اصطلاحی داریم به نام «میزان ساعت پرواز» و به خلبان‏ها متناسب با تعداد ساعت‏های پروازی که داشته‏اند، درجه می‏دهند. بین یک خلبان که 800 ساعت پرواز داشته با خلبانی که 2 هزار ساعت پرواز داشته اختلاف بسیار زیاد است. کار آقایان هم در این زمینه شبیه خلبانان است؛ یعنی هر چقدر بیشتر تلاوت کند، قاری موفق‏تری محسوب می‏شوند. متاسفانه در کشور ماکرسی تلاوت بسیار کم است و چون کرسی تلاوت نداریم طول می‏کشد تا یک قاری بتواند خودش را پیدا کند. کرسی‏های تلاوت ما در اختیار قاریان محدودی قرار گرفته و این قاریان خیلی خوب پیشرفت کرده‏اند. در مصر کرسی تلاوت آن‏قدر زیاد است که به همه قاریان از جمله قاریان درجه دو، سه‏، چهار و پایین‏تر نوبت می‏رسد تلاوت کنند؛ به همین دلیل پیشرفت آنها بیشتر از ماست. در ایران کرسی مداحی خیلی زیاد است ولی فرهنگ داشتن کرسی تلاوت وجود ندارد. تعداد قرائت‏هایی که قاریان ایرانی انجام می‏دهند شاید یک صدم تلاوت‏های قاریان مصری باشد.

‏دانیال ابوالحسن، مجله همشهری آیه


تنظیم برای تبیان: شکوری_کارشناس بخش قرآن