شناختنامه قرآن(59)

در سلسله نگاره های "شناختنامه قرآن"، بر آنیم تا سیمای کلی سوره های قرآن را به تصویر کشیم. تا کنون شصت منزلگاه از این وادی نور را پیموده ایم، و اینک در آستانه بلند سوره صف، شصت و یکمین سوره قرآن، ایستاده ایم.

در همین ابتدا باید بدانیم که کلمه "صفّ " به معنای صف زدن و به ردیف ایستادن است.

گویا نام مبارک این سوره از چهارمین آیه آن برگرفته شده است: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ ُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ...

آیه یاد شده، محبوبان درگاه اله را جهادگرانی می داند که در راه خدا، صف به صف، چونان سدی پولادین پیکار می کنند.

فرودگاه این سوره، به اتفاق مفسران، در شهر مدینه بوده است.

در شان نزول آیات ابتدایی این سوره اقوال سه گانه ای وجود دارد:

1- جمعى از مؤ منان بودند كه مى گفتند: بعد از این هر وقت با دشمن روبرو شویم پشت نخواهیم كرد، و فرار نمى كنیم ، ولى به گفته خود وفا نكردند، و در روز احد فرار نمودند، تا آنجا كه پیشانى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و دندان مبارك او شكسته شد. 2 - هنگامى كه خداوند ثواب شهداى بدر را بیان كرد، جمعى از صحابه گفتند: حال كه چنین است ما در جنگهاى آینده ، تمام نیروى خود را به كار خواهیم گرفت ، ولى در احد فرار كردند، آیه فوق نازل شد و آنها را سرزنش نمود. 3 - جمعى از مؤ منان پیش از آنكه حكم جهاد نازل شود مى گفتند: اى كاش خداوند بهترین اعمال را به ما نشان مى داد تا عمل كنیم ، چیزى نگذشت كه خداوند به آنها خبر داد كه ((افضل اعمال ایمان خالص و جهاد است ))، اما این خبر آنها را خوش نیامد، و تعلل ورزیدند، آیه نازل شد و آنها را ملامت كرد.(1)

جالب است بدانید که در متون روایی ما، از این سوره به نام سوره «عیسى»، درود خدا بر او ، و نیز سوره «حواریون» یاد شده است، كه این دو نام نیز از آیه‏هاى شش و چهارده دریافت شده است، چرا كه در آیات مورد اشاره از دعوت آسمانى مسیح و بشارت او از آمدن آخرین پیام‏آور بزرگ خدا، حضرت محمد (ص)، و نیز از دعوت حضرت مسیح (ع) از «حواریون» براى یارى‏رسانى به حق و عدالت و نصرت دین خدا سخن رفته است.(2)

در فضیلت تلاوت آن همین اندازه بس که حضرت ختمی مرتبت درباره اش فرمود:

مَنْ قراء سورة عیسى كان عیسى مُصلیاً علیه، مُستغفراً له مادام فى الدنیا و هو یوم القیامة رفیقه؛ (3)کسی که سوره حضرت عیسی را قرائت کند، این پیامبر بر او درود می فرستد و تا وقتی شخص در قید حیات است برای او از درگاه احدیت آمرزش می طلبد و در روز رستاخیز، دوست او خواهد بود.

و نیز از حضرت باقر آورده‏اند كه فرمود: من قراء سورة الصّف و أد من قرائتها فى فرائضه و نوافله صفه الله مع ملائكته و انبیائه المرسلین؛ هر كس سوره مباركه «صف» را براى آگاهى و عمل تلاوت كند، و در نمازهاى واجب و مستحب به خواندن آن ادامه دهد، خداى فرزانه او را در صف فرشتگان و پیام‏آوران جاى مى‏دهد.(4)

سوره ی مبارکه ی صف، مؤمنان را تشویق و تحریک می کند تا در راه خدا جهاد و با دشمنان دین مبارزه کنند. آنها را آگاه می سازد دین اسلام نوری است تابیده از جانب خداوند سبحان . کفار می خواهند با فوت کردن آن را خاموش کنند ولی خداوند آن را کامل می کند هرچند کافران دوست نداشته باشند.

رسول اکرم - صلی الله علیه وآله -  از جانب پروردگار با هدایت و دین حق آمده و عیسی-علی نبیّنا و آله وعلیه السلام- به آمدن او بشارت داده و بنی اسرائیل را آگاه نموده است. مؤمنان باید عزم خود را در اطاعت از فرمان او در جهاد و نصرت دین الهی جزم کنند تا خداوند در دنیا آنان را بر دشمنانشان پیروز گرداند و در آخرت به سعادت رساند. باید  آنچه را بدان عمل نمی کنند به زبان نیاورند و پیمان شکنی نکنند. در غیر این صورت مورد عذاب الهی واقع خواهند شد و این خطر را بدنبال دارد که قلبهای آنان تیره شده و از حق به باطل میل کند. مانند قوم موسی-علی نبیّنا و آله وعلیه السلام-  که پیامبر خود را آزرده و از مسیر هدایت خارج شدند و خداوند ظالمان را هدایت نمی کند.(5)

_______________

1- تفسیر نمونه

1- ر.ک: ترجمه تفسیر مجمع البیان

3- پیشین

4- ثواب الاعمال

5- المیزان ج19 ص 258